ضرورت بازنگری در برنامه پنج ساله تهران

محمد سالاری
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران

برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران به‌عنوان نقشه مادر پایتخت و سند بالادست طرح تفصیلی و بودجه‌های سالانه شهر تهران، در اواخر سال 92 در پارلمان محلی پایتخت به تصویب رسید.در این برنامه، هفت چشم‌انداز و 102 نوع سیاست لازم‌الاجرا گنجانده شده و بیش‌از 80 شاخص اندازه‌گیری و پایش میزان تحقق ماموریت‌ها، تعریف‌شده است. شهرداری از سال 93 وظیفه داشت برای هر نوع فعالیت مالی، شهری و عمرانی حریم این برنامه را رعایت کند و پایتخت را به‌گونه‌ای مدیریت کند که در سال97، شهروندان رفاه عمومی را احساس کنند و تهران در این سال به شهری هوشمند، سرسبز، امن و مقاوم در برابر مخاطرات طبیعی به‌خصوص زلزله و در نهایت با ساختار مناسب برای سکونت، فعالیت و فراغت تبدیل شود.

همچنین شهرداری‌تهران حداکثر تا نیمه‌اول سال93، وظیفه داشت برای 68 نوع ماموریتی که تا به حال، انجام درست یا نیمه‌کاره آنها در شهر قابل اندازه‌گیری نبوده، شاخص اندازه‌گیری کمی تعریف کند و آنها را به تصویب شورا برساند. از جمله سیاست‌های مهم لحاظ شده در برنامه پنج‌ساله، افزایش مساحت نوسازی مناطق فرسوده شهر تهران معادل چهار برابر کارنامه ساخت‌وسازهای موجود در بافت‌فرسوده و همچنین جلوگیری 100درصدی از تخلفات ساختمانی و در نهایت 2‌برابر شدن طول خطوط مترو است، ضمن آنکه در قالب این برنامه بنا بود، منافذ موجود در مقررات ساختمانی به‌خصوص در طرح تفصیلی جدید برای انجام تخلف کاملا مسدود ‌شود.با گذشت سه سال از آغاز اجرای برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران، ایجاد تغییراتی در اولویت‌بندی این برنامه ضروری به نظر می‌رسد، چراکه آنچه در عمل از محورهای عملیاتی این برنامه از سوی شهرداری تهران اجرایی شده است با اهداف برنامه‌ریزی شده و مصوب در قالب برنامه متفاوت است.

ماموریت‌های مصوب شده در برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران در قالب 6 محور اصلی شامل حمل ونقل و ترافیک، هوشمندسازی، شهرسازی و معماری، فنی و عمرانی، فرهنگی و اجتماعی تنظیم شده است، اما آنچه طی سه سال گذشته از اجرای برنامه پنج ساله مشاهده شده است آن است که تخصیص اعتبارات متناسب و براساس اولویت‌های ششگانه برنامه صورت نپذیرفته است، طوری‌که بخش عمده‌ای از تخصیص اعتبارات صورت گرفته در حوزه عمرانی و سخت‌افزاری انجام شده‌است، البته طی دو سال گذشته با تاکید و پیگیری‌های شورای شهر بخشی از این اعتبارات به حوزه توسعه خطوط ریلی و حمل ونقل عمومی نیز اختصاص پیدا کرده‌است. این در حالی است که بخش مهمی از اولویت‌های شهر تهران به حوزه‌های نرم‌افزاری شامل ایمنی و مدیریت بحران، شهرسازی و معماری، تدوین پیوست‌های مطالعاتی مربوط به ماموریت‌های عمرانی، حمل‌و نقل و ترافیک مربوط می‌شود که عملکرد شهرداری تهران نشان می‌دهد توجه چندانی به این حوزه‌ها طی چند سال گذشته نشده‌است.

نکته جالب توجه آن است که در حوزه نرم‌افزاری فقط بخشی از ماموریت‌های حوزه فرهنگی که جنبه تشریفاتی و نمایشی داشته،‌ اجرایی شده‌ و تخصیص اعتبار برای آن صورت گرفته‌است. به عنوان مثال در حوزه فرهنگی به اموری همچون برگزاری جشن‌ها، همایش‌ها، جشنواره‌ها و مجموعه‌ای از اقداماتی که جنبه تشریفاتی داشته توجه شده‌است و همین موضوع نیز سبب شده که بازخورد خوبی از مجموعه اعتبارات تخصیص یافته به حوزه فرهنگی و اجتماعی به دست نیاید.

