لیدرهای انقلاب صنعتی چهارم

دنیای‌اقتصاد: تحولات گسترده در فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی با محوریت شبکه‌ها و سیستم‌های هوشمند خبر از انقلاب صنعتی چهارم می‌دهد. این نامگذاری به دنبال سه انقلاب صنعتی صورت می‌گیرد که هرکدام در زمان خود جهان را دگرگون کرده است. در انقلاب یکم که به واسطه اختراع موتور بخار شکل گرفت، کارخانه‌ها با استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مکانیکی که انرژی آنها به وسیله نیروی آب و بخار تامین می‌شد، محصولات موردنیاز مردم را تولید می‌کردند. در انقلاب صنعتی دوم الکتریسیته جای نیروی بخار را گرفت و به دنبال آن موتورهای برقی در بخش‌های مختلف کارخانه‌ها امکان راه‌اندازی خطوط تولید انبوه را فراهم آورد.

در انقلاب صنعتی سوم که حدود نیم قرن پیش آغاز شد، صنعت اتوماسیون چهره تولید را دگرگون کرد. اینک با شبکه‌بندی سامانه‌های تولید هوشمند در درون کارخانه‌ها، ادغام شبکه‌های خلق ارزش در سطح کلان، اعمال مهندسی در سرتاسر شبکه ارزش و چرخه کامل عمر کالا و بهره‌گیری از فناوری‌های پرشتاب، انقلاب صنعتی چهارم بر پایه سامانه‌های تولید سایبرفیزیکی و دنیای مجازی در حال ظهور است. در این میان موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با همکاری شبکه راهبران پروژه‌های اروپایی (EPL) دومین همایش بین‌المللی انقلاب صنعتی چهارم را با هدف درک محیط آینده کسب و کار ذیل سایه پیشرفت‌های فناوری نوظهور برگزار کرد. در این همایش با معرفی لیدرهای انقلاب صنعتی چهارم در جهان، بر این نکته تاکید شد که الگوی صنعتی در ایران از نفس افتاده و لازم است با هماهنگی در چهار حوزه الگوی جدید توسعه صنعتی در کشور تعریف شود.

محمدرضا رضوی، رئیس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در این همایش با اشاره به اینکه نشان‌ها و علائم حاکی از وقوع انقلاب صنعتی چهارم است، اظهار کرد: لیدر انقلاب صنعتی چهارم، بنگاه‌ها و دانشجویان هستند و این تحول بر بستر اینترنت استوار است که تحولات خاصی در صنعت به‌وجود خواهد آورد. این دوره در اروپا، آمریکا و ژاپن اتفاق می‌افتد. این در حالی است که الگوی صنعتی در کشور ما از نفس افتاده و هم اکنون عمده فعالیت‌های صنعتی برای حفظ بازارهای داخلی است و کالاها را برای این بازار تولید می‌کنند. در واقع ۹۲ درصد ارزش تولیدات کالا برای بازار داخلی و ۸ درصد برای بازار خارجی تولید می‌شود.

رضوی با اشاره به اینکه علائم متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه الگوی صنعتی در ایران از نفس افتاده است، گفت: اولین علامت آن است که سهم بخش صنعت و معدن از GDP کاهش یافته است. در حال حاضر این سهم از ۱۷ به حدود ۱۳ رسیده است. دومین علامت این است که به جز مواردی از تولیدات منبع محور کشور مانند فولاد و انواع سنگ، در تولید محصولات کارخانه‌ای که صادراتی باشند محدودیت داریم. در حال‌حاضر تولیدات صنعتی صادرات محور ایران بیشتر شامل صنایع غذایی و پوشاک هستند. در سایر بخش‌ها نمی‌شود انتظار ورود به بازارهای بین‌المللی را داشت. اما بازار تقاضاهای آتی، محصولات تولیدی کنونی را قبول نخواهند کرد. محصولات در بازارهای جدید کاملا بر پایه دیجیتال استوار هستند.

وی گفت: اگر بخواهیم الگوی جدیدی برای توسعه صنعتی داشته باشیم، نیاز به یک مسیر و قطب‌نما داریم. مجموعه آنچه در انقلاب صنعتی رخ می‌دهد، می‌تواند این راه را به ما نشان دهد و کمک کند تا هماهنگی‌های لازم ایجاد شود.

