بهره‌برداری از مزیت‌ها

بهرام شهریاری
کارشناس صنعت خودرو

موضوع اجرایی شدن برجام و اثرات آن در کل اقتصاد کشور همواره مورد تحلیل قرار گرفته و در این مجال نگارنده قصد دارد تحلیلی بر اثرات برجام در صنعت خودرو و قطعه‌سازی ارائه کند. در مرحله اول باید توجه داشت به‌دست آوردن یک بازار یا احیای بازار از دست رفته به هر دلیل به بهانه تحریم، عدم امنیت اقتصادی یا هر علت دیگری در کوتاه‌مدت میسر نیست و چنانچه توقع داشته باشیم به محض اجرایی شدن برجام همه آنچه از دست داده‌ایم برق‌آسا به‌دست آید تصور غلطی است و آنچه سیاه‌نمایان به‌عنوان توقع از برجام دارند غیر عملی و واکنشی سیاسی است. اولین و مهم‌ترین دستاورد برجام شکست اتحاد دنیا در مقابل ایران بود؛ به این معنی که تا قبل از برجام تقریبا تمامی کشورهای دنیا متحد آمریکا و مقابل ایران بودند اما بعد از برجام نزدیک‌ترین دوستان آمریکا از آنها جدا شدند و ارتباط مستقل خودشان را با ایران برقرار کردند و بدون برجام هرگز امکان چنین اتحادی وجود نخواهد داشت؛ کمااینکه واکنش سران کشورهای اروپایی، ‌آسیایی و مردم آنها را در مقابل فرمان کاملا نژادپرستانه رئیس‌جمهوری آمریکا نسبت به جلوگیری از ورود ایرانیان و مردم چند کشور مسلمان دیگر را مشاهده کردیم.

بنابراین می‌توان گفت اولین دستاورد برجام ارتباط مستقل، ‌منطقی و مسالمت‌آمیز با سایر کشورهای دنیا به غیر از دولتمردان آمریکا بوده، چرا که مردم آمریکا نیز با سایر مردم دنیا همصدا بوده و از رفتار رئیس جمهوری خود ناراضی بوده‌اند، اما در همین یک سال گذشته که برجام به ثمر رسیده اتفاقات سریع و مناسبی در صنعت خودرو به‌وقوع پیوسته، توجه داشته باشیم ایران بازار بکر و بزرگی است که علاوه بر جمعیت 80میلیون نفری خود و جمعیت کشورهای پیرامونی بالغ بر نیم میلیارد نفر را داراست که می‌تواند بازار بالقوه ایران باشد. چرا که ایران در شرایطی به سر می‌برد که در منطقه هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ امنیتی کشوری کاملا با ثبات است و زیرساخت‌های لازم چه به لحاظ نیروی انسانی متخصص چه به لحاظ اقتصادی را به‌صورت بالقوه دارد و با یک حرکت سنجیده و برنامه‌ریزی دقیق و هوشمندانه و متفاوت از آنچه تاکنون داشته می‌تواند در عرصه اقتصادی و تولید در منطقه حرف نخست را زده و با ابزار اقتصادی اقتدار و ثبات کشور را تضمین کند. به عبارت دیگر اقتصاد کشور و دست‌اندرکاران صنعت و تولید و به‌ویژه فعالان بخش خصوصی باید توجه داشته باشند که برنامه‌ریزی بلندمدت خود را باید معطوف بازار نیم میلیاردی کنند؛ به این معنا که با برنامه‌ریزی متفاوت برای این بازار می‌توانیم اقتصادی پویا داشته باشیم.

اما همان‌طور که گفته شد این امر میسر نخواهد بود مگر با برنامه‌ریزی دقیق و با شناخت از مزیت‌ها و خلق مزیت‌های نداشته و همزیستی مسالمت‌آمیز با کشورهای اطراف و با دنیای بیرون از مرزهای ایران که با وقوع برجام مسیر آن هموار شد، از طرفی با توجه به محدودیت‌های گذشته به‌ویژه در صنعت خودرو اولا ما فقط دو شرکت بزرگ خودروساز در کشور داریم که اثربخشی نسبی در این صنعت داشته‌اند که آنها نیز به‌نظرم در مقیاس اقتصادی تولید نکرده و در بهترین شرایط و در سال‌های رشد اقتصادی حداکثر به همراه دیگر شرکت‌های خودروساز به تولید 5/ 1 میلیون خودرو در سال رسیده‌ایم که متاسفانه در دولت‌های نهم و دهم آن را نیز از دست دادیم. توجه داشته باشید تولید در مقیاس اقتصادی در این صنعت بالغ بر سه میلیون خودرو در سال است که 2 میلیون خودرو مصرف داخلی و یک میلیون خودرو برای صادرات در آن دیده شده، این یعنی حداقل دو برابر تولید آنچه در اوج شکوفایی و رونق صنعت خودرو داشته‌ایم. بنابراین با توجه به زمان محدود باقی مانده برای رسیدن به اهداف یاد شده باید عملکرد متفاوتی در دستور کار قرار گیرد. بی‌شک اختراع چرخ چاه مسیر مناسب برای رسیدن به این هدف نیست و راهی جز مشارکت با شرکت‌های سابقه‌دار و صاحب تکنولوژی و بازار نخواهیم داشت، چرا که روند گذشته که صرفا تولید چندین و چند ساله یک خودرو بدون تنوع، نوآوری و در نظرگرفتن سلایق مشتری باشد دیگر امکان‌پذیر نیست.

