شاخص تبعیض جنسیتی زنان و مردان در ایران و ترکیه
ایران رتبه ۱۰۷ جهان در تبعیض جنسیتی
سپیده کاوه* امروزه یکی از شاخص‌های ملاک جهت سنجش پیشرفت کشورها، میزان برابری جنسیتی زنان و مردان در ابعاد مختلف اقتصادی - سیاسی است. با توجه به خلقت بشریت و آفرینش در دو جنس زن و مرد و اعطای موهبت‌های الهی یکسان از جمله قدرت و توانایی تفکر و هوش، حذف یا نادیده انگاشتن 50 درصد از این موهبت الهی نتیجه‌ای جز عدم‌استفاده از تمام امکانات موجود را نخواهد داشت.
با تغییرات صورت‌گرفته در جامعه، شکل و ساختار خانواده و تعاریف سنتی از مسوولیت‌های زن و مرد تغییر کرده است. همچنین امروزه با وجود مشوق‌ها و قوانین حاکم برای کنترل جمعیت و همچنین رشد و پیشرفت تکنولوژی از وظایف سنتی زنان کاسته شده است و انتظار می‌رود که زنان دوشادوش مردان در بخش‌های مختلف اقتصادی - فرهنگی به‌کار و فعالیت مشغول باشند.
ضروری است عواملی که سبب عدم‌پیشرفت زنان و وجود تبعیض‌های جنسیتی از نظر اقتصادی، آموزشی و سیاسی و... هستند، کاملا مورد بررسی قرار گیرد. وجود اختلاف در دستمزدهای دریافتی توسط زنان و مردان در مشاغل برابر، مسائل فرهنگی و تعریف یکسری وظایف به عنوان وظایف زنانه در خانواده و جامعه، نبود شانس یکسان در دسترسی به امکانات آموزشی (نشات گرفته از مسائل فرهنگی و قوانین حاکم)، انحصاری بودن برخی مشاغل توسط مردان، نبود الگوهای مناسب مدیریتی برای زنان، مسائل تربیتی و القای تفکر جنس دوم به زنان که سبب کاهش متوسط اعتماد به نفس، جاه‌طلبی و نیاز به پیشرفت در زنان شده است، همه و همه مسائل و مشکلاتی هستند که تبعیض جنسیتی نسبت به زنان را ایجاد و پایدار کرده‌اند.
سازمان ملل متحد در گزارش‌های دوره‌ای خود که شاخص‌های مختلف توسعه انسانی را در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد، به مساله تبعیض جنسیتی نیز اشاره دارد و بالاخص در گزارش‌های خود از سال ۲۰۰۹ به بعد شاخص تبعیض جنسیتی را با تعریف جدید گنجانده است. این شاخص مساله نابرابری را نه تنها از نظر عدم‌تساوی در دسترسی به امکانات برابر در حوزه‌های بهداشت و آموزش و مشارکت در نیروی کار بررسی می‌کند، بلکه حضور سیاسی زنان را نیز با توجه به معیار درصد مشارکت زنان در پارلمان (مجلس) هر کشور می‌سنجد و حاصل کلیه محاسبات شاخص تبعیض جنسیتی (GII) یا Gender Inequality Index است. می‌توان گفت این شاخص ابعاد سه‌گانه بهداشت و سلامت باروری، توانمند‌سازی و مشارکت در نیروی کار را می‌سنجد و بیانگر میزان ضرر وارده بر پتانسیل پیشرفت انسان‌ها (نشات گرفته از وجود تبعیضات جنسیتی) است.(جهت درک روش محاسبه شاخص GIIرجوع شود به UN Techniacal Report)
ایران در آخرین گزارش سازمان ملل مربوط به سال ۲۰۱۲ که در سال ۲۰۱۳ منتشر شده، از بین ۱۸۶ کشور مورد بررسی دارای رتبه ۱۰۷ است. جدول زیر رتبه ایران را با کشور ترکیه در سال‌های مختلف، مقایسه می‌کند. (برای درک وضعیت کنونی ایران، کشور همسایه ترکیه جهت قیاس انتخاب شده است. برای درک بهتر شاخص، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین عدد محاسبه شده و کشور مربوطه نیز در جدول آمده است).
عدد داخل پرانتز مقدار عددی شاخص GII را نشان می‌دهد؛ این عدد در دامنه صفر و یک قرار دارد، هرچه به صفر نزدیک‌تر باشد، نمایانگر وضعیت برابر برای زنان است و عدد یک تبعیض کامل جنسیتی را نشان
می‌دهد.
