نیازمند سفرای اقتصادی هستیم

جاوید قربان اوغلی سفیر سابق ایران در آفریقا مساله سیاست خارجی هر کشور معمولا پنجره هر کشوری با نظام بین‎الملل و مجموعه کشورهای دارای حاکمیت در جهان است و امروز هیچ کشوری بی‌نیاز از جهان خارج از خود نیست. روابط جهانی به گونه‎ای است که کشورها لاجرم در کنش متقابل با یکدیگر قرار دارند و با توجه به انباشت منابع و فرصت‎ها در کشورهای پیرامونی و مناطق مختلف جهان، تلاش می‌کنند با ورود به پیمان‎های منطقه‎ای، بلوک‎های جهانی و همچنین همگرایی با نظام بین‎الملل از این منابع و فرصت‎ها در جهت توسعه کشور خود استفاده کنند. به همین دلیل است که امروز در راهبرد سیاست خارجی تقریبا تمامی کشورهای جهان، توسعه اقتصادی و چگونگی دستیابی به آن در کنار ظرفیت‌های داخلی استفاده از منابع و فرصت‎های موجود در جهان است. در همین راستا به صورت کلی می‎توان در حقیقت دو گرایش را در سیاست خارجی تعریف کرد: نخست سیاست خارجی چالشی یا گسترش‌محور و دیگری سیاست خارجی تعاملی و توسعه محور؛ البته ورود به این مبحث دوگانه بسیار گسترده است اما به طور اجمال مشاهده کردیم که در هشت سال دوره دولت نهم و دهم به دلیل رویکرد نخست در سیاست خارجی، ایران با چه مشکلاتی در جهان روبه‌رو شد که ازجمله می‎توان به تشکیل اجماع بین‎المللی علیه ایران، تحمیل انزوای سیاسی و اقتصادی به کشور و همچنین اعمال قطعنامه‎های شورای امنیت و تحریم‎های منبعث از آنها اشاره کرد. این موارد عملا ایران را هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ اقتصادی که با معیشت مردم در ارتباط بود، دچار بن‌بست کرد. در مقابل با روی کار آمدن دولت یازدهم و اعلان پیشاپیش تغییر در رویکرد سیاست خارجی و تعامل با جهان، ما شاهد رویکرد مثبت ازسوی کشورهای جهان به سوی ایران بودیم که اثرات آن هم در حوزه روابط ایران با جهان خارج و هم بازگشت ثبات و امید به آینده در داخل کشور در حوزه‎های سیاسی و اقتصادی بروز یافت؛ البته هیچ کشوری استقلال و تمامیت ارضی خود را با هیچ چیز معاوضه نمی‎کند و حتی برای حفظ آنها نه تنها از منابع اقتصادی و مالی، بلکه ممکن است جان فرزندان خود را نیز فدا کند. منتها باید توجه کرد که این رویکرد، رویکردی است که فقط در حالت‎های خاص به کشورها تحمیل می‎شود مانند جنگ‎های تحمیلی و جنگ‎های خاص. در شرایط عادی باید با رویکردهای تