پایان رویای صلح با طالبان

برهان الدین ربانی رییس جمهوری سابق افغانستان روز سه شنبه در خانه اش ترور شد/ عکس: ایرنا

ترور برهان‌الدین ربانی نشان داد که دست‌یابی به صلح با گروه طالبان تا چه اندازه رویاپردازانه است

احسان ابطحی

یک عامل انتحاری که مواد منفجره را در دستار خود مخفی کرده‌‌بود و برای انجام مذاکرات صلح به منزل برهان‌الدین ربانی، رییس شورای عالی ‌صلح افغانستان و رییس‌جمهوری پیشین این کشور رفته بود، هنگامی که او را در آغوش می‌کشید خود را منفجر کرد تا به این ترتیب ضربه‌ای سنگین به تلاش‌ها برای دست‌یابی به صلح و آشتی ملی با طالبان و پایان ۱۰ سال جنگ در افغانستان وارد کند. به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، ترور برهان‌الدین ربانی، بیانگر دشمنی بی‌پایان کسانی است که خواستار از بین‌بردن ثبات شکننده در افغانستان و بی‌نتیجه گذاشتن اقدامات شکننده برای دست‌یابی به صلح هستند.

کشته شدن برهان‌الدین ربانی که در هفتادو‌یکمین سالروز تولدش رخ داد، همچنین نشان‌دهنده توانایی دشمنان حکومت مرکزی افغانستان در عبور از سخت‌ترین موانع امنیتی و رساندن خود به عالی‌ترین چهره‌های حکومتی این کشور و انجام عملیات تروریستی دقیق و گزینش شده ‌است. این شاید مهم‌ترین ترور در افغانستان پس از حمله آمریکا به این کشور و مهمترین ترور پس از ترور احمد شاه مسعود، از فرماندهان پیشین اتحاد شمال در این کشور باشد.

بدون ربانی، بی‌تردید حرکت در مسیر صلح بسیار دشوار خواهد شد. ربانی چهره‌ای پیچیده بود که توانایی قانع کردن دشمنان طالبان یعنی اتحاد شمال را برای آغاز مذاکرات آشتی ملی داشت.

دیپلمات‌های غربی می‌گویند که ربانی اخیرا مذاکراتی را با برخی از اعضای طالبان که توانایی وارد شدن در مذاکرات واقعی را داشتند، آغاز کرده ‌بود. پیشتر کسانی که از سوی طالبان برای مذاکره معرفی شده‌بودند یا افرادی فریبکار بودند یا قدرت اندکی داشتند.

در جریان این حمله تروریستی، چهار نفر دیگر، از جمله معصوم استانکزی، رییس دبیر‌خانه شورای عالی صلح هم زخمی شدند. به گفته مقامات امنیتی افغانستان، حضور استانکزی برای پیشبرد مذاکرات صلح بسیار مهم و موثر بود. یک دیپلمات غربی در همین‌باره گفت: «‌هرکس تصمیم انجام این حمله تروریستی را گرفته‌است، هدفی جز از بردن بردن مذاکرات صلح نداشته‌است.» تنها چند ساعت پس از ترور برهان‌الدین ربانی، رهبران اتحاد شمال، که اکثر آنان از قوم تاجیک‌ و هزاره‌ هستند، مانند بسیاری از چهره‌های سر‌شناس پشتون، در تلویزیون ظاهر شدند و ضمن تقبیح روند صلح تاکید کردند که طالبان غیر‌قابل اعتماد هستند. این در شرایطی است که بیشتر اعضای طالبان از قوم پشتون هستند.

دکتر عبدالله عبدالله، نامزد انتخابات پیشین ریاست‌جمهوری افغانستان و از رهبران اتحاد شمال با جمع‌بندی نظرات دیگر چهره‌های سرشناس اتحاد شمال پس از ترور ربانی گفت: «‌این درسی برای ماست تا خود را به حماقت نزنیم و تصور نکنیم این گروه که بسیاری از جنایت‌ها علیه مردم افغانستان را مرتکب شده‌است، علاقه‌ای به بر‌قراری صلح دارد.»

دکتر عبدالله اضافه کرد: «‌ما همگی باید درباره آنچه علیه آن به پا‌خاسته‌ایم واقع‌بین باشیم. ما علیه کسانی به پا‌خاسته‌ایم که هیچ باوری به انسانیت ندارند. آنها مردم را در خیابان‌های کابل می‌کشند، آنها کسانی را ترور می‌کنند که تلاش می‌کنند به صلح دست‌یابند.» ترور برهان‌الدین ربانی در شرایطی رخ داد که بهار گذشته طالبان اعلام کرده ‌بود که اعضای شورای عالی صلح افغانستان را ترور خواهند کرد.

