بیاندیش، بخور، صرفه‌جویی کن!

محمود بهادری* روز جهانی محیط‌زیست پنجم ژوئن یا پانزدهم خرداد بود، روز جهانی محیط زیست رویدادی سالانه است که از سوی سازمان ملل متحد وارد تقویم شده و یکی از مهم‌ترین بهانه‌ها برای افزایش آگاهی مردم برای حفظ محیط‌زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیم‌هایی برای رویارویی با تخریب محیط‌زیست است. اراده جهانی برای حفظ محیط زیست در سال ۱۹۷۲ با تشکیل نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست که به کنوانسیون استکهلم معروف است، جنبه کاربردی پیدا کرد. در این سال مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب ماده‌ای، پنجم ژوئن را روز جهانی محیط زیست اعلام کرد. ۱۵ تا ۲۱ خرداد هر سال در ایران به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده است. روز جهانی محیط‌زیست ۲۰۱۳ شعار امسال؛ «بیاندیش، بخور، صرفه‌جویی بکن» اعلام و بر پایه آن از همگان خواسته شده تا برای محیط‌زیست به این اصول احترام بگذارند و مصرف بیهوده خود را پایین بیاورند. هدف؛ ترغیب مردم است به کمتر دور ریختن مواد غذایی و تشویق آنان به کمتر کردن «ردپای اکولوژیک.» روز جهانی محیط زیست امسال به نگرانی‌های افزایش زباله مواد غذایی و پیامدهای بشردوستانه، اقتصادی و زیست محیطی آن پرداخت. با یاری یکدیگر آگاهی را بالا برده و به اقدام فوری برای کاهش پسماند مواد غذایی و از دست رفتن زنجیره تامین مواد غذایی دست می‌زنیم. همگی باید با یکدیگر همکاری کنیم. تولید کنندگان مواد غذایی، سوپر مارکت‌ها، مصرف‌کنندگان، رستوران‌ها و هتل‌های زنجیره‌ای، مدارس، باشگاه‌های ورزشی و باشگاه‌های دیگر اجتماعی، مدیران اجرایی شرکت‌ها، شهرداران، رهبران ملی و جهانی. کشور مغولستان که در اهمیت دادن به اقتصاد سبز در بخش‌های اقتصادی بزرگ و ارتقای آگاهی‌های زیست‌محیطی در میان جوانان در رتبه اول قرار دارد، کشور میزبان جشن روز جهانی محیط زیست امسال است. غذای انسان چه ارتباطی به محیط‌زیست دارد؟ باید بگویم که پیرامون غذای انسان و محیط‌زیست رابطه مهمی وجود دارد، افزون بر اینکه ما محدودیت آب داریم، محیط‌زیست برای تامین غذا و تجزیه پسماند موادغذایی انسان تحت فشار است. افزایش گازهای گلخانه‌ای و به دنبال آن گرم‌شدن اتمسفر فقط به دلیل سوزاندن سوخت‌های فسیلی و وسایل نقلیه نیست. از عوامل مهم در تخریب محیط‌زیست و افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو نباید تبدیل مراتع و جنگل‌ها به زمین کشاورزی، مزارع برنج، دامداری و سیستم حیوانات نشخوارگر به ویژه گاو، زمین‌های دفع زباله، کودهای ازتی و سم‌های کشاورزی و بسته‌بندی و توزیع موادغذایی را فراموش کنیم. به این ترتیب، صرفه‌جویی، می‌تواند افزون بر کمک به محیط‌زیست، به مردم فقیر دنیا کمک کند، تعداد ساکنان زمین که از کمبود آب و موادغذایی در رنج هستند در حال افزایش است. منابع زمین برای تامین غذای همه انسان‌ها کافی است، اما برای تامین ریخت و پاش و طمع انسان پاسخگو نیست. چند پیشنهاد ایرانی برای شعار «بیاندیش، بخور، صرفه‌جویی بکن» • ما در ایران دانش و ایده‌های سنتی خوبی برای نگهداری غذا داریم؛ خشک کردن، شورکاری موادغذایی و رب، ترشی و مرباگیری. • به این تجربه رسیدم که خریدهای عمده از فروشگاه‌های بزرگ یا مراکز میوه و تره‌بار باعث افزایش خرید و مصرف و تولید پسماند غذایی می‌شود و پیشنهاد