پایتخت تاریخی ایران؛ دستخوش سوءمدیریت

چندین سال است که متخصصان، فعالان و علاقه‌مندان به آثار تاریخی درگیر چانه‌زنی و مبارزه برای حفظ این آثار و جلوگیری از تخریب آنها هستند. این تلاش‌ها گاهی با موفقیتی نسبی توام بود؛ مانند زمانی که قد برج موسوم به «جهان نما» به ارتفاع ۵۰متر در ۱۴ طبقه در ۷۰۰ متری میدان نقش جهان به‌دلیل مخدوش کردن دید و خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان تعدیل شد که البته این کار فقط با عزم و خواست جدی میراث فرهنگی و دخالت یونسکو در سال ۲۰۰۲ ممکن شد. زمانی هم مانند پروژه خطوط مترویی که از زیر میدان می‌گذرد، پرونده همچنان باز می‌ماند.

در تاکیدات متولیان گردشگری کشور همواره گردشگری فرهنگی به‌عنوان موثرترین پارامتر در جذب گردشگران در ایران مطرح شده و در این تاکیدات هم همواره اصفهان نقشی برجسته داشت. به نظر می‌آید طبیعی‌ترین راه ‌برای افزایش بهره‌وری از این ظرفیت و تداوم آن، تلاش برای حفظ تمام و کمال آن باشد.

ساختنی برای تخریب!

این روزها دوباره بحث تعریض خیابان پشت میدان نقش‌جهان که گویی پروژه‌ای به جا مانده از ۲ سال پیش است، بر سر زبان‌ها افتاده و متخصصان، علاقه‌مندان و فعالان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری را به واکنش واداشته است. این طرح دو سال پیش از این به تصویب رسیده بود. در تیرماه ۹۲ استاندار اصفهان خطر تخریب بافت تاریخی اطراف مسجد شیخ لطف‌الله را جدی دانست و با تاکید بر لزوم توجه بیشتر رسانه‌ها و مردم اصفهان برای جلوگیری از این تخریب گفت: مدیر کل دفتر فنی استانداری اصفهان طی نامه‌ای به شهرداری اصفهان از آنها خواسته تا با توجه به عدم تایید و ابلاغ خط بدنه خیابان حاج آقا نورالله اصفهانی و مستند به بخش ۱۳ طرح تفصیلی شهر اصفهان که هر اقدام در بافت تاریخی را با اجازه از اداره کل میراث فرهنگی اصفهان مجاز دانسته است تا قبل از اخذ نظر این اداره و طی مراحل قانونی از عملیات اجرایی خودداری کند.

با از سرگیری اجرای این پروژه بدون توجه به اخطار کارشناسان و استاندار، جمعی از معماران و دوستداران میراث فرهنگی اصفهان، در اولین روز ماه جاری در بیانیه‌ای به آنچه افزایش عرض بیش از حد مصوب خیابان «آقانورالله نجفی» در پشت مسجد شیخ لطف الله میدان امام خوانده می‌شود، اعتراض کردند.

دکترغلامحسین معماریان معمار، محقق و مورخ معماری ایران و استاد دانشگاه علم و صنعت درباره این تخریب به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: حرفی که ما داریم این است که این خیابان در بافت تاریخی مسجد شیخ‌لطف‌الله قرار گرفته و اساسا هر گونه تداخلی در آن باید با هماهنگی کارشناسان صورت گیرد.

معماریان همچنین از تشکیل جلسه ماده ۵ (به‌منظور هماهنگی بیشتر در امور مربوط به میراث فرهنگی در سطح کشور) در رابطه با این مساله خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث کشور قول پیگیری داد و اظهار کرده بود که مجریان طرح در این جلسه عنوان کرده بودند هدف از اجرای طرح این است که به این واسطه عملا میدان را ببندیم تا ماشینی وارد آن نشود؛ اما با توجه به کارشناسی نبودن طرح با این کار مخالفت شد و دکتر مظاهریان معاون مسکن وزارت مسکن هم تاکید کرد این موضوع در شورای‌عالی شهرسازی در حال پیگیری است.

اما از سوی دیگر، به گزارش «ایرنا»، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با رد تصویب افزایش عرض خیابان آقا نورالله نجفی گفت: این گذرگاه تنها برای دسترسی بازاریان و عبور تدارکات مربوط به این صنف است. مصلحی، ایجاد گذرگاه با عرض مصوب را برای حفظ مجموعه میدان امام و رونق بازار این منطقه ضروری عنوان کرد و افزود: کارشناسان باید برای ابراز نظر همه جوانب کار را در نظر بگیرند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز گفت: عرض مصوب این خیابان در طرح تفصیلی ۱۲ متر و در برخی نقاط ۱۶ متر است. طاهری با بیان اینکه شهرداری در حال حاضر طرح آزادسازی این گذرگاه را در دست اجرا دارد، گفت: هرگونه افزایش عرض این گذرگاه باید به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور برسد. وی اضافه کرد: اجازه افزایش عرض بیش از حد مجاز را نخواهیم داد.