به عنوان مثال باوجود اینکه سال گذشته حدود 1800 میلیارد تومان در حوزه فرهنگی اجتماعی هزینه شده است اما درحال حاضر شهرداری تهران نمی‌تواند کارنامه قابل قبولی در این حوزه ارائه دهد. به این معنا که با وجود آنکه سالانه هزینه هنگفتی در این حوزه شده است اما نتایج مثبتی در ارتقای فرهنگ مسوولیت‌پذیری شهروندی، آگاهی عمومی و افزایش حس مسوولیت‌پذیری در ارتباط با تفکیک پسماند و زباله، ایجاد حس مسوولیت‌پذیری به‌منظور رعایت قواعد راهنمایی و رانندگی مشاهده نمی‌شود.

بنابراین ضرورت دارد با توجه به اجرای تکالیف در حوزه‌های ایمنی و مدیریت بحران، به طرح‌های موضعی و موضوعی که در ارتقای کیفیت محیطی و زندگی شهروندان تاثیر قابل‌توجهی دارند اعتبارات متناسب تخصیص پیدا کند. به‌عنوان مثال بخش زیادی از مساجد و حسینیه‌های موجود در تهران که محل تجمع تعداد زیادی از شهروندان هستند فاقد ایمنی لازم هستند و نیاز است استانداردسازی و ایمن‌سازی اماکن عمومی در اولویت مدیریت شهری قرار گیرد.

هم‌اکنون که شورای شهر تهران در دوره بررسی بخش هزینه‌ای بودجه سال آینده شهر تهران است، یکی از مهم‌ترین اشکالات مورد توجه اعضای شورای شهر افزایش 22 درصدی بودجه حوزه هزینه‌ای برای سال 96 است. این در حالی است که نرخ تورم سالانه کشور در حال حاضر زیر 10درصد و اعتبارات بخش هزینه‌ای و جاری بودجه دولت نیز حدود 10 درصد رشد پیدا کرده‌است. بنابراین سوال اینجاست، چرا با وجود برون‌سپاری بخش عمده‌ای از ماموریت‌های شهرداری تهران به بخش خصوصی و تاکید شورای شهر تهران برای چابک‌سازی و کوچک‌سازی مجموعه شهرداری تهران همچنان هدف شهرداری افزایش بودجه جاری برای سال آینده است؟

علاوه‌بر این به نظر می‌رسد یکی از اولویت‌های کاری برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در سال آتی همچنان توسعه حمل و نقل عمومی، کاهش آلودگی هوا و تسریع روند نوسازی بافت‌فرسوده شهر تهران است. با وجود آنکه شهرداری تلاش کرده که به موضوع نوسازی بافت فرسوده توجه کند اما عملکرد سال‌های اخیر شهرداری نشان می‌دهد که نتوانسته با اجرای برنامه‌های محرک توسعه، به نوسازی کامل بافت فرسوده و توسعه سرانه‌های خدماتی شامل مراکز آموزشی، تفریحی و فضای سبز به صورت موثر اقدام کند.

برای اجرای کامل ماموریت‌های برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری تهران و توجه به اولویت‌های شهر تهران نیاز است که افزایش سهم درآمدهای پایدار شهری به صورت جدی در دستورکار مدیریت شهری قرار گیرد. برای افزایش درآمدهای پایدار شهری راهکار نخست این است که پروژه‌های املاک و اراضی بزرگ‌مقیاس، در بودجه سال 96 به صورت مشارکتی با بخش خصوصی اجرا و سهم شهرداری از آنها اجاره داده شود.

درحال حاضر درآمدزایی شهرداری از محل اجاره‌داری در سایر کشورهای توسعه‌یافته سهم بالایی را به خود اختصاص داده‌است. به عنوان مثال در شهر لندن سهم درآمدهای پایدار از بودجه سالانه شهرداری 70 درصد است که از این میزان بیش از 80 درصد از محل اجاره‌داری املاک تامین می‌شود. در این راستا نیز در شهر تهران، شهرداری می‌تواند با اجاره حداقل 20 مجتمع تجاری محله‌ای (مال‌های کوچک) تمامی هزینه‌های اداره شهر تهران را به‌صورت خودکفا و پایدار تامین کند. کسب درآمد از حوزه‌های نرم‌افزاری یکی دیگر از منابع درآمدی پایدار است. موضوع نصب دکل‌ها و آنتن‌ها، یکی از حوزه‌های جدید است که با توجه به اینکه شهرها به سمت هوشمندسازی پیش‌می‌روند و شهرداری تهران مسوول ایجاد فضا برای آنها است، ایجاد شبکه جامع دکل‌ها و آنتن‌ها می‌تواند میلیاردها تومان درآمد پایدار برای شهر تهران ایجاد کند.