سال فراز و فرود صادرات و واردات

هما کبیری- براساس سند مصوب راهبرد ملی صادرات غیرنفتی که در سال ۹۰ از سوی هیات وزیران ابلاغ شد، میزان صادرات محصولات غیرنفتی باید در پایان سال ۹۲ به رقم ۴۱ میلیارد دلار و میزان صادرات خدمات به رقم ۱۸میلیارد دلار می‌رسید که در مجموع صادرات محصولات غیرنفتی (بدون احتساب میعانات گازی) و خدمات باید رقم ۵۹ میلیارد دلار را پشت سر می‌گذاشت. این در حالی است که بر اساس اعلام گمرک، صادرات محصولات غیرنفتی در پایان سال ۹۲ با کاهش ۵۹/۲ درصدی به رقم ۴۰ میلیارد و ۳۷۶ میلیون دلار رسید. صادرات محصولات غیرنفتی ایران در حالی در سال گذشته با افت مواجه شد که در همین مدت واردات کالا نیز از نظر ارزشی با کاهش ۵۲/۹ درصدی بالغ بر ۴۸ میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار شد. با این حساب در سال ۹۲ هم ارزش صادرات و هم ارزش واردات کشور با کاهش مواجه شد که به این ترتیب مجموع ارزش تجارت ایران در این سال کاهش یافت که قطعا خبر خوبی برای اقتصاد ایران نیست.

بر اساس گزارش گمرک، مجموع ارزش تجارت غیرنفتی ایران در سال گذشته به ۸۸ میلیارد و ۷۴۰ میلیون دلار رسید. این در حالی است که در ۱۱ ماه سال ۱۳۹۲ ارزش صادرات غیرنفتی و واردات به ترتیب به ۳۷ میلیارد و ۳۶۳ میلیون دلار و ۴۲ میلیارد و ۷۹۶ میلیون دلار رسیده بود. با این حساب می‌توان نتیجه گرفت که در آخرین ماه سال قبل ارزش صادرات و واردات کشور به ترتیب به ۳میلیارد و ۱۳میلیون دلار و ۵ میلیارد و ۵۶۸ میلیون دلار رسید.

پیش از این نیز مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی تجارت سازمان توسعه تجارت با اشاره به هدف‌گذاری صادرات محصولات غیرنفتی در سال ۹۳ بدون احتساب میعانات گازی برای رسیدن به رقم ۴۷ میلیارد دلار، به «دنیای اقتصاد» گفته بود: در این میان، صادرات خدمات باید به ۲۲ میلیارد دلار برسد و سهم محصولات پتروشیمی، صنعت، معدن، کشاورزی و فرش و صنایع دستی باید به ترتیب به ارقام ۶/۱۶، ۵/۱۹، ۱/۳، ۶/۶ و ۲/۱ میلیارد دلار برسد.

محمدرضا ایزدیان همچنین درباره اهداف پیش‌بینی شده صادرات محصولات غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی در پایان برنامه پنجم توسعه توضیح داد: در پایان سال ۹۴ پیش‌بینی شده میزان صادرات محصولات غیرنفتی و خدمات به ۸۰ میلیارد دلار بدون احتساب میعانات گازی برسد و در این راه باید بسیاری از زیرساخت‌ها مهیا شود.

این در حالی است که معاون کمک‌های تجاری سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌وگو با «ایرنا»، گفت: مجموع ارزش تجارت خارجی ایران (بدون میعانات گازی) طی سال ۹۲ به رقم ۶۲میلیارد و ۵۰۷ میلیون دلار رسید. یغما قلی‌زاده مهم‌ترین بازارهای هدف صادراتی کشور را بازارهای پیرامونی از جمله عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و چین دانست و افزود: از ابتدا تا پایان سال ۹۲ ارزش واردات کالا به کشور، ۳۲ میلیارد و ۲۶۶میلیون دلار و ارزش صادرات غیرنفتی به ۲۹ میلیارد و ۲۴۱ میلیون دلار رسیده است.

