دو تغییر فاز آتی دربورس انرژی

محمدحسین بابالو: ماه رمضان اغلب زمانی برای کاهش حجم معاملات محسوب می‌شود ولی در بورس انرژی شاهد عدم رشد حجم معاملات در کنار افزایش ارزش داد و ستد کل در بازار فیزیکی هستیم که در نهایت شرایط بهتری را برای روزهای پیش‌رو نوید می‌دهد. این در حالی است که از هم‌اکنون روزشماری برای آغاز خرید برق از سوی واحدهای مصرف‌کننده نهایی در بورس انرژی فراهم شده؛ یعنی خریدار می‌تواند برق مورد نیاز خود را به صورت رقابتی و از نیروگاه به‌صورت مستقیم خریداری کند که احتمالا تخفیف مطلوبی به نسبت نرخ‌های رایج در شبکه توزیع نصیب خریدار نهایی خواهد شد.

نگاهی به حجم معاملات در بورس انرژی در تالار فیزیکی برای مجموع معاملات داخلی و صادراتی نشان می‌دهد متوسط داد و ستد بر حسب تن در سال جاری تقریبا حالتی ثابت و بدون تغییر جدی داشته؛ یعنی متوسط حجم معاملات در سال جاری به صورت روزانه تغییر چندانی را نشان نمی‌دهد. این در حالی است که نگاهی دقیق‌تر به وضعیت معاملات نشان می‌دهد حتی در سال جاری، تا روزهای آغازین ماه رمضان در ابتدای خردادماه، شاهد روندی افزایشی ولی بسیار آرام هستیم که می‌توان اوج آن را در هشتم خردادماه (روزهای آغازین ماه رمضان) به شمار آورد که شاهد معامله بیش از ۵۰ هزار تن از انواع حامل‌های انرژی هستیم که ۳۰ هزار تن از این حجم در بازار صادراتی و بیش از ۲۰ هزار تن آن در بازار داخلی مورد معامله قرار گرفت. این شرایط نشان می‌دهد که عدم رشد حجم معاملات در بورس انرژی چندان هم غیرمنطقی نیست و با پایان یافتن ماه رمضان و از هفته آینده، هنگام افزایش حجم معاملات فرا می‌رسد. این در حالی است که ارزش معاملات در خردادماه افزایش مطلوبی داشته که به‌دلیل رشد قیمت‌ها در بازارهای داخلی و جهانی رقم خورده و بخش مهمی از عدم رشد معاملات در ماه رمضان را پوشش داده است. با توجه به این موارد در کنار ثبات نسبی قیمت‌ها در ماه‌های خرداد و آغاز تیرماه، به نظر می‌رسد از هم‌اکنون باید منتظر رشد حجم معاملات باشیم که در کنار افزایش نسبی قیمت‌ها در هفته‌های اخیر به نسبت مدت مشابه سال قبل، شرایط بهتری از لحاظ ارزش کل معاملات در هفته‌های پیش رو تجربه خواهد شد. نکته دیگر در خصوص معاملات ماه‌های اخیر در بورس انرژی را می‌توان افزایش تعداد معاملات به نسبت حجم کل معامله به‌شمار آورد؛ یعنی هر معامله با حجم معاملاتی کمتری مورد داد و ستد قرار می‌گیرد که با یک نگاه گذرا به وضعیت معاملاتی قابل رهگیری است. این شرایط نشان می‌دهد که از یکسو تعداد فعالان بورس انرژی افزایش یافته و از سوی دیگر پتانسیل برای رشد بیشتر بورس انرژی بر بستری بنیادین از معاملات نیز فراهم شده است. در طرف دیگر باید گفت این وضعیت در آینده می‌تواند سودآوری بورس انرژی را نیز افزایش دهد زیرا در کارمزد معاملاتی این نهاد مالی شاهد اعمال سقف کارمزد هستیم یعنی با افزایش حجم معامله (در یک معامله) الزاما کارمزد بورس انرژی نیز به همان نسبت افزایش پیدا نمی‌کند. این رویکرد جدید معاملاتی هرچند از سوی عرضه‌کنندگان اتخاذ شده، ولی در نهایت درآمدزایی بورس انرژی را نیز افزایش خواهد داد و البته فعالان بیشتری را به بورس انرژی وارد می‌سازد. به نظر می‌رسد این استراتژی کاملا درست باشد زیرا بستر لازم را با افزایش تعداد عرضه‌کنندگان برای توسعه آتی فراهم کرده و همچنین فعالان خرد و کلان بیشتری را در بر می‌گیرد که زمینه را برای افزایش خدمت‌رسانی بورس انرژی فراهم خواهد ساخت.

