چای گران شد

عکس: دنیای اقتصاد، آکو سالمی
اگرچه سوزانندگی اخبار مربوط به گرانی، آن هم در بحبوحه نو شدن سال به سردی گراییده است؛اما این بار میزان افزایش قیمت چای به حدی است که لبها را پیش از سرکشیدن این نوشیدنی داغ به هم می‌دوزد. این افزایش قیمت که ظرف دو هفته گذشته به وقوع پیوسته، در برخی از انواع این برندها، گاهی تا هزار تومان افزایش مشاهده شده است که البته این تفاوت قیمت در نقاط مختلف تهران نیز فاحش است.
مصرف چای در ایران
شاید اگر باد، پنج‌هزار سال پیش، برگ‌های سبز چای را پس از رقصاندن در هوا، درون فنجان امپراتور چین نمی‌انداخت، این گیاه معجزه‌گر همچنان ناشناخته باقی می‌ماند یا اگر کاشف‌السلطنه ایرانی، 70سال پیش، نهال‌های چای را از کشت‌زارهای هند جدا نمی‌کرد و به خاک لاهیجان هدیه نمی‌کرد، شاید امروز 35000هکتار از اراضی شمالی کشور، لباس سبزشان از جنس دیگری بود و عطر چای، فضای کشتزارهای مرتفع چای را نمی‌آکند.
جمعیت ۷۰میلیونی ایران، تنها یک‌درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما علایقشان وسعتی فراخ دارد؛ به طوری که مصرف ۵درصد از چای کل جهان را از آن خود کرده است. حال این سوال در ذهن پدید می‌آید که اگر کاشف‌السلطنه هم کشت چای را در ایران بومی نمی‌کرد، آیا کشورمان فرصت بزرگی از دست می‌داد؟ شواهد و قراین که پاسخی منفی برای این سوال دارند، از این رو که در شرایطی که ایران در جایگاه هشتم تولید چای جهان، ایستاده است، تنها قادر به تامین ۶/۴۷درصد از مصرف چای از حجم تولیدات داخلی است. این در حالی است که علاوه بر حجم گسترده ورود چای قاچاق به کشور، ۵۰هزار تن نیز از مجرایی رسمی وارد ایران می‌شود. از دیگرسو سطح زیرکشت چای در کل جهان ۲۷۸۸۰۰۰هکتار است که ۷/۹۴درصد آن متعلق به کشورهای در حال توسعه و ۳/۵درصد نیز به کشورهای توسعه‌یافته اختصاص دارد.
مصرف سرانه انواع مختلف چای در جهان 395 تا 460 گرم بوده و متوسط رشد سالانه مصرف انواع چای حدود 6/1درصد است. در میان کشورهای لیبی، ترکیه، آذربایجان، ایران، سیلان،‌ بنگلادش هندوستان و ایتالیا که عنوان پرمصرف‌ترین‌ها بر پیشانی‌شان حک شده، انگلستان و ایرلند از پر و پا قرص‌ترین طرفداران چای به شمار می‌روند؛ اما سهم چای مصرفی در سبد خانوار ایرانی 2دهم درصد تا 5صدم‌درصد، تخمین‌زده می‌شود. تولید جهانی چای در حدود 5/4میلیون تن برآورد می‌شود که از این مقدار سهم کشورهای هندوستان، سیلان و کنیا به ترتیب 850هزار تن، 300 و 250هزار تن برآورد شده است. از همین رو است که این کشورها از صادرکنندگان مهم چای در جهان به شمار می‌روند.
چای ایرانی را تخریب می‌کنند
می‌گویند طعم چای ایرانی به مذاق ایرانی‌ها خوش نمی‌آید، می‌گویند ایرانی‌ها طعم چای خارجی را بیشتر می‌پسندند و دست آخر هم اذعان می‌کنند مذاق ایرانی‌ها را تغییر داده‌اند تا چای خارجی را به نوع داخلی آن ترجیح دهند. گاهی کیفیت چای ایرانی‌ را بهانه می‌کنند و معتقدند کیفیت آن به سطح استانداردهای بین‌المللی نمی‌رسد؛ اما هستند کارشناسانی که شرایط آب و هوایی مناطقی که چای در آن کشت می‌شود را در کنار بهداشتی بودن مزارع، از محاسن چای ایرانی برمی‌شمرند، به علاوه اینکه استفاده نکردن از سموم آفات نباتی و کود نامناسب را در کشت چای ایرانی از نکات مثبت آن می‌خوانند که به اعتقاد آنها کمتر کشوری صاحب این نکات ظریف در کشت چای است. اما به هر حال تبلیغات کالای خارجی در این زمینه نیز کارگر افتاده و حق انتخاب را از مشتری سلب کرده است و همین امر موجب شده مصرف‌کننده به هیچ وجه سراغی از چای ایرانی نگیرد. حتی اگر هم رییس‌جمهور بخشنامه‌ای به ادارات ابلاغ کند که میزان مصرف چای داخلی را افزایش دهند، چای ایرانی آنچنان که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد و همین بی‌توجهی‌ها موجبات متضرر شدن چایکاران را نیز فراهم آورده است.
افزایش قیمت‌ چای ناچیز است
حسین عیوضی دریانی، بازرگان و کارشناس چای می‌گوید: «قیمت چای از یک سال و نیم پیش در کشورهای تولید‌کننده چای به خصوص در کنیا، هند و سریلانکا، روند رو به رشدی را طی کرده که تا این ساعت هم ادامه دارد.»
