توسعه قطار شهری و کاهش آلودگی هوا
آلودگی هوا یکی از اصلی‌ترین مشکلات زندگی در کلان‌شهرهاست.
بر اساس آمار سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته زندگی می‌کنند. در بعضی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند، بیشتر از تعداد قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ‌ومیرها عمدتا در اثر بیماری‌هایی مثل آسم، برونشیت، تنگی نفس، حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی اتفاق می‌افتد.بر اساس تعریف آلودگی هوا عبارت است از وجود هر ماده‌ای در هوا که می‌تواند برای انسان یا محیط او مضر باشد. همچنین ممکن است این آلاینده‌ها طبیعی و یا ساخته دست بشر باشند و ممکن است به اشکال مختلف ذرات جامد یا قطرات مایع یا گاز باشند که بر اساس آمار بیش از ۵۰ درصد آلودگی هوای مشهد ناشی از تردد وسایل نقلیه است.

با آغاز فصل سرما که زمینه‌ساز بستری برای افزایش آلودگی هوا است و خطرات و تبعات ناشی از آن در شهر مشهد، با مسئولان و متخصصان ذی‌ربط استان گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌آید.

وارونگی و افزایش آلودگی هوا
محمد حسین قادری، معاون فنی و سخنگوی اداره کل حفاظت از محیط زیست خراسان رضوی در پاسخ به سوالی درباره رابطه کاهش میزان دمای و افزایش آلودگی هوا می‌گوید: بر اثر کاهش دما، پدیده وارونگی اتفاق می‌فتد، یعنی سطح زمین سرد می‌شود و اختلاف دمای سطح زمین با طبقات بالا موجب افزایش ماندگاری آلاینده‌ها در سطح زمین می‌شود که تشدید آلودگی هوا را در پی خواهد داشت.
سهمیه بنزین یورو۴ خراسان
وی در ار تباط با اختصاص یافتن سهمیه سوخت با استاندارد یورو ۴ یا یورو ۵ و گازوئیل کم گوگرد در مشهد و مزیت استفاده از آن، می‌افزاید:وقتی که سوخت پاک‌تری در اختیار داشته باشیم که گوگرد و آلاینده‌های کمتری داشته باشد، آن سوخت به طور کامل می‌سوزد و به طور طبیعی در سلامتی و کاهش آلودگی هوا موثر است. بر اساس برنامه‌ دولت، قرار بود سوخت یورو ۴ و ۵ مورد استفاده قرار بگیرد، اما فعلا این قضیه در استان‌ها عملی نشده است. یعنی علی‌رغم اینکه ۵ تا ۶ جایگاه آماده عرضه این سوخت وجود دارد، اما هنوز خود سوخت در اختیار استان‌ها قرار نگرفته است. گاز کم‌گوگرد نیز فقط برای اتوبوس‌های شرکت واحد تامین شده است، اما برای باقی وسائط نقلیه سنگین مشکل ترانسفورت و انتقال وجود دارد که در کل یک مشکل ملی است.
قادری در توضیح تمایز هوای سالم و پاک و اینکه هوای مشهد بیشتر در کدام وضعیت قرار دارد، می‌گوید: ما psi را به‌عنوان شاخص در نظر می‌گیریم و تا psi ۵۰، هوا پاک است، از ۵۰ تا ۱۰۰ و حتا ۲۰۰ هوا سالم است، یعنی هنوز وارد شرایط غیرمجاز و ناسالم نشده است. کاملا روشن است که به طور میانگین هوای شهر مشهد در شرایط سالم یا مجاز قرار دارد، اما در ۶ ماه دوم سال وارد شرایط ناسالم می‌شود. البته بیشتر مواقع ناسالم بودن هوا بین psi ۱۰۰ تا ۲۰۰ است و وقتی وارد هوای ناسالم می‌شویم این اعداد خیلی بالا نیستند.
رابطه مستقیم آلودگی هوا با حاشیه نشینی
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست خراسان رضوی رابطه افزایش جمعیت حاشیه نشین مشهد با افزایش آلودگی هوا را رابطه‌ای مستقیم می‌داند: اصولا افزایش جمعیت، افزایش تخلیه و در نتیجه افزایش آلودگی هوا را به‌دنبال خواهد داشت که معمولا در هوای سرد نمود پیدا می‌کند. به دلیل ساخت و ساز غیرقانونی و خارج از چارچوب حاشیه نشین‌ها و به دلیل عدم توزیع گاز در مناطق حاشیه‌ای، بیشتر این خانه‌ها از سوخت‌های نامتعارف استفاده می‌کنند و از همین رو گفته می‌شود افزایش جمعیت، افزایش آلودگی هوا را در به دنبال خواهد داشت و در نتیجه حاشیه نشینی منجر به یک آلودگی مضاعف می‌شود.
جایگاه مشهد در میان کلان‌شهرهای کشور
سخنگوی اداره کل حفاظت از محیط زیست خراسان رضوی در ادامه ذرات معلق را به‌عنوان موثرترین آلاینده در سطح شهر معرفی می‌کند، و در پاسخ به این سوال که مشهد چندمین شهر آلوده کشور است، ادامه می‌دهد: مشهد بعد از تهران دومین شهر به لحاظ جمعیت است، ولی دومین شهر آلوده نیست. باز بودن فضای اطراف مشهد و کم بودن رطوبت در این شهر به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند. وقتی در پاییز بارندگی اتفاق می‌افتد ذرات گرد و غبار سنگین شده و نشست پیدا می‌کنند که این ذرات گرد و غبار عموما خود ناشی از ترددهای ترافیکی هستند.