تیشه به ریشه آثار تاریخی!

همه اینها در حالی است که معماریان تاکید می‌کند که بنابر اخبار رسیده این تعریض در مناطقی به ۲۴ متر هم رسیده است. این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: به نظر می‌آید ما با افرادی روبه‌رو هستیم که به‌طور خاص و آگاهانه در حال آسیب زدن به ریشه تاریخ معماری دوران اسلامی هستند. همان‌طور که می‌بینید از پیش از اسلام دیگر آثار زیادی در این سرزمین باقی نمانده و با تاکیداتی که شده حساسیت روی همین آثار محدود مثل تخت جمشید و.. بالا رفته و امکان دست اندازی به آنان وجود ندارد؛ اما ما به طرز هراس‌انگیزی در حال ازدست دادن آثار تاریخی دوره‌های اسلامی هستیم. معماریان ضمن برشمردن آثار تاریخی از دست رفته در همین چند سال اخیر می‌گوید: اگر وضع به همین منوال پیش برود ما در آینده نزدیک هیچ بافت تاریخی منسجمی که هویتی داشته باشد، نداریم. مثلا اگر به منطقه دردشت اصفهان برویم در بافت تاریخی آن تا چند سال پیش ۶۵۰۰ خانه تاریخی داشتیم که الان به زحمت به ۶۰۰ تا می‌رسند.

وی ضمن اشاره به غفلت مخربی که گریبانگیر آثار تاریخی ایران شده است اضافه می‌کند: اگر به عنوان مثال صدا و سیما به اندازه تبلیغ یک کفش یا پفک به این مساله می‌پرداخت، شاید الان اوضاع به این منوال نبود، حساسیت عمومی روی این مساله بالاتر می‌رفت و آن وقت تخریب به این راحتی ممکن نبود.

وی در ادامه می‌افزاید: ما این روزها می‌بینیم با تاکیداتی که فعالان محیط زیست به‌عنوان مثال درباره دریاچه ارومیه یا هامون و... می‌کنند، حساسیت عمومی درباره این مساله به وجود آمده، میراث فرهنگی و بافت تاریخی ما نیز نیازمند توجه این چنین است؛ با این تفاوت که اگر این بناها ویران شود دیگر امکان بازسازی و احیای آن وجود ندارد و بخشی از تاریخ و فرهنگ از دست می‌رود.

دکتر معماریان ضمن اشاره به موارد خارجی مشابه برای انجام چنین پروژه‌هایی پیشنهاد می‌کند: به نظر من چنین طرحی باید به صورت ملی یا حتی جهانی به مسابقه گذاشته شود. چند سال پیش قرار بود که در بافت تاریخی شهر جنوای ایتالیا سالن آمفی تئاتر کوچکی تاسیس شود. طرح نهایی برای این کار بعد از ۵ یا ۶ سال ماندن در مسابقه تصویب و به این ترتیب بهترین طرح ممکن و با در نظر گرفتن همه جوانب کار انتخاب و اجرا شد.

وی اضافه می‌کند: حال در ایران هم شهرداری و میراث فرهنگی اگر می‌گویند که کار کارشناسی انجام شده، آن‌را اعلام عمومی کرده و رئوس کار کارشناسی و مستندات را قبل از تخریب اعلام کنند و خیابانی که قرار است به طول ۱۰۰ متر ویران شود ابتدا مستندسازی شود، خانه‌ها و بناهای مسیر معرفی شوند و در نهایت با در نظر گرفتن همه طرح‌های موجود در مسابقه با کمترین آسیب، این کار را انجام دهند.

حالا سال‌هاست که کارشناسان توریسم و میراث فرهنگی کشور نسبت به مدیریت غلط و نادرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان هشدار می‌دهند. حتی بعضا گزارش‌هایی مبنی بر فساد اداری در این سازمان وجود دارد که گرچه از سوی آن اداره تکذیب می‌شود، اما گویا در عمل چیزی دیگر اتفاق می‌افتد. باید گفت اجرایی شدن چنین پروژه‌هایی در خوش‌بینانه‌ترین حالت، شائبه سوءمدیریت و کم‌کاری را در این مجموعه بیشتر می‌کند.

*nabaviatefe۱۱@gmail.com