وی اضافه کرد: در این مدت ارزش صادرات قطعی کالاهای نفتی بدون احتساب میعانات گازی به ۲۲ میلیارد و ۸۷۷ میلیون دلار و ارزش کل واردات نیز به ۳۳ میلیارد و ۲۶۶ میلیون دلار رسید که با مقایسه این آمار، تراز بازرگانی خارجی ایران بدون احتساب صادرات نفت خام و دیگر کالاهای غیرنفتی معادل ۱۰ میلیارد و ۳۸۹ میلیون دلار منفی بود.

قلی زاده اظهار کرد: در این مدت ارزش واردات ۲۵/۵۹ درصد از کل ارزش مبادلات خارجی کشور را به خود اختصاص داد که این رقم در مدت مشابه سال قبل ۲۵/۶۲ درصد بود. وی با بیان اینکه در پنج ماه نخست سال ۹۲ میزان صادرات غیرنفتی به لحاظ ارزشی ۶درصد کاهش اما به لحاظ وزنی ۵/۱۳ درصد افزایش داشته است، گفت: این موضوع نشان می‌دهد افزایش صادرات کالا با ارزش افزوده پایین‌تر بوده و این روند در راستای سیاست‌های صادراتی کشور نیست.

قلی زاده افزود: این کاهش باید با صادرات کالاهای با ارزش افزوده بیشتر جبران شود که در این زمینه سیاست‌های حمایتی دولت تاثیرگذار خواهد بود.

معاون سازمان توسعه تجارت با اشاره به سیاست‌های حمایتی دولت در این زمینه، اظهار کرد: تسهیل رویه‌ها و مقررات تجاری با تمرکز ویژه‌ای که دولت جدید در ۱۰۰ روز نخست برای رفع موانع داشتند، برخی از موانع در نظام بانکی و گمرکی رفع شد.

وی افزود: امید که تداوم این حمایت‌ها و تصمیم گیری‌هایی که در دستور کار دولت است، زمینه رشد قابل توجه صادرات را فراهم کند.

قلی‌زاده سپس هدف‌گذاری صادراتی در سال ۹۲ را ۵۹ میلیارد دلاری غیرنفتی برشمرد و گفت: حدود ۴۱ میلیارد دلار این رقم مربوط به صادرات کالا و ۱۸ میلیارد دلار باقیمانده نیز به صادرات خدمات اختصاص دارد.

بررسی نیمه اول سال ۹۲

صادرات در فروردین ماه سال ۹۲ با رقم ۵میلیون و ۷۰۶هزار تن آغاز شد که از نظر ارزشی معادل یک میلیارد و ۹۳۰ میلیون یورو و ۲میلیارد و ۴۹۷میلیون دلار اعلام شد. این رقم در مقایسه با سال ۹۱ با کاهش ۲۱/۹ درصدی در وزن و کاهش ۱۲/۹ درصدی از نظر ارزش یورویی و ۱۰/۱۱ درصدی از نظر ارزش دلاری همراه بود. واردات نیز در نخستین ماه سال ۹۲، یک میلیون و ۸۷۴ هزار تن بود که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱، با کاهش ۴۹/۳۲ درصدی همراه بود. از نظر ارزشی نیز واردات در این ماه یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون یورو و ۲میلیارد و ۳۷ میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۱، با کاهش ۴۸/۳۷ درصدی از نظر یورویی و ۹۹/۳۸ درصدی از نظر دلاری همراه بود.

