ذوب جمعیتی در پایتخت

دنیای اقتصاد: معاون شهردار تهران در پاسخ به ایراد شورای‌عالی شهرسازی به «طرح‌تفصیلی» که آن را عامل تشدید نرخ سکونت در پایتخت معرفی کرده است، گفت: تحقیقات شهرداری درباره تحولات جمعیتی تهران، از کند شدن روند افزایش جمعیت حکایت دارد و نشان می‌دهد در کل‌ شهر تهران، نرخ رشد جمعیت در طول پنج سال به صفر نزدیک شده (۶/۰ درصد) و در ۱۲ منطقه تعداد ساکنان کاهش (رشد منفی) پیدا کرده است. معاون قالیباف با رد فرضیه «جمعیت ۴/۱۲ میلیون نفری در تهران ۱۴۰۴» تاکید کرد: با ضوابط موجود، در ۱۱ سال آینده حداکثر جمعیت به ۲/۹ میلیون نفر می‌رسد. رشد جمعیت در 12 منطقه تهران منفی شد

ذوب جمعیتی در پایتخت؟

معاون قالیباف ضمن تشریح تحقیقات تازه شهرداری « تشدید سکونت در پایتخت با طرح تفصیلی» را رد کرد

گروه مسکن- بهشاد بهرامی: معاون شهردار تهران در پی ایرادی که ماه گذشته شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به طرح تفصیلی این کلان‌شهر وارد کرد، ضمن دفاع از متن طرح و رد ایرادات مطرح شده، از آمادگی شهرداری برای اصلاح آنچه دولت به دنبال اعمال آن در طرح تفصیلی جدید تهران است، خبر داد.

شورای‌عالی شهرسازی، شکل کنونی طرح تفصیلی تهران را «جمعیت‌زا» و در جهت تحریک‌ ساخت‌وساز و ازدیاد ساختمان‌هایی که می‌تواند جمعیت‌پذیری شهر را تا یک دهه آینده به اندازه‌ای معادل ۴/۲میلیون نفر بیش‌از سقف مصوب افزایش بدهد و به ۴/۱۲ میلیون شهروند برساند، تشخیص داده است و به دنبال حذف پارامترهای محرک جمعیتی از طرح است. اما معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، با اشاره به اینکه نرخ کنونی رشد جمعیت پایتخت به صفر نزدیک شده -۶/۰درصد- و حتی در نیمی از مناطق ۲۲گانه، حجم ساکنان رو به‌کاهش گذاشته است، اعلام کرد: تحقیقات تازه شهرداری از تحولات جمعیتی تهران نشان می‌دهد در دو سال گذشته که ضوابط طرح تفصیلی جدید بر ساخت‌وسازها حاکم بوده، رشد جمعیت روند کندی را طی کرده و با فرض آنکه ساخت‌وسازهای یک دهه آینده کماکان از طرح تفصیلی تبعیت کند و در صددرصد آپارتمان‌های احداث شده، خانوار ساکن شود، باز هم جمعیت تهران از سقف مصوب ۱۰میلیون و ۴۰۰ هزار نفر تجاوز نمی‌کند و حداکثر جمعیت این کلان‌شهر در سال ۱۴۰۴ معادل ۲/۹میلیون نفر خواهد شد.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران با اعلام کند شدن نرخ رشد جمعیت طی دست کم دو دهه گذشته در شهر تهران، برآورد جمعیت شهر تهران را در افق ۱۴۰۴ مستلزم اعمال ضریب تحقق‌پذیری جمعیت دانست و‌ عنوان کرد: بررسی ضریب صدور پروانه ساختمانی و کسر نوسازی‌های انجام شده بیان می‌کند با فرض سکونت‌پذیری تمامی واحدهای ساخته شده طی ۱۱ سال آینده، جمعیت شهر تهران در افق طرح جامع حداکثر ۸/۸ تا ۲/۹ میلیون نفر خواهد شد. به گفته علیرضا نادری معاون شهردار تهران مطالعات انجام شده در حوزه تحولات جمعیتی شهر تهران طی دو دهه اخیر نشان می‌دهد بر خلاف تحقیقات انجام شده در کمیته فنی شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور، جمعیت‌پذیری پایتخت از سقف پیش‌بینی شده در افق طرح جامع عبور نخواهد کرد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» کمیته فنی شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور در جریان بازنگری طرح تفصیلی جدید تهران به این نتیجه رسید که دستکاری و تغییراتی که دو سال پیش در طرح تفصیلی اعمال شد، روند ساخت‌وسازهای شهر تهران را به سمتی پیش خواهد برد که ظرفیت جمعیت‌پذیری پایتخت در افق ۱۴۰۴، به مرز ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر خواهد رسید. این در حالی است که سقف جمعیت‌پذیری شهر تهران در افق طرح جامع ۵/۱۰ میلیون نفر تعیین شده است. بنابراین شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور ماه گذشته با پی بردن به این مغایرت ضمن اصلاح مغایرت‌های جمعیت‌پذیری طرح تفصیلی و طرح جامع تهران، از مدیریت شهری خواست تا در قالب طرحی راهکارهای تعدیل جمعیت‌پذیری شهر تهران را در مرز ۵/۱۰ میلیون نفر ارائه کند.

هم‌اکنون اگرچه مدیریت شهری در این مسیر با شورا‌ی‌عالی شهرسازی و معماری کشور به عنوان نهاد نظارتی بالادستی همراه شده اما انتقادهایی نیز به نحوه بازنگری طرح تفصیلی وارد کرده است.

بررسی شهرداری از تحولات جمعیتی شهر تهران نشان می‌دهد نرخ رشد جمعیت پایتخت طی دو دهه گذشته مسیر نزولی را طی کرده است. شهر تهران در ابتدای دهه ۸۰ که تهیه طرح‌های جامع و توسعه شهرتهران آغاز شد، با ۳/۷ میلیون نفر جمعیت حدود ۱۱ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده بود. سهم شهر تهران از مهاجران بین استانی در کشور طی سه دهه گذشته از ۲۵ به ۲۰ و سپس ۱۵ درصد کاهش یافته است.

همچنین بررسی روند تحول جمعیتی دو دهه قبل به‌ویژه بین سال‌های ۸۵ تا ۹۰ مبین حرکت کند نمودار رشد جمعیتی تهران بوده، به طوری که نرخ رشد جمعیت در این سال‌ها ۶/۰‌درصد بوده است. گزارش تحولات جمعیتی شهر تهران که در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته است بیانگر رشد منفی جمعیت در ۱۲ منطقه از شهر تهران طی این سال‌ها بوده که سبب شده جمعیت این مناطق در پایان دوره کمتر از آغاز آن باشد. علاوه‌بر این در چهار منطقه دیگر هم خالص جابه‌جایی جمعیت (تفاوت رشد طبیعی جمعیت با رشد جاری آن در منطقه) منفی بوده است به این معنی که رشد جاری جمعیت کمتر از رشد مورد انتظار بوده است. نکته بااهمیت در بررسی این روند آن است که نرخ رشد مثبت بیش از یک درصد طی این سال‌ها فقط به منطقه ۵ تهران تعلق داشته است. بررسی این امر در مقایسه با توزیع اشتغال در شهر، مبین نامتقارن بودن نسبت سکونت و اشتغال در شهر است. در مناطق مرکزی با جذب فعالیت‌های جدید، جمعیت‌پذیری کاهش یافته درحالی‌که در مناطق پیرامونی، جمعیت بیشتری به مناطق جذب شده است.

معاون شهردار تهران معتقد است برای پیش‌بینی جمعیت شهر در آینده ضروری است که عوامل موثر بر جابه‌جایی جمعیت در منطقه مورد بررسی قرار گیرد. نادری سه عامل تمرکز فعالیت‌ها و نظام سیاسی- اداری، کاهش رشد طبیعی جمعیت شهر (از حدود ۷/۲ درصد به ۱/۱ درصد در چهاردهه گذشته) و تبادل جمعیت با سکونتگاه‌های پیرامون در نتیجه شکل‌گیری منطقه کلان‌شهری در اطراف تهران را در پیش‌بینی روند تغییرات جمعیتی شهر تهران موثر معرفی کرد. او عنوان کرد: علاوه‌بر این مداخله‌ها و سیاست‌های موثر بر تغییر جمعیت تهران در سه سطح ملی، منطقه‌ای و شهری قابل بررسی است. به گفته او سیاست‌های تمرکززدایی در سطح ملی، سیاست‌های انتقال فعالیت‌ها از شهر تهران به شهرهای جدید در سطح منطقه‌ای و تهیه طرح جامع و اعمال ضوابط جدید ساخت‌وساز در سطح شهری بر روند جمعیت‌پذیری کلان‌شهر تهران تاثیرگذار بوده‌اند.

با نگاهی به این عوامل پیش‌بینی جمعیت شهر تهران در طرح جامع مصوب سال ۸۶، براساس چهار گرایش مطالعه شده است. به‌گونه‌ای که پیش‌بینی جمعیت براساس رشد طبیعی بین حداقل ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر و حداکثر ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر گزارش شده است. اما با اعمال فاکتور اشتغال، جمعیت شهر در افق طرح جامع به حدود ۸ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر خواهد رسید.

روند پیش‌بینی جمعیت‌پذیری پایتخت براساس ساخت‌وساز بخش مسکن نیز به بالاترین سقف جمعیت‌پذیری رسیده است به‌گونه‌ای که جمعیت‌پذیری شهر در این بخش از پیش‌بینی به حدود ۱۰ میلیون و ۹۹۶ هزار نفر می‌رسد. معاون شهرسازی و معماری با اشاره به پیش‌بینی جمعیت‌پذیری شهر تهران در طرح جامع به «دنیای اقتصاد» گفت: جمعیت شهر تهران در افق طرح جامع (یعنی سال ۱۴۰۴) با رشد طبیعی جمعیت آن و تجزیه و تحلیل نتایج سرشماری نفوس و مسکن کشور در سال ۱۳۸۵، معادل ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر پیش‌بینی شده است. او ادامه داد: اما برنامه‌ها برای تامین نیازهای خدمات شهری جمعیت ساکن و شاغل (جمعیت روزانه) بر مبنای جمعیتی معادل ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر انجام شده است البته ظرفیت سکونت‌پذیری نیز بر مبنای ۲۰ درصد مازاد بر پیش‌بینی نیاز در افق طرح، برای حدود ۵/۱۰ میلیون نفر جمعیت تدارک یافته است.

ملزومات هدایت جمعیت‌پذیری

معاون شهردار تهران هدایت جمعیت‌پذیری شهر تهران را مطابق با الگوی پیش‌بینی شده در طرح جامع نیازمند برخی اقدامات دانست و تصریح کرد: این اقدامات باید در سه سطح ملی، منطقه‌ای و شهری انجام گیرد. به‌عنوان مثال باید در برنامه میان‌مدت شهرهای جدید را به گونه‌ای تجهیز کرد که بتواند برای جذب سه میلیون اضافه جمعیت شهر تهران آماده شود و به این ترتیب از فشار جمعیتی وارد بر شهر تهران بکاهد. او تمرکززدایی سیاسی و اداری از شهر تهران را یکی دیگر از این اقدامات برشمرد و افزود: تثبیت جمعیت‌پذیری شهر تهران از طریق تثبیت سطح مسکونی و تراکم ساختمانی، تشویق ساخت‌وسازهای غیرمسکونی و ارتقای سطح کیفی زندگی به‌ویژه در مناطق مرکزی و حاشیه جنوبی و شرقی از طریق تخصیص اراضی بایر و ساخته نشده از جمله اقداماتی است که می‌توان برای دستیابی به این هدف در سطح شهر پیگیری کرد. او با اشاره به تامین بخش عمده‌ای از درآمدهای شهرداری تهران از محل ساخت‌وساز تاکید کرد: جایگزینی منابع پایدار درآمدی برای تامین هزینه‌های اداره شهر تهران به جای اتکا به این‌گونه درآمدها، بخش دیگری از این راهبردها است.

جمعیت‌پذیری طرح جامع محقق می‌شود؟

نرخ رشد منفی جمعیت‌پذیری در دو دهه گذشته موضوعی است که مسوولان مدیریت شهری با اتکا بر آن عنوان می‌کنند سقف جمعیت‌پذیری شهر تهران مطابق با پیش‌بینی طرح جامع پیش نخواهد رفت.

نادری با تاکید بر این موضوع که برآورد جمعیت شهر در افق ۱۴۰۴ مستلزم اعمال ضریب تحقق‌پذیری جمعیت براساس نرخ صدور پروانه در ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته است، گفت: با احتساب این ضریب و محاسبه واحدهای تخریب شده (۳۰ درصد واحدهای جدید جایگزین تخریب شده‌ها می‌شود) و همچنین با فرض سکونت‌پذیری تمامی واحدهای ساخته شده، افزایش جمعیت در افق طرح بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر خواهد بود.

به گفته وی به این ترتیب جمعیت شهر تهران در افق طرح حدود ۸/۸ تا ۲/۹ میلیون نفر می‌شود. در گزارش‌های کمیته فنی شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور آمده است: اجرای طرح تفصیلی جدید در تهران به واسطه اعمال برخی تغییرات در آن، منحنی جمعیت‌پذیری شهر تهران را در روندی صعودی قرار خواهد داد طوری که حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر به جمعیت شهر تا افق ۱۴۰۴ اضافه خواهد شد. این در حالی است که تحقق این نرخ جمعیت‌پذیری مغایر با اهداف طرح جامع شهر تهران خواهد بود.

نادری با اشاره به این گزارش بیان کرد: با توجه به افزایش ظرفیت سکونت‌پذیری طرح تفصیلی شهر تهران نسبت به طرح جامع مصوب شهر، می‌توان با شناسایی و اعمال اصلاحات لازم آن را به سمت اهداف پیش‌بینی شده در افق طرح ۱۴۰۴ هدایت کرد. او اضافه کرد: اعمال برخی اصلاحات در ضوابط طرح تفصیلی ملاک عمل کنونی، که موثر بر افزایش ظرفیت‌پذیری شهر است، راهکاری است که می‌توان با عمل به آن ظرفیت سکونت‌پذیری شهر را مطابق با برآوردهای طرح جامع یعنی معادل ۵/۱۰ میلیون نفر کنترل کرد.