در این بررسی به قلم سید صاحب صادقی آمده است: تراز بازرگانی خارجی ایران در سال ۹۴، برای اولین بار پس از انقلاب و پس از ۳۷ سال، مثبت شد و با مازاد ۹۱۶ میلیون دلاری روبه‌رو بوده است.
در سال 94 مجموع ارزش صادرات غیرنفتی ایران با افزایش 11/16 درصدی نسبت به سال قبل از آن به 42 میلیارد و 415 میلیون دلار بالغ شد و در مقابل ارزش کل کالای وارد شده به ایران با کاهش 53/22 درصدی به رقم 41 میلیارد و 400 میلیون دلار رسید.
بررسی بانک مرکزی ایران از آمارهای واردات و صادرات گمرکی ایران از زمان انقلاب بهمن ۵۷ به این‌سو، نشان می‌دهد که این برای نخستین بار در ۳۷ سال گذشته است که تراز تجارت خارجی ایران مثبت می‌شود.
مثبت شدن تراز تجاری ایران واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است. در حالی که عمده کارشناسان و فعالین اقتصادی از این موضوع استقبال کرده و آن را شاخص مهمی در بهبود عملکرد تجاری ایران ‌دانستند، برخی نیز با تردید در نتایج حاصل شده تراز مثبت را در همه اوقات مناسب ارزیابی نکردند.
در این زمینه اسدالله عسکراولادی، عضو اتاق بازرگانی ایران گفت: «مثبت شدن تراز تجاری خبر چندان خوبی نیست. اگر واردات کاهش یابد نمی‌توانیم نیازهای کشور را تأمین کنیم.»
با این حال رضی میری، رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تأکید کرده است که «تراز تجاری مثبت به هر شکل، امری مبارک است؛ تراز تجاری منفی به این معنی است که ما در جیب‌مان پول‌نداریم اما داریم خرج می‌کنیم.»
اگر چه هنوز گمرک ایران عملکرد تفکیکی تجارت خارجی را در سال ۹۴ منتشر نکرده است اما بررسی آمار ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت در خصوص آمار عملکرد ۱۰ ماهه تجارت خارجی نشان می‌دهد که به دلیل کاهش کم‌سابقه قیمت نفت در سال گذشته، جایگاه میعانات گازی در میان کالاهای صادراتی «بشدت» افت داشته و نسبت به سال قبل از آن، با کاهشی ۵/۴۲ درصدی همراه بوده است. همچنین عمده کالاهای صادراتی ایران همچنان شامل گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع‌شده بوده است که سهمی بیش از چهار درصد از کل ارزش صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شد.پس‌ از این قلم، پروپان مایع‌شده و قیر دیگر اقلام عمده صادراتی ایران در سال ۹۴ بودند. برخی کارشناسان از اساس معتقدند که این اقلام و کالاها نباید در سرجمع صادرات غیرنفتی محاسبه شوند.
همچنین در کارنامه تجارت خارجی ایران در سال 94 عمده قلم واردات به ایران، ذرت دامی با سهم حدوداً چهار درصدی بود. پس‌ از این قلم کالایی، گندم با سهم نزدیک به سه درصدی از کل واردات، در رتبه دوم واردات و پس‌ از آن لوبیای سویا، برنج و کنجاله سویا قرار داشتند. در سال 94، عمده خریداران کالاهای صادراتی ایران کشورهای چین، عراق، امارات عربی متحده و افغانستان بودند و مهم‌ترین مبدأ واردات کالاها به ایران طی سال 94، کشورهای چین، امارات عربی متحده، کره جنوبی، ترکیه و سوئیس بودند.
عملکرد تجاری در سال ۹۴
به گزارش گمرک ایران، پارسال در مجموع به میزان 42 میلیارد و 415 میلیون دلار انواع کالا صادر و 41 میلیارد و 499 میلیون دلار کالا وارد کشور شد. این ارقام نشان دهنده آن است که ارزش صادرات کشور 11/16 درصد و واردات 53/22 درصد نسبت به سال 1393 کاهش داشت. این آمار حاکی از آن است که در سال 1394 به میزان 12 میلیارد و 70 میلیون دلار ارز کمتری نسبت به سال1393 صرف واردات شد. همچنین در این مدت حجم صادرات کشور به 93 میلیون و 520 هزار تن و حجم واردات به 35 میلیون و 70 هزار تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال پیش از آن به ترتیب 18/7 و 47/18 درصد کاهش یافت.