صادرات در دومین ماه سال ۹۲ رقم ۱۳میلیون و ۷۳۲ هزار تن را ثبت کرد که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱، با رشد ۴۷/۸ درصدی همراه باشد. اما ارزش صادرات از نظر یورو با کاهش ۸۴/۰ درصدی و از نظر دلاری با کاهش ۸۹/۱ درصدی همراه بود. اما واردات در دومین ماه سال ۹۲ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، با کاهش ۸۶/۳۳ درصدی از نظر وزن و ۴۹/۳۱ درصدی از نظر یورویی و ۴۷/۳۲ درصدی از نظر ارزش دلاری همراه بود که دلیل این کاهش واردات را می‌توان در تشدید محدودیت‌های واردات دنبال کرد. ۲۱ میلیون و ۶۹۹ هزار تن رقمی است که صادرات در پایان سومین ماه سال ۹۲ به ثبت رساند که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با رشد ۶۷/۱۵ درصدی همراه بود. در خرداد ماه همچنین واردات از مرز ۶ میلیون و ۶۰۳ هزار تن عبور کرد تا بار دیگر نسبت به مدت مشابه سال ۹۲ با کاهش همراه باشد. کاهش ۸۳/۲۹ درصدی در وزن، کاهش ۹۲/۲۵ درصدی ارزش یورویی و ۱۱/۲۶ درصدی ارزش دلاری واردات در سال ۹۲ را نسبت به سال ۹۱ با کاهش مواجه کرد.

هرچند صادرات در چهارمین ماه سال ۹۲ نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ از نظر وزنی با رشد ۶۲/۱۱ درصدی همراه بود، اما از نظر ارزش یورویی کاهش ۴۸/۶ درصدی و از نظر ارزش دلاری کاهش ۱۸/۵ درصدی را تجربه کرد. در همین مدت میزان واردات نیز از نظر وزنی با ثبت رقم ۹ میلیون و ۱۲۲ هزار تن با کاهش وزنی ۴۲/۲۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۲ همراه بود و از نظر ارزش یورویی و دلاری به ترتیب با کاهش ۹۴/۲۶درصدی و ۲۷/۲۶ درصدی همراه بود.

صادرات در پایان مرداد ماه ۹۲ به رقم ۳۵میلیون و ۱۰ هزار تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با رشد ۹۳/۱۰ درصدی همراه بود. با این وجود، نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ ارزش صادرات از نظر یورویی و دلاری به ترتیب با کاهش ۲۵/۱۰ درصدی و ۹۹/۷ درصدی همراه بود. در همین مدت واردات نیز از نظر وزنی به رقم ۱۱میلیون و ۱۹۰ هزار تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با کاهش ۸۸/۲۹ درصدی همراه بود. با وجود آنکه در پنج ماه نخست سال ۹۲ ارزش یورویی و دلاری واردات به ترتیب ۱۲میلیارد و ۴۸۲ میلیون یورو و ۱۶میلیارد و ۳۰۷ میلیون دلار اعلام شد، اما باز هم ارزش یورویی با کاهش ۸۹/۲۷ درصد و ارزش دلاری با کاهش ۳۶/۲۶ درصد همراه بود که شاید دلیل اصلی آن را بتوان در ادامه محدودیت واردات دنبال کرد.

صادرات و واردات در نیمه دوم

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، نخستین تغییری که در آمار گمرک روی داد این بود که ارزش یورویی صادرات و واردات کنار گذاشته شد و ارزش ریالی در کنار ارزش دلاری مبنای اعلام آمار صادرات و واردات این مرجع شد. بر این اساس، در ۶ ماه نخست سال ۹۲، گمرک جمهوری اسلامی ایران رقم صادرات را ۴۱ میلیون و ۶۵۹ هزار تن اعلام کرد که شامل ۴۴۴ میلیارد و ۶۴۰ میلیون ریال و ۱۷میلیارد و ۹۷۲ میلیون دلار بود که از نظر ریالی با رشد ۴۱/۷۴ درصدی و از نظر ارزش دلاری با کاهش ۵۹/۱۳ درصدی همراه بود. اما در همین مدت میزان واردات ۱۳میلیون و ۲۴۱ هزار تن اعلام شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۲۶/۳۱ درصدی از نظر وزنی همراه بود و از نظر ارزش ریالی نیز شاهد رشد ۹۰/۴۹ درصدی و کاهش ۴۰/۲۵ درصدی در بخش دلاری بود. از مهر ماه بود که گمرک تصمیم گرفت ارزش ریالی واردات و صادرات را نیز حذف کرده و ارزش را تنها به صورت دلاری اعلام کند. حسن این کار این بود که مقایسه آمارها راحت‌تر و با یک شاخص مشخص انجام می‌شد. به این ترتیب در پایان مهر ماه میزان صادرات کشور ۴۹ میلیون و ۳۲۵ هزار تن اعلام شد که ارزش آن ۲۱ میلیارد و ۱۶۲میلیون دلار برآورد شد و از نظر وزنی نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با رشد ۴۹/۷ درصدی و از نظر ارزش با کاهش ۰۶/۱۵ درصدی همراه بود. در همین مدت میزان واردات نیز از مرز ۱۶میلیون و ۱۱هزار تن عبور کرد تا نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با کاهش ۵۲/۳۲ درصدی همراه باشد و از نظر ارزشی نیز روند آن همچنان کاهشی باشد.