دکتر عبدالله ادامه داد: «‌هیچ‌کس این هشدار طالبان را جدی نگرفت اما باید جدی گرفته‌می‌شد، اکنون زمان آن است تا رییس‌جمهوری کرزی از خواب بیدار شود.» این عضو بلند‌پایه اتحاد شمال اضافه کرد: «این افراد همان کسانی هستند که رییس‌جمهوری کرزی آنان را «‌برادران عزیز» خطاب می‌کند. اینها پشت این حادثه هستند.» اشاره این شورشیان به سخنان حامد کرزی است که شورشیان طالبان را «‌برادران عزیز» یا «برادران ناراحت» خطاب می‌کند.

ترور برهان‌الدین ربانی در شرایطی رخ داد که کرزی برای سفری یک هفته‌ای به ایالات‌متحده رفته‌بود و در لحظه انجام این ترور در سازمان ملل متحد حضور داشت. اما کرزی پس از این اتفاق، سفر خود به آمریکا را کوتاه کرد و اواخر روز سه‌شنبه و بعد از انجام مذاکرات با باراک اوباما، رییس‌جمهوری ایالات‌متحده، به افغانستان بازگشت.

کرزی در واکنش به این ترور ضمن درخواست برای پایان دادن مسالمت‌آمیز به درگیری‌های داخلی افغانستان برهان‌الدین ربانی را یک قهرمان افغان توصیف کرد که زندگی خود را قربانی کرد. رییس‌جمهوری پشتون افغانستان تاکید کرد: «این ترور ما را از ادامه مسیری که آن را آغاز کرده‌ایم، باز نخواهد داشت.»

اوباما هم ترور ربانی را یک «ضایعه غم‌انگیز» توصیف کرد. این در شرایطی است که پیش از این کشورهای غربی، از جمله ایالات‌متحده، تماس‌هایی را با طالبان و همچنین اعضای پیشین این گروه بر‌قرار کرده‌بودند و امیدوار بودند تا شروعی قدرتمندانه برای ادامه این روند داشته‌باشند. با این وجود، مقامات غربی، تاکید کرده‌بودند که بدون مشارکت جدی افغان‌ها این مذاکرات بی‌معنا خواهد بود به دلیل آنکه این افغان‌ها هستند که باید به اندازه کافی به یکدیگر اعتماد داشته باشند تا در بلند‌مدت قدرت را با هم تقسیم کنند. به نظر می‌رسد این هدف در اواخر روز سه‌شنبه بیش از هر زمان دیگری دور از دسترس بود.

هیچ‌کس بلافاصله پس از این ترور، مسوولیت این حمله تروریستی را بر عهده نگرفت، اما بسیاری از گروه‌ها می‌توانند مسوول انجام ترور ربانی باشند. گروه‌ طالبان متهم اصلی است. اما گروه‌های دیگری از جمله شبکه حقانی که گروهی تروریستی مستقر در مناطق قبیله‌نشین پاکستان است و با توجه به روش‌ها و برنامه‌ریزی بلند‌مدتی که داشته‌ ممکن است با سرویس اطلاعاتی این کشور - ISI- و حتی عناصری از القاعده در تماس باشند و ربانی را به قتل رسانده باشند.

این حمله تروریستی در فاصله کمتر از یک کیلومتری سفارت آمریکا در منزل برهان‌الدین ربانی رخ داد. موضوعی که نشان می‌دهد ربانی از برگزاری این دیدار احساس اطمینان می‌کرده ‌است.

دکتر عبدالله و دیگر اعضای شورای عالی صلح افغانستان گفتند که نام عامل این حمله تروریستی عصمت‌الله بوده و پیش از این در مهمانخانه‌ای در کابل اقامت داشته‌‌ و از حدود پنج ماه پیش با این شورا در تماس بوده‌است.

ربانی که بیش از ۴۰ سال به عنوان یک چهره سیاسی در افغانستان مطرح بود، اهل استان بدخشان بود. او در دهه ۱۹۸۰ میلادی و در زمان اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی علیه این کشور جنگید و جمعیت اسلامی را تاسیس کرد. او بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ میلادی و پس از سقوط حکومت محمد نجیب‌الله که از سوی شوروی سابق حمایت می‌شد، رییس‌جمهوری افغانستان شد، اما از او به عنوان رییس‌جمهوری ضعیف نام برده‌ می‌شد، فردی که توانایی جلوگیری و پیشرفت جنگ داخلی را نداشت و همین ضعف او بود که راه را برای قدرت گرفتن طالبان هموار کرد. زمانی که حکومت طالبان به دنبال حمله آمریکا و متحدانش به افغانستان ساقط شد، ربانی بار دیگر به عنوان یک چهره سیاسی مطرح شد.

برهان‌الدین ربانی اوایل هفته جاری برای شرکت در نشست بیداری اسلامی که در تهران برگزار شد به ایران سفر کرده ‌بود.