وی با بیان اینکه در چهار حوزه باید هماهنگی‌هایی صورت گیرد، اظهار کرد: ابتدا باید بدانیم در چه صنایعی باید سرمایه‌گذاری کنیم؛ یعنی سرمایه‌گذاری ما هدفمند باشد. سپس باید زیرساخت‌هایی که نیاز است را به‌صورت منتخب تهیه کنیم. چراکه ما از محدودیت منابع صحبت می‌کنیم بنابراین باید تامین زیرساخت‌ها را اولویت‌بندی کنیم. در ادامه باید نیروهای انسانی را نیز با برنامه ریزی تربیت کنیم و هدفمند باشیم. در انتها نیاز به مدرن‌سازی تشکیلات و ساختارهای سازمانی توانمند مدیریتی داریم.

به گفته رضوی، ما باید در قالب یک شبکه هماهنگ در قالب یک کمیسیون یا شورا با دیگر نهادها و دستگاه‌ها در ارتباط باشیم و به‌صورت هدفمند با یکدیگر همکاری کنیم. وی با اشاره به اینکه همیشه در فرآیند ایجاد یک تغییر، مقاومت‌هایی صورت می‌گیرد، گفت: در این راستا باید تلاش شود که در جریان تغییرات، کمترین آسیب وارد آید. جواد جاسبی، استاد دانشگاه، همسوسازی راهبردی در الگوی تغییر پارادایم صنعت را به‌عنوان موضوع سخنرانی خود انتخاب و از آن به‌عنوان دشوارترین راه برای رسیدن به انقلاب صنعتی چهارم یاد کرد. وی با اشاره به ۵ مسیر برای تحقق انقلاب صنعتی چهارم گفت: افزایش سطح آگاهی، تدوین نقشه راه، تسهیل انتقال دانش و فناوری، بومی‌سازی و راهبری الگوها می‌تواند کمک کند تا مسیر انقلاب صنعتی چهارم را هموار کنیم.وی در ادامه به بیان ۶فرضیه در این باره پرداخت. نخست اینکه انقلاب صنعتی چهارم الگوی تازه‌ای است که نمی‌توان از آن با بی توجهی عبور کرد. دوم؛ انقلاب صنعتی چهارم در راه است و از آن گریزی نیست. بر اساس این دو فرضیه ما چه بخواهیم و چه نخواهیم انقلاب صنعتی چهارم در تمام شئون زندگی ما تاثیرگذار است و نمی‌توانیم از آن عبور کنیم. سوم؛ انقلاب‌ها ممکن است مخرب و مخل یا سازنده باشند. چهارم؛ دانش و فناوری اساس این انقلاب و قلب تپنده آن است. پنجم؛ متخصصان کلید انقلاب صنعتی چهارم هستند و ششم؛ انقلاب صنعتی چهارم ارتباطات و تعاملات فنی و ساده‌سازی است. از این رو سخن با کسب و کارهای جدید است. وی با برشمردن این فرضیه‌ها وارد سنجش وضعیت ایران امروز شد.

جاسبی ادامه داد: ایران کشوری با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های صنعتی بالاست. اما با وجود اینکه شرکت‌های صنعتی و زیرساخت‌های خوبی را در این کشور شاهد هستیم، با مشکلات جدی،‌ دست و پنجه نرم می‌کنیم. مشکلات شرکت‌های ایرانی تا حدی شبیه مشکلات اروپا است. در حال حاضر اروپا زیر بار فشار کاهش قیمت تولید انبوه است و می‌خواهد بازار را از دست چین و هند خارج کند. همچنین با تکنولوژی «های‌تک» روبه‌رو است که در دست آمریکا است. ما نیز در همین شرایط قرار گرفته‌ایم. وی افزود: یکی از مشکلات عمده ما در ایران، نهادها و ارگان‌های متعهدی هستند که اگر با یکدیگر هماهنگ نشوند، نمی‌توانیم در فعالیت‌مان در انقلاب صنعتی موفق باشیم. بازیگران اصلی در این خصوص، سیاست‌گذاران، صنعت و دانشگاه‌ها هستند. در بخش سیاست‌گذاری در انقلاب صنعتی چهارم، با سه نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مواجه هستیم. همراهی و هماهنگی این سه نهاد می‌تواند عوامل موفقیت در انقلاب صنعتی چهارم باشد. در بخش اجرا نیز با وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، علوم و تحقیقات، نفت، ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه و شهرسازی و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همچنین سازمان محیط زیست روبه‌رو هستیم. بر همین اساس باید به این نکته اشاره کنیم که هماهنگی این دستگاه‌ها با یکدیگر بسیار مشکل است.