روزشماری آغاز خرید برق از سوی مصرف‌کننده نهایی

پیگیری‌های «دنیای اقتصاد» در خصوص پوشش خبری معاملات برق برای مصرف‌کننده نهایی در بورس انرژی نشان می‌دهد غالب زیرساخت‌های اجرایی آن در این نهاد مالی ایجاد شده و البته آخرین ابهامات نیز در حال برطرف شدن است. به نظر می‌رسد هفته‌های آینده شاهد آغاز معاملات مستقیم برق بین نیروگاه تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی برای ظرفیتی بیش از ۵ مگاوات باشیم. به عبارت ساده‌تر به‌زودی خریدار نهایی و بزرگ برق یعنی واحدهای صنعتی همچون تولیدکنندگان سیمان، محصولات پتروشیمی، صنایع فلزی و حتی مجتمع‌های ساختمانی می‌توانند برق مورد نیاز خود را به صورت مستقیم و با قیمت رقابتی از بورس انرژی و دقیق‌تر از نیروگاه خریداری کرده و واحدهای زیرمجموعه وزارت نیرو با دریافت هزینه‌ای محدود، برق تولیدی را به مصرف‌کننده تحویل خواهند داد. این رخداد می‌تواند شرایط جدیدی را پیش روی تولید و مصرف برق بگذارد و انحصار موجود در بدنه دولت را به سمت بازار آزاد و رقابتی تغییر جهت دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد برای مصرف‌کنندگان موجود هیچ محدودیت اجرایی یا قانونی وجود نداشته و به‌زودی این شیوه معاملاتی در بورس انرژی آغاز خواهد شد. در آینده باز هم به بررسی بیشتر مکانیزم‌های معاملاتی این شیوه جدید داد و ستد برق خواهیم پرداخت. در گزارشی در ۳ صفحه مورخ ۱۳ مهرماه سال گذشته به دقت ویژگی‌های این قبیل معاملات را مورد بررسی و ارزیابی قرار دادیم.

آخرین فعالیت اجرایی در این خصوص را می‌توان مصوبه هیات‌مدیره بورس انرژی در روزهای اخیر دانست که شرایط ساده‌تری را برای خرید برق برای مصرف‌کنندگان نهایی ایجاد کرده و مبلغ پیش‌پرداخت را برای خرید این دسته از خریداران کاهش داده است. در این مصوبه که در پایگاه اطلاع‌رسانی بورس انرژی نیز وجود دارد آمده است: بنابر تبصره یک ماده ۳۰ دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی ایران و با توجه به مصوبات جلسه شماره ۱۰۷ مورخ ۲۸ خردادماه هیات‌مدیره بورس انرژی، میزان پیش‌پرداخت جهت شرکت در عرضه‌های تابلوی برق بازار فیزیکی در رینگ داخلی، ۱۰ درصد ارزش معامله بر مبنای قیمت پایه اعلامی در اطلاعیه عرضه تعیین شد اما به‌منظور تسهیل شرایط معامله برای مصرف‌کنندگان برق بالای ۵ مگاوات، بورس انرژی می‌تواند به کاهش این میزان تا ۶ درصد ارزش معامله با قیمت پایه (اطلاعیه عرضه) اقدام کند.

این مصوبه را می‌توان آزادی عمل بسیار بالایی به شمار آورد که هیات‌مدیره بورس انرژی به بدنه اجرایی این نهاد مالی تزریق کرده که می‌تواند زمینه را برای جذب بیشتر خریداران فراهم سازد. در هر حال معامله مستقیم بین نیروگاه و خریدار برق موضوعی نیست که بتوان از کنار آن به سادگی عبور کرد زیرا شفافیت این بخش از اقتصاد به شدت افزایش خواهد یافت و همچنین سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه از طریق بخش‌های داخلی و سرمایه‌گذاری خارجی جذابیت بیشتری پیدا خواهد کرد. این وضعیت یعنی شفافیت معاملاتی خود بستری برای ایجاد پتانسیل صادراتی نیروگاه‌های داخلی به‌شمار خواهد آمد؛ یعنی این احتمال وجود دارد که نیروگاه‌ها خود بتوانند با آزادی عمل، تولیدات برق خود را به سایر کشورها صادر کنند. رخدادی که قطعا تغییری جدی در صنعت برق ایران پدید خواهد آورد.