همچنین افزایش میانگین قیمت کالاهای صادراتی کشور در سال ۱۳۹۴، از کاهش خام فروشی حکایت دارد؛ به طوری که متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی به ۴۶۱ دلار رسید و ۲۲/۱ درصد افزایش یافت. همچنین متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی به یک هزار و ۱۸۳ دلار رسید که پنج درصد کاهش داشت و نشان می‌دهد سهم مواد اولیه از واردات کشورمان در سال ۱۳۹۴ افزایش یافت.
مهم‌ترین کالاهای صادراتی و وارداتی
بررسی کالاهای صادراتی کشور در سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد، جایگاه میعانات گازی میان کالاهای صادراتی بشدت افت کرد. پارسال ۴۲/۵۲ درصد صادرات این مواد کاهش داشت و تأثیر قابل توجهی بر افت صادرات غیرنفتی کشور گذاشت که خود، تحت تأثیر نوسان شدید قیمت نفت صورت گرفت. با وجود این، صادرات انواع محصولات پتروشیمی و سایر کالاها با روند کاهشی بسیار کمتری روبه‌رو شد و فقط دو درصد کاهش یافت.
مهم‌ترین کالاهای صادراتی به ترتیب شامل گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده با سهم 4/4 درصد، پروپان مایع شده با سهم 98/3 درصد و قیر با سهم 47/3 درصد از کل ارزش صادرات بود. مهم‌ترین کالاهای وارداتی کشور نیز به ترتیب شامل ذرت دامی با سهم 39/3 درصد، گندم با سهم 09/2 درصد، لوبیای سویا با سهم 75/1 درصد، برنج با سهم 67/1 درصد و کنجاله سویا با سهم 62/1 درصد از کل ارزش واردات می‌شد.
مهم‌ترین کشورهای واردکننده و صادرکننده
بر پایه این گزارش، پارسال به ترتیب چین، عراق، امارات عربی متحده، افغانستان و هند مهم‌ترین خریداران کالاهای ایرانی بوده‌اند که سهم امارات عربی متحده و افغانستان از کالاهای صادراتی ایران در مقایسه با سال 1393 افزایش یافت و سهم هند نیز ثابت ماند اما سهم چین از کالاهای صادراتی ایران بیش از 23 درصد کاهش داشت.
مهم‌ترین کشورهای صادرکننده کالا به ایران در سال ۱۳۹۴ نیز به ترتیب چین، امارات عربی متحده، کره جنوبی، ترکیه و سوئیس بودند که مهم‌ترین نکته در این زمینه کاهش ۱۸ درصدی واردات کالای چینی به کشورمان در سال ۱۳۹۴ بود. آمارها نشان می‌دهد سهم سوئیس به عنوان یکی از مکان‌های انجام معاملات کالاهای سایر کشورها، از تجارت خارجی کشورمان به میزان پنج درصد افزایش و سهم امارات عربی متحده در انجام معاملات کالاهای وارداتی به ایران ۳۶ درصد کاهش یافت.
واردات خودروسواری
بر پایه این گزارش، پارسال یکی از موفق ترین سیاست‌های دولت در جلوگیری از واردات خودروهای بالای ۲۵۰۰ سی سی یا لوکس پیاده شد. در سال ۱۳۹۴ به دلیل ممنوعیت واردات خودروهای بالای ۲۵۰۰ سی سی و چشم پوشی دولت از درآمدهای حاصل از این محل، واردات خودرو بیش از ۵۰ درصد کاهش یافت و شمار۵۱ هزار و ۵۲۲ دستگاه انواع خودرو وارد کشور شد. میزان واردات خودرو در سال ۱۳۹۳، ۱۰۳ هزار و ۹۱۸ دستگاه بود. ارزش واردات خودرو نیز در این سال کاهش قابل توجهی داشت و با ۸/۴۲ درصد کاهش به یک میلیارد و ۲۳۰ میلیون دلار رسید. در سال ۱۳۹۳ به میزان دو میلیارد و ۱۵۱ میلیون دلار صرف واردات انواع خودرو شده بود.