در پایان هشتمین ماه سال میزان صادرات به رقم ۵۶ میلیون و ۸۴۴ هزار تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با رشد ۷۵/۷ درصدی همراه بود. ارزش صادرات در پایان آبان ماه بر اساس اعلام گمرک جمهوری اسلامی ایران ۲۴ میلیارد و ۶۰۵ میلیون دلار اعلام شد که نسبت به مدت مشابه با کاهش ۷۸/۱۲ درصدی در بخش ارزش همراه بود. واردات نیز در آبان ماه از مرز ۱۸میلیون و ۹۲۵ هزار تن عبور کرد که با کاهش ۶۳/۳۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ همراه بود. همچنین واردات از نظر ارزشی نیز با وجود ثبت رقم ۲۸ میلیارد و ۲۴۷ میلیون دلار، با کاهش ۷۵/۲۲ درصدی همراه بود.

در نهمین ماه سال نیز میزان صادرات ۶۵ میلیون و ۹۹۹ هزار تن اعلام شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۰۸/۱۱ درصدی همراه بود. اما این ماه نیز صادرات از نظر ارزش با کاهش ۵۲/۸ درصد همراه بود. همچنین واردات نیز از مرز ۲۲ میلیون و ۴۰۹ هزار تن عبور کرد تا بار دیگر با کاهش ۲۶/۲۵ درصد از نظر وزن و کاهش ۳۴/۱۷ درصد از نظر ارزش همراه باشد.

آمار صادرات گمرک در پایان نخستین ماه زمستان (دی ماه) ۷۵ میلیون و ۵۱۰ هزار تن اعلام شد تا افزایش وزنی این بار با رقم ۳۳/۱۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ دنبال شود، اما ارزش صادرات بار دیگر با کاهش ۵۵/۲ درصدی همراه بود. واردات نیز با پشت سر گذاشتن رقم ۲۵ میلیون و ۶۰۸ هزار تن باز هم روند کاهشی را این بار با ۳۹/۲۱ درصد پشت سر گذاشت و ارزش واردات نیز با کاهش ۶۵/۱۴ درصدی همراه بود. در پایان بهمن ماه نیز رقم صادرات محصولات غیرنفتی ۸۳ میلیون و ۲۹۳ هزار تن اعلام شد که در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۱ با رشد ۷۳/۱۵ درصدی همراه بود اما در این مدت ارزش صادرات ۵۲/۱ درصد کاهش را نشان می‌داد.

واردات نیز با پشت سر گذاشتن رقم ۲۹ میلیون و ۲۰۵ هزار تن با کاهش ۰۵/۱۹ درصدی همراه بود و از نظر ارزشی نیز هر چند رقم ۴۲ میلیارد و ۷۹۶ میلیون دلار ثبت شد اما کاهش ۹۶/۱۱ درصدی را به همراه داشت. به این ترتیب در نیمه دوم سال ۹۲ ارزش صادرات و واردات نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ همواره با کاهش مواجه بود تا اینکه یک سال سخت در زمینه تجارت خارجی را برای ایران رقم زند.