کاخ گلستان نمونه‌‌ای از زیباترین بنای پایتخت ایران
مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران، محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهن‌ترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.
مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران، محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهن‌ترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.
سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده آن را شمال خیابان و میدان امام‌خمینی (سپه)، غرب خیابان خیام، شرق خیابان ناصر‌خسرو و جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ را تشکیل می‌دهد، به روزگار صفویه باز می‌گردد.
شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی اطراف آن بنا کرد و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخت و این را ارگ نامید.در اواخر عهد صفوی، تهران گاه مقر موقت دربار شاهان صفوی بود و حتی شاه سلیمان
(1077-1105 هـ.ق) کاخی در این شهر برای خود بنا کرد. امروز اثری از این بناهای دوره صفویه باقی نمانده است.شادروان «یحیی ذکاء» می‌نویسد: کهن‌ترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان‌زند است. به فرمان او ارگ مجددا احیا و عمارت دارالحکومه در داخل آن بنا شد. او تابستان سال بعد نیز دستور داد تا یک عمارت خاصه و
دیوان خانه بزرگ به سبک ساسانی و باغی در کنار آن بنا نمایند.
در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار بناهای متعددی در داخل ارگ تهران احداث شد.در دوران رضاشاه، بخش‌های بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سر در باب عالی، تلگراف خانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمان‌های اندرونی تخریب شد و محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمدرضا شاه به نیاوران منتقل شد. در این دوره مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل شد.
بخش‌های مختلف این مجموعه هم‌اکنون شامل: ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، اتاق موزه (تالار‌سلام) و حوضخانه آن، تالار آینه، تالار عاج یا سفره خانه، تالار برلیان یا تالار تشریفات، عمارت خوابگاه (کاخ‌الیزابت) که در سال ۱۳۲۹ به جای نارنجستان بنا شد، قصر شمس‌العماره، عمارت بادگیر و حوضخانه وسیع آن، تالار الماس، کاخ ابیض و چادرخانه است. تاریخ بنای ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی به دوران وکیل‌الرعایا باز می گردد.
خلوت کریمخانی
این بنا در شمال غرب محوطه چسبیده به تالار سلام قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به سال ۱۱۷۳ باز‌می‌گردد، ولی بخش اعظم آن در تغییر و تحولات دوران ناصر‌الدین‌شاه تخریب شد و آنچه اکنون از آن باقی‌مانده، بنایی سر‌پوشیده و ستون‌دار به صورت ایوان سه دهنه‌ای است که در وسط آن حوضی قرار دارد که آب قنات شاه از میان آن بیرون می‌جهد.
تالار آیینه
تالار آیینه یا تالار گلستان جدید همزمان با تالار سلام بین سال‌های ۱۲۹۱ تا ۱۲۹۴ ه.ق ساخته شد، ولی تزئینات و آیینه‌کاری‌ها و گچبری‌های آن تا سال ۱۲۹۹ه.ق ادامه داشت. طرح و معماری تالار سلام و تالار آیینه و سرسراها و حوضخانه‌های مربوط به آن به وسیله «حاجی ابوالحسن» معمار باشی عهد ناصرالدین شاه ملقب به «صنیع الملک» انجام شد و مباشرت بنای آن به عهده «میرزا یحیی خان معتمدالملک» برادر «میرزا حسین خان سپهسالار» بود. میرزا‌یحیی خان بعدها با لقب مشیرالدوله به وزارت خارجه رسید. این تالار با وجود کوچکی، به علت موقعیت و زیبایی آیینه کاری‌های سقف و دیوارهای آن و نیز تابلو نقاشی رنگ روغنی که مرحوم کمال الملک از آن تهیه کرده، شهرت بسیار دارد.