کاهش واردات کدام کالاها تراز تجاری ایران را مثبت کرد؟
برخی تحلیلگران معتقدند که تراز تجاری مثبت صرفاً به خاطر کاهش واردات ایجاد شده است و به همین دلیل چندان حائز اهمیت نیست، در این بین کاهش واردات شش گروه کالایی از قبیل غلات، برنج، کنجاله و... تأثیر بسزایی در مثبت کردن تراز تجاری کشور داشته‌اند. برخی تحلیل‌ها این مثبت شدن تراز تجاری را به عنوان یک عامل مثبت ارزیابی نمی‌کنند، چنانکه حتی بعضاً به عنوان نشانه رکود در تولید هم از آن نام برده می‌شود. با این حال بررسی آماری و مقایسه‌ای واردات کالا در دو سال گذشته نشان می‌دهد واردات در سال گذشته با اینکه به‌اندازه بیش از ۱۰۰ قلم کالا تنوع بیشتری نسبت به سال قبل خود داشته است، نزدیک به ۱۲ میلیارد و ۸۰ میلیون دلار کاهش را نسبت به سال ۱۳۹۳ تجربه کرده است.در این میان شش گروه کالایی کاهش واردات داشته‌اند که غلات به صورت دانه به جز گندم با ۵۶/۱ میلیارد دلار کاهش واردات یکی از این محصولات بوده است. همچنین واردات وسایل نقلیه موتوری با حجم موتور ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سی سی نیز با ۵/۱ میلیارد دلار کاهش یافته است.
ذرت دامی نیز با 400 میلیون دلار کاهش واردات همراه بوده و برنج 751 میلیون دلار وارداتش کم شده است. کنجاله و سایر آخالک‌های جامد 590 میلیون دلار کاهش واردات داشته است. نمایشگرهای LED یا LCD هم با کاهش 231 میلیون دلاری واردات مواجه بوده‌اند. کاهش واردات این کالاها در مجموع پنج میلیارد و 32 میلیون دلار کاهش واردات در سال 1394 را نسبت به سال قبلش رقم زد.
کنترل واردات عامل تراز تجاری مثبت
ولی الله افخمی راد رئیس سازمان توسعه تجارت که درباره مثبت شدن تراز تجاری و اینکه منتقدان معتقدند رکود حاکم بر تولید باعث شده واردات به کشور کاهش چشمگیری پیدا کند و بواسطه این امر صادرات از واردات پیشی گرفته است، پیش از این در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران گفته بود: درست است که سال گذشته میزان تولید برخی از واحدهای صنعتی روند کاهشی داشت ولی در کنار این موضوع سعی کردیم واردات را کنترل کنیم و اجازه ندهیم کالاهای غیر ضرور وارد کشور شود.
از سویی سال گذشته واردات کالاهای اساسی مانند گندم کاهش یافت و امسال نیز محدودیت‌ها بیشتر شده است.البته هدف از این امر استفاده از پتانسیل داخلی است.
وی ادامه داد:سال گذشته واردات خودرو 50 درصد، لوازم خانگی حدود 20 درصد و سایر کالاهای مصرفی هم کاهش قابل توجهی یافته است.کاهش صادراتی هم که سال گذشته رخ داد به علت کاهش قیمت نفت بود. بر این اساس آمار واردات رسمی 22 درصد و صادرات 16 درصد کاهش داشته است و در واقع رقم واردات 6 درصد با صادرات فاصله دارد.
افخمی راد با بیان اینکه مثبت شدن تراز تجاری با توجه به شرایط منطقه (بخصوص کشورهای ترکیه، عربستان و روسیه)، تحریم، محدودیت‌ها و رکودی که بر بازار وجود دارد نکته بسیار مثبتی در اقتصاد ایران است، اظهار داشت:یکی از علت‌‌های کاهش صادرات غیرنفتی کاهش ۵/۵۲ درصدی صادرات میعانات گازی و محصولات پتروشیمی است که همین امر در میانگین رقم صادرات تأثیر گذاشته و اگر میعانات را کم کنیم صادرات نفتی ما ۲ درصد نسبت به صادرات قبلی آن کاهش یافته است. وی تأکید کرد:برای سال ۹۵ سعی خواهیم کرد که تراز مثبت تجاری حفظ شود و این امر با افزایش صادرات غیر نفتی دنبال خواهد شد.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.