قادری درباره اقدامات لازم برای کاهش آلودگی هوا خاطر نشان می‌کند: ما مکلف به انجام اقدامات بازدارنده هستیم، مثلا توسعه قطار شهری، توسعه فضای سبز، جمع آوری خودروهای فرسوده، انتقال واحدهای آلاینده از سطح شهر به مکان‌های دیگر، همگی اقداماتی است که در حال انجام است و این طور نیست که ما منتظر باشیم تا درصورت آلوده بودن هوا به آن بپردازیم. اما وقتی موقعیت اضطراری به وجود می‌آید و هوا به شرایط ناسالم نزدیک می‌شود، ما اقدامات کوتاه مدت و لحظه‌ای را انجام می‌دهیم که جلوگیری از تردد وسائط سنگین نقلیه و جلوگیری از خاک برداری‌های با حجم بالا را شامل می‌شود. در حال حاضر سرانه فضای سبز و تعداد خودروهای گازسوز در سطح شهر افزایش یافته است و جمع‌آوری خودروهای فرسوده و طرح زوج و فرد ترافیک، از دیگر اقداماتی است که طی ۷-۸ سال اخیر برای کاهش میزان آلودگی هوا انجام شده است.
نقش آگاهی عمومی در پاکیزگی هوا
قادری ضمن تاکید بر اهمیت افزایش آگاهی مردم درباره پاکیزگی هوا و همکاری آنها با مسئولان برای ایجاد محیطی پاک در شهر خاطر نشان می‌کند:طبیعی است هرچقدر آگاهی و توجه مردم درباره اقداماتی که در سطح شهر انجام می‌شود بیشتر باشد، ما بهتر و سریع‌تر به نتیجه می‌رسیم. همکاری مردم نقش بسیار تعیین کننده‌ای دارد، مثلا استفاده از وسائل نقلیه عمومی به جای خودروهای تک سرنشین یا استفاده نکردن از خودروهای فرسوده و...که این همکاری مستلزم ایجاد حمل و نقل عمومی و امکانات رفاهی مناسب توسط دستگاه‌های مربوطه است.
وی در ادامه در رابطه با اهمیت نقش محیط زیست و روز درختکاری در کاهش آلودگی هوا می‌گوید: یکی از برنامه‌هایی که برای کلان شهرها به تصویب رسیده است، این است که سالانه یک متر مربع سرانه فضای سبز سطح شهر را توسعه دهند، اما این امکان در مشهد با وجود ۲۵ میلیون زائر در سال و تعریف شدن فضاهای شهری، خیلی امکان پذیر نیست، لذا این امر مستلزم همیاری مردم است که بخشی از فضاهایی را که در اختیار دارند به فضای سبز اختصاص دهند و توزیع نامناسب فضای سبز را به حداقل برسانند. و شما به‌عنوان یک رسانه، شهرداری به‌عنوان دستگاه اجرایی و ما به‌عنوان متولی محیط زیست، نقش مهمی در زمینه افزایش آگاهی مردم ایفا می‌کنیم. در همین راستا، شهرداری طی مصوبه‌ای خانه‌های بالای ۵۰۰ متر را ملزم کرده است که ۵ درصد از زمین خود را به فضای سبز اختصاص دهند.
آلودگی هوا و هزینه‌های ناشی از آن
همچنین دکتر جواد ستاری، رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر مشهد، در گفتگو با خبرنگار ما ، درباره نقش ترافیک در آلودگی هوای مشهد و سلامت شهروندان می‌گوید:
ما می‌توانیم فضای سبز را توسعه دهیم و در حفظ آن کوشا باشیم، باید وسائل حمل و نقل عمومی را افزایش دهیم و ایستگاه‌های اتوبوس لازم است پارکینگ داشته باشند. همچنین قطار شهری با مشکل بودجه مواجه است که من از مسئولان دولتی خواهشمندم این موضوع را پیگیری و حمایت کند، زیرا مشهد یک شهر ملی است و از اقصی نقاط کشور و دنیا زائر دارد، هر ایرانی حداقل یک بار به این شهر می آید، اما شاید هرگز به اصفهان و شیراز و ... نرود، لذا این شهر مستلزم توجه بیشتری است.
وی ادامه می دهد: اگر نمایندگان مجلس بتوانند بودجه بیشتری برای این شهر درخواست کنند، ما می‌توانیم نقش موثرتری در کاهش آلوگی هوای مشهد ایفا کنیم. از آنجایی که ذرات معلق بیشترین میزان آلایندگی هوا را در بردارند، ما به دنبال پوششی برای ماشین‌های خاک برداری هستیم تا خاک و نخاله کمتری در سطح شهر پراکنده شود.
وی در پایان با استمداد از همه ارگان ها برای کمک به حل مشکلات شهری می افزاید:در زمینه کاهش میزان آلودگی هوا تنها شورای شهر تصمیم گیرنده نیست، نیروی انتظامی و سایر بخش‌ها و ارگان‌ها هم نقشی اساسی دارند و از همه مهم‎تر نقش مردم است که برای افزایش سطح آگاهی عمومی، رسانه‌ها، مطبوعات و تبلیغات در سطح شهر تاثیر بسزایی دارند.