می‌کنم که تعداد دفعاتی را که خرید می‌کنید بیشتر کنید و به میزان ضرورت و موادغذایی تازه تهیه کنید. • موادغذایی تولید ایران یا منطقه اطراف خود را مصرف بکنید، چند روز پیش بود که خانم معصومه ابتکار گفت «برنج وارداتی آلوده به آرسنیک است و از آنجا که برنج آلوده به آرسنیک در ردیف اول علت‌های سرطان کودک قرار گرفته بهتر است به کودکان برنج ندهیم». با اینکه همه محصولات تولید ایران ارگانیک یا طبیعی نیست، اما میزان سم و آلودگی برنج، چای، زیتون و دیگر محصولات تولید ایران از نمونه خارجی بی‌کیفیت و درجه‌ سه خارجی که وارد می‌شود کمتر است. مصرف مواد غذایی محلی افزون بر سلامت بیشتر برای شما، با سم کمتری که به محیط‌زیست وارد می‌کند و حمل‌و‌نقل کمتری که برای آن شده است، یک رفتار سبز و سازگار با محیط‌زیست است. • در خرید میوه و سبزیجات، تاکید بر مجلسی بودن، درشت بودن و داشتن ظاهر زیباتر یک مشکل اساسی برای محیط‌زیست است. مقدار زیادی میوه و سبزیجات در فروشگاه‌ها دور ریخته می‌شود و البته هزینه آن به ما و محیط زیست تحمیل شده است و فروشنده یا توزیع کننده ضرر نمی‌کنند. اگر این ۳۰ درصد موادغذایی در فرآیند حمل‌و‌نقل و نگهداری و بسته‌بندی و خرید مشتری از بین نرود، مشکل تعداد زیادی از انسان‌هایی که از گرسنگی در رنج هستند را می‌توان برطرف کرد. • برای کاهش مشکل پسماند موادغذایی نخستین گام عملی ساده تفکیک زباله‌ خشک و تر است، در گام بعد اگر بتوانید پسماند مواد غذایی خود را در خاک باغچه خود دفن کنید عالی است. • اگر آهسته غذا بخوریم و خوب بجویم، موادمغذی بهتر جذب می‌شود. کمتر می‌خوریم و سالم‌تر می‌مانیم. • دانش تغذیه خود را بیشتر بکنید؛ همه انسان‌ها باید بدانند که چه چیز را چه زمانی و همراه چه چیزی بخورند تا سالم‌تر باشند، این نکته باعث سلامت و کاهش مصرف می‌‌شود. • داشتن یک برنامه منظم غذایی کمک می‌کند که بدانیم هر روز چقدر مواد غذایی نیاز داریم، در نتیجه با داشتن یک برنامه منظم می‌توانیم در هر روز مقداری مشخص از مواد غذایی استفاده کنیم. • در مصرف روزانه محصولاتی که حاوی پروتئین حیوانی هستند، تجدید نظر کرده و به تدریج آن را با پروتئین گیاهی جایگزین سازیم؛ روندی که در نهایت سبب خواهد شد تا حجم قابل توجهی از انتشار گازهای گلخانه‌ای به نیوار (اتمسفر) کاهش یافته و در مصرف اندوخته‌های آبی هم صرفه‌جویی قابل توجهی رخ دهد. • یک لیست تهیه کنید؛ زمانی که برای خرید به یک فروشگاه مراجعه می کنید یک لیست به همراه داشته باشید. زمانی که شما یک لیست در اختیار دارید می‌دانید که به چه مواد غذایی نیاز دارید و آن مواد و وسایل را تهیه می کنید و از خرید مواد اضافی جلوگیری کرده و صرفه‌جویی می‌کنید. • از دستور غذایی استفاده نکنید و در آشپزی ابتکار داشته باشید؛ زمانی که شما خود را مقید به استفاده از دستورهای پخت خاص کنید در صورت اتمام یا کمبود بخشی از موارد لازم برای آشپزی توانایی پخت و پز ندارید، پس سعی کنید تا با انواع مواد غذایی آشپزی کنید. چند پیشنهاد فردی کارهایی مانند پاک‌سازی محله یا مناطق طبیعی، خودداری از به کاربردن کیسه نایلون، کم کردن پسماندها، تفکیک زباله، جلوگیری از دورریز خوراک‌ها، پیاده‌روی یا استفاده از دوچرخه برای رفتن تا محل کار، و تشویق دیگران به این گونه کارها، از دیگر فعالیت‌هایی است که می‌توان انجام داد. *مدیر آموزش انجمن «دیده‌بان کوهستان»