تنزل ایران از رتبه ۹۸ در سال ۲۰۰۸ به ۱۰۷ در سال ۲۰۱۲ حاکی از روند نامناسب افزایش تبعیض جنسیتی در ایران است؛ درحالی‌که در ترکیه وضع زنان بهبود یافته است.
برای سنجش چرایی این مساله باید به زیرشاخص‌های مختلفی که GII از طریق آنها محاسبه می‌شود، مراجعه کرد و دلیل افت را در افت احتمالی زیر شاخص‌های فوق بررسی کرد.
اولین زیر شاخصی که در محاسبه GII استفاده می‌شود مرتبط با بهداشت زنان است و از اعداد مربوط به «شاخص MMR یا تعداد مرگ‌ومیر هنگام زایمان و باروری» و «شاخص AFR یا نرخ باروری در نوجوانان بین سال‌های ۱۹-۱۵ سال» استفاده می‌کند.
در جدول زیر وضعیت ایران در سال‌های مختلف برای شاخص MMR (تعداد مرگ و میر هنگام زایمان از
هر ۱۰۰.۰۰۰ مورد باروری) نشان داده شده است:
از مقایسه ۲ جدول مرتبط با وضعیت بهداشت زنان و محاسبه شاخص سلامت و بهداشت و باروری که از فرمول محاسبه می‌گردد، ملاحظه می‌شود که شاخص ایران از مقدار ۰۶۲۵/۰ درسال ۲۰۰۸ به مقدار ۱۳۸/۰ در سال ۲۰۱۲ افزایش یافته است. این بدان معنی است که در حوزه بهداشت، وضعیت زنان بهتر شده
است.
زیر شاخص دیگری که در محاسبه GII استفاده می‌شود به توانمندی‌سازی در اجتماع مرتبط شده و از میانگین هندسی ۲ فاکتور «درصد حضور زنان در پارلمان» و «درصد از جمعیت زنان بالای ۲۵ سال که دارای تحصیلات دبیرستانی یا بالاتر» می‌باشند محاسبه می‌شود. در دو جدول ستون بعدی مقادیر و رتبه‌های مقایسه‌ای آمده است:
در حوزه توانمند‌سازی زنان با توجه به افزایش سطح آموزش در زنان در سال‌های اخیر ایران و محاسبه میانگین هندسی، شاخص مربوطه از عدد 33/0 در سال 2008 به 39/1 درسال 2012 رسیده است و در این حوزه نیز بهبود داشته‌ایم. آخرین زیر شاخص مورد استفاده در محاسبه شاخص تبعیض جنسیتی درصد مشارکت زنان در نیروی کار است که اعداد مربوط در جدول نشان داده شده است.
همان‌طور که مشاهده می‌شود مشارکت زنان در نیروی کار به حدود نصف تقلیل یافته است. مقایسه داده‌های مرتبط با زیر شاخص‌ها و رتبه‌های ایران در هر یک از زیر شاخص‌ها بیانگر این مطلب است که علت سقوط ایران در رتبه‌بندی سازمان ملل متحد از نظر تبعیض جنسیتی بیشتر به عامل کاهش میزان مشارکت زنان در نیروی کار مربوط است. جدول شاخص تبعیض جنسیتی بیان می‌دارد که به‌رغم بهبود وضعیت کلی زنان با توجه به شاخص تبعیض جنسیتی در ایران و کاهش مقدار عددی شاخص از ۶۷۴/۰ به ۴۹۶/۰، سرعت بهبود و کاهش شاخص فوق در ایران همگام با بهبود و کاهش شاخص در سایر کشورها نبوده است و علت سقوط ایران در رتبه‌بندی سازمان ملل، پیشی جستن سایر کشورها نسبت به ایران در امر بهبود وضعیت زنان در حوزه‌های مذکور است، البته افزایش میزان شاخص تبعیض جنسیتی در ایران در سال ۲۰۱۲ نسبت به ۲۰۱۱ درحالی‌که تقریبا کلیه کشورها روند کاهشی را دنبال می‌کند، جای مطالعه و تعمق دارد!
**منبع اخذ داده‌ها گزارش‌های دوره‌ای توسعه انسانی سازمان ملل (Human Development Report) است.
*کارشناس اقتصادی
ارسال نظر