امروز رقبا و به‌ویژه واردکنندگان خودرو وارد عرصه رقابت شده‌اند، در آینده نزدیک احتمال پیوستن به تجارت جهانی بیش از گذشته محتمل است و با ورود به این عرصه امتیازات تعرفه‌ای نیز عامل رقابت نخواهد شد، ‌بنابراین باید با مشارکت و امکان حضور سرمایه‌گذاران صاحب سبک و تکنولوژی این امر محقق شود و برای حفظ بازار، ‌اشتغال و افزایش تولید ناخالص ملی در مقابل رقبای وارداتی مبارزه کرد. قوانین باید آنچنان منعطف باشند که خودروسازان جهانی امکان سرمایه‌گذاری صفر تا صد درصدی را در کشور داشته باشند که با حضورشان ضمن بومی کردن هر چه بیشتر این صنعت و ایجاد اشتغال بیشتر و در نتیجه تولید ناخالص ملی افزون‌تر و بهره‌مندی دولت از محل درآمد مالیات بر تولید گوی سبقت را از واردکنندگان خودرو گرفته و با تنوع تولید مسیر صادرات را به کشورهای اطراف هموار کنند، این اتفاق ظرف یک سال گذشته در اثر وقوع برجام خودنمایی کرده و با حضور چشمگیر تولیدکنندگان خودرو از کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی مواجه بوده‌ایم و تاکنون علاوه بر قراردادهایی که بین شرکت‌های ایران خودرو، سایپا و سازمان گسترش و نوسازی صنایع با شرکت‌های رنو و پژو منعقد شده بنا به اظهار وزیر محترم صنعت، ‌معدن و تجارت و رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع با 9 کمپانی دیگر مذاکره و توافقات اولیه صورت گرفته تا بتوانند به‌عنوان سرمایه‌گذار و تولیدکننده شروع به فعالیت کنند.

اگر رخدادهای مذکور را دستاوردهای اولیه برجام بخوانیم در ادامه رشد و توسعه قطعه‌سازی را که جزء لاینفک صنعت خودرو است پیش رو خواهیم داشت. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای کم‌هزینه در تولید است امکان ساخت و تولید قطعات خودرو در سطح بین‌المللی فراهم می‌شود و از طریق همین خودروسازان خارجی بازار بزرگ صادراتی به رویشان گشوده خواهد شد، ‌پرواضح است برای رسیدن به این اهداف برنامه‌ریزی بیشتر و دقیق‌تر و تغییر ساختار بنگاهداری چه به لحاظ قوانین و مقررات و خارج از حیطه اختیارات بنگاه و چه در حوزه مدیریت، دانش فنی و تکنولوژی در داخل بنگاه‌ها باید صورت پذیرد. در حقیقت آسیب‌شناسی در حوزه‌های مختلف صنعت خودرو و قطعه و تغییر روند گذشته پنجره‌ای رو به آینده خواهد شد. اما آنچه تا امروز نیز اتفاق افتاده هم دستاورد کمی نبوده، اگر بپذیریم که خودرو فقط اتومبیل نیست در سایر صنایع خودرویی نیز اتفاقات خوبی رخ داده است؛ از جمله قرارداد خرید هواپیما، قرارداد کشتی‌سازی در داخل کشور با مشارکت تولیدکننده کره‌ای، مذاکرات انجام شده در حوزه صنایع ریلی با شرکت‌های خارجی. بنابراین در جمع‌بندی می‌توانیم ادعا داشته باشیم که برجام دستاوردهای خوبی تاکنون داشته که تازه آغاز راه است و در آینده می‌تواند با تاکید بر برنامه‌ریزی اصولی و صحیح و با ایجاد بنگاه‌های مشترک با سرمایه‌گذاران خارجی بهبود این صنعت را به‌همراه داشته باشد.