او می‌افزاید: «این تاثیرات در سال جاری نیز بیشتر قوت گرفته است که تورم داخلی و هزینه‌ ترابری و امثال آن بر افزایش قیمت آن در بازار داخلی نیز اثرگذار بوده است. به علاوه افزایش قیمت هم با فاصله فصل برداشت در هندوستان رابطه مستقیم دارد که آذرماه به پایان رسیده و فصل برداشت جدید از ۱۵ اردیبهشت ماه آغاز می‌شود.»
این بازرگان، افزایش قیمت چای را در مقایسه با افزایش قیمت سایر کالاها بسیار ناچیز می‌داند و بوروکراسی در تجارت و واردات را هم در افزایش قیمت چای بی‌تاثیر نمی‌داند.»
مثنوی هفتادمن کاغذ
او داستان بی‌میلی مصرف چای داخلی را در ایران، مثنوی هفتادمن کاغذ می‌داند «بارها گفته‌ام سیاست‌های غلط مسوولان در امر تولید و حمایت از تولیدکنندگان داخلی، امروز تولید‌کنندگان را با مصرف‌کنندگانی مواجه کرده که هیچ تمایلی به مصرف چای داخلی ندارند و رفته‌رفته نیز به میزان این بی‌میلی افزوده می‌شود.»
دریانی با اشاره به میزان تولید و مصرف چای در ایران خاطرنشان می‌کند: «طبق برآوردهای رسمی در سال ۸۵، مصرف سالانه حدود ۱۳۰هزار تن بوده در حالی که مجموع تولید داخلی در سال جاری چیزی حدود ۲۵هزار تن برآورد شده است که ۳۰هزار تن چای خارجی به صورت قانونمند وارد ایران شده و حجم باقیمانده آن به صورت قاچاق وارد کشور شده است.»
او می‌گوید: «بازرگانان با مشکلات جدیدی روبه‌رو شده‌اند، از این رو که بانک‌های طرف معامله آنها در هند از سیاست‌های تحریمی آمریکا پیروی می‌کنند و بازرگانان ایرانی را در زمینه گشایش اعتبار دچار محدودیت کرده‌اند و تجار ایرانی نیز مجبور شده‌اند در بانک‌های غیرتخصصی به گشایش اعتبار بپردازند».
حمیدرضا موثقی، رییس اتحادیه بازرگانان نیز از بازار فروش چای‌های خارجی در ایران انتقاد می‌کند و بر این باور است که از چای ایرانی تنها یک اسم مانده و کسی اقبالی به آن نشان نمی‌دهد.
او می‌گوید: «عده‌ای سودجو چای احمد، دوغزال و محسن و تعدادی دیگر مارک‌های این چنینی را به صورت قاچاق وارد کشور می‌کنند، چایی‌ که کیفیتی نازل دارند و با افزودن اسانس، رنگ و بویی دیگر به آن می‌بخشند، مردم هم که چای‌شناس نیستند و از آن استقبال می‌کنند، همین عوامل موجب شده ذائقه مردم عوض شود.»
او به وضعیت چایکاران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنها رو به موت هستند، بدبختی از سر و روی زندگی‌شان می‌بارد کشاورزان به قدری در میان کسبه این مناطق، بدنام شده‌اند که حتی نانواها دیگر به آنها نان نمی‌فروشند.»
موثقی با ابراز نگرانی می‌افزاید: «ظرف 20روز آینده نیز تولید جدید چای در کشور آغاز می‌شود و به انبارها روانه می‌شود. این در حالی است که چای‌های تولیدشده از سال 79 تا 86 در انبارها مانده است.»
به اعتقاد او سیاست‌های دولت، صادرات این کالا را محدود کرده است در حالی که اگر این موانع رفع شود و واردات نیز روند قانونمندی به خود بگیرد، مشکلاتی که صنعت چای هم اکنون با آن مواجه‌است، برطرف می‌شود.
موثقی معتقد است: «از آنجا که وزارت بهداشت برای واردکنندگان مانع تراشی می‌کند و در عین حال به دلیل آنکه تعرفه‌های گمرکی بالا است، واردات چای برای واردکنندگان رسمی توجیه اقتصادی ندارد از همین رو است قاچاقچیان وارد میدان می‌شوند.»
تا می‌توانید چای بنوشید
دانستن اینکه روزانه یک‌میلیارد فنجان چای در دنیا نوشیده می‌شود این نکته را گوشزد می‌کند که چای تا چه حد، نزد مردم جهان محبوبیت دارد.
برخی معتقدند، به چای اعتیاد دارند و اگر کمی میان فواصل روزانه تاخیری رخ دهد، خود را به آب و آتش می‌زنند تا به یک فنجای چای برسند. قدیمی‌ترها از چای به عنوان معجونی شفابخش یاد می‌کنند که انسان را از تمام بیماری‌ها در امان می‌دارد. بر اساس نتایج یک تحقیق، مردانی که روزانه چهار پنج فنجان چای می‌نوشند ۷۰درصد کمتر از سایر مردان دچار سکته مغزی می‌شوند. از سوی دیگر سطح چربی خون و فشار خون طرفداران چای پایین‌تر است البته ناگفته نماند سرطان‌های دستگاه گوارش، دستگاه تنفس و پوست نیز در این گروه کمتر دیده می‌شود.

نمایی از باغات چای لاهیجان