تالار سلام
در سمت غرب تالار آیینه، تالار سلام (تالار موزه) احداث شده است. فکر ایجاد موزه پس از نخستین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۲۹۰ه.ق، در ذهن او شکل گرفت. از این رو پس از بازگشت به ایران دستور تخریب عمارت خروجی را صادر کرد و به جای آن ساختمان گلستان جدید، شامل تالار آیینه و اتاق موزه ساخته شد. در طبقه زیرین تالار سلام، حوضخانه وسیعی قرار دارد که امروزه به دو بخش تقسیم شده است: بخش شرقی به نام «تالار مخصوص» به نمایش هنرهای ظریفه‌ایران در دوره قاجار و بخش غربی آن با نام «نگارخانه» برای ارائه آثار نقاشی هنرمندان ایران در دوره قاجار اختصاص یافته است.
در سمت شرق تالار آینه، تالار عاج یا سفره‌خانه و سپس عمارت برلیان قرار دارد که پیش از انقلاب محل پذیرایی از میهمانان خارجی و برگزاری میهمانی‌های رسمی بود و در حال حاضر به نمایش اشیا، ظروف، گلدان‌ها و... اختصاص یافته است. در حوضخانه زیر عمارت سفره‌خانه نیز تابلوهای نقاشی به نمایش گذارده شده است.
عمارت بادگیر
عمارت بادگیر از بناهای دوره فتحعلی شاه است که در دوره ناصرالدین شاه دچار تغییرات و تصرفات عمده‌ای شد. این عمارت دارای تالار بزرگی است که ستون ها، دیوارها و سقف آن با نقاشی، زرنگاری، آینه‌کاری، گچبری، منبت‌کاری و مرمر پوشیده شده است و یکی از تالارهای پرکار، زیبا و جالب به شمار می‌رود. در زیر این تالار حوضخانه وسیعی قرار دارد که در چهار گوشه آن، چهار بادگیر بلند با کاشی‌های معرق آبی، زرد و سیاه با قبه‌های زرین قرار گرفته و هوای حوضخانه، تالار و اتاق‌ها را به خوبی خنک می‌کند.
کاخ ابیض
در ضلع جنوب غربی مجموعه گلستان، کاخ ابیض قرار دارد. تاریخ بنای این کاخ حدود سال 1308 هـ. ق است و برای جا دادن اثاثیه اهدایی «سلطان عبدالحمید عثمانی» بنا شد. این کاخ به شیوه بناهای قرن هجدهم اروپا گچبری و نماسازی شده و به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان و پله‌ها و ازاره‌های (آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) سرسرای کاخ که از مرمر سفید رگه دار بود، کاخ ابیض نام گرفته است. کاخ ابیض از ابتدا به محل کار صدراعظم وقت اختصاص یافت و تا سال 1333 جلسات هیات دولت در تالار بزرگ آن تشکیل می‌شد. در سال 1344 در نمای ضلع غربی و نیز اتاق‌های طبقه پایین ساختمان تغییراتی داده شد. این بنا از سال 1347 به موزه مردم‌شناسی اختصاص یافت. در این مجموعه در سال‌های اخیر تعمیرات اساسی انجام شده است.
شمس‌العماره
کاخ شمس‌العماره یکی از بناهای مرتفع و مشخص تهران قدیم است که به دستور ناصرالدین شاه بین سال‌های 1282 تا 1284 هـ. ق در ضلع شرقی محوطه گلستان احداث شد.
طرح و نقشه‌این بنا از «دوستعلی خان معیر الممالک» و معماری آن بر عهده استاد «علی محمد کاشی» بود. شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی، یکی از بناهای تاریخی و زیبای تهران است. آینه‌کاری‌ها، نقاشی‌ها و گچبری‌های این عمارت از نظر نمایش شیوه‌های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بنا در ایران، بی نظیر است.
در حال حاضر طبقه پایین عمارت شمس‌العماره به نمایشگاه کتاب اختصاص یافته است.
عمارت بادگیر
عمارت خروجی کاخ گلستان
کاخ ابیض
ارسال نظر