در ایران فرآیند اجرا دارای سلسله مراتب قانونی است. تمام سیاست‌گذاری‌ها به تایید رهبری می‌رسد و در قالب برنامه‌های ۵‌ساله اجرا می‌شود.

جاسبی با اشاره به اینکه در فرآیند اجرا نیاز به همسوسازی وجود دارد، گفت: در ایران پتانسیل‌های بسیار خوب و متنوعی وجود دارد که باید با برنامه ریزی و هدفمند درخصوص استفاده از آنها حرکت کرد. وی اظهار کرد: اکنون نیازمند همسویی در سطح ملی هستیم. اگر زبان فناوری را همراستا با اقتصاد مقاومتی تعریف کنیم، می‌توانیم این انقلاب را پیش ببریم. در انقلاب صنعتی چهارم، باید مراکز صنعتی به‌ویژه بخش خصوصی پیشرو باشند. در ادامه این همایش «پدرو سوسا»، رئیس مجمع FCT.ID.NOVA با اشاره به اینکه ما به همکاری اعتقاد داریم، اظهار کرد: به توسعه پایدار در جهان معتقدیم و برای ما آموزش، از اهمیت زیادی برخوردار است. در حال حاضر پارادایم موجود در دنیا در حال تغییر است و ما نیز به دنبال تعامل هستیم و می‌خواهیم با دانشگاهی‌ها و صنایع در ارتباط باشیم. همچنین قصد داریم این همکاری را فراتر از اروپا ایجاد کنیم. بنابراین اگر قرار باشد در خاورمیانه همکاری کنیم، ایران برای ما گزینه مهمی است. از این رو از ایرانی‌ها دعوت می‌کنیم که با ما همراه شوند. ما بر این باوریم که در انقلاب صنعتی چهارم، تولید متحول خواهد شد و مدل‌های استاندارد، یک شبه عوض می‌شود. بنابراین تحولی در راه است که امکان دارد تبعات اجتماعی را نیز به دنبال داشته باشد. بنابراین باید خود را آماده کنیم.

وی با بیان اینکه ما چتر همکاری را باز کرده‌ایم، عنوان کرد: طرح‌های بزرگ تحقیق و توسعه، در صورت تایید، توسط اتحادیه اروپا تامین مالی خواهند شد. از این رو ایرانی‌ها را نیز به تعمیق همکاری‌ها دعوت می‌کنیم.

«اراستوس فیلوس»، مدیر دبیرخانه سیستم هوشمند (IMS) اروپا نیز در ابتدای سخنان خود ضمن تبریک به مناسبت دریافت اسکار از سوی اصغر فرهادی، ایران را کشوری توانا خواند.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به امضای سند همکاری اتحادیه اروپا و ایران درخصوص IT به اهمیت محصولات با فناوری های‌تک در دنیا اشاره کرد و گفت: در انقلاب صنعتی چهارم باید دیدگاه ما نسبت به کارخانه‌ها تغییر کند. ما به دنبال صنعت دیجیتالی هستیم. بنابراین کارخانه‌ها به یک پلت فرم جدید تبدیل می‌شوند که از ابزارهای هوشمند استفاده می‌کنند.

عبور از تولید سنتی

از سوی دیگر در این کنفرانس بین‌المللی حاضران از مجامع دانشگاهی و نماینده برخی سازمان‌ها به معرفی دستاوردهای جدید در حوزه فناوری پرداختند. «هانس ورنر ون دو ون» که از جمع دانشگاهیان در این کنفرانس شرکت کرده بود درخصوص چشم‌انداز بخش تولید در آینده عنوان کرد: از سال ۲۰۲۰ به بعد شاهد تحول در بخش تولید و عبور از تولید سنتی خواهیم بود و به تولیدات منحصربه‌فرد خواهیم رسید که این امر فرآیند تولید یکپارچه را به همراه خواهد داشت. وی روی آوردن به اینترنت در بخش تولید را یکی از اتفاقاتی دانست که در انقلاب صنعتی چهارم رخ خواهد داد؛ روندی که عبور از زنجیره سنتی در بخش تامین و تولید را به همراه خواهد داشت. وی معتقد است در آینده نزدیک با عبور از زنجیره تامین سنتی و روی آوردن تولیدکنندگان به فناوری‌های جدید شاهد ایجاد انعطاف در بخش تولید خواهیم بود که این امر به معنی آن است که تولیدکنندگان، تولید محصول با توجه به نیاز مشتری را در دستور کار قرار خواهند داد و این روش شامل تمام کسب و کارها (کسب و کارهای کوچک و بزرگ) خواهد شد. «هانس ورنر ون دو ون» در ادامه به تولید هوشمند اشاره و لازمه تحقق آن را به برداشتن چندگام معطوف کرد و در این خصوص گفت: برای رسیدن به تولید هوشمند باید ارتباط‌گیری با مشتری، ایجاد کارخانه‌های هوشمند و راه‌اندازی اتوماسیون در واحدهای صنعتی را در دستور کار قرار داد. به گفته وی، علاوه بر تولید هوشمند در آینده با روی آوردن به سیستم‌های سایبرفیزیکی شاهد بهبود روند تولید خواهیم بود؛ روندی که کل فرآیند تولید را تحت تاثیر قرار خواهد داد و به تولید باکیفیت بالاتر منجر خواهد شد.

«امید گیوه‌چی» نیز که از سوی یکی بنگاه‌های فناوری اطلاعات صنعتی در این کنفرانس شرکت کرده بود با اشاره به اینکه در آینده شاهد تغییرات گسترده در بخش‌های مختلف خواهیم بود، عنوان کرد: تغییرات به وجود آمده در بازار جهانی موجب شده تا شاهد یکدست شدن سازمان‌ها و گسترش آنها در بخش‌های مختلف باشیم و برای توفیق در این بخش باید فعالیت‌های جدید را در دستور کار قرار داد و میزان بودجه در بخش‌های توسعه‌ای را افزایش دهیم.

به گفته گیوه‌چی، در انقلاب چهارم تدوین معماری جدید در دستور کار قرار گرفته و انجمن استانداردسازی نیز در این خصوص پلت فرم جدیدی را پیشنهاد کرده تا تمام فعالیت‌ها روی یک پلت فرم خاص قرار گیرند و به یک زبان مشترک با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

وی درخصوص ایران نیز استفاده از فناوری‌های موجود را بهترین راهکار در دوره انقلاب جدید صنعتی یاد کرد و افزود: چین نیز استفاده از فناوری‌های موجود را در دستور کار قرار داد و نتیجه گرفت، ایران نیز می‌تواند از این الگو برای رسیدن به انقلاب صنعتی استفاده کند.

«اولیویو دورین» یکی دیگر از استادان حاضر در این کنفرانس نیز معتقد است بنگاه‌های صنعتی در حال حاضر ۲۰ درصد از سرمایه خود را برای تحقق اهداف انقلاب صنعتی در نظر گرفته‌اند و در این خصوص نیز گام‌هایی برداشته‌اند. «دورین» با اشاره به اینکه داشتن اطلاعات از وضعیت موجود یکی از راهکارهای رسیدن به انقلاب صنعتی محسوب می‌شود، عنوان کرد: واحدهای تولیدی باید همکاری خوبی میان فروش و چرخه تولید ایجاد کنند و برای جلب رضایت مشتریان چرخه خود را تکمیل کنند، روندی که می‌توان از آن به‌عنوان یکی از عوامل تحقق انقلاب صنعتی یاد کرد. «کروز ماچادو» از دیگر استادان حاضر در این کنفرانس نیز با اشاره به اینکه در چند سال گذشته صحبت از جهانی شدن بود، اما در حال حاضر صحبت از انقلاب صنعتی چهارم است، عنوان کرد: هم اکنون نوآوری در بخش‌های صنعتی افزایش یافته و تولیدکنندگان فناوری‌های جدید را در دستور کار قرار داده‌اند. تکمیل زنجیره محصول از دیگر مواردی است که کروز ماچادو به آن اشاره کرده و در این خصوص می‌گوید: تولیدکنندگان زمانی که می‌خواهند محصول را به دست مشتری برسانند، باید دید کلی به زنجیره تولید که عرضه نیز شامل آن می‌شود داشته باشند. وی با اشاره به اینکه دنیا آماده تغییر است به سنجشی که از وضعیت واحدهای تولیدی مستقر در اروپا صورت گرفته اشاره کرد و افزود: در ارزیابی صورت گرفته تنها ۲۵ درصد از واحدهای فعال در اروپا برای انقلاب صنعتی اعلام آمادگی کرده‌اند و مابقی از عدم آمادگی برای رسیدن به این مرحله خبر دادند.

کروز ماچادو معتقد است که دنیا در حال تغییر است و بنگاه‌های تولیدی باید اعمال تغییرات را در دستور کار قرار دهند؛ در غیر این صورت از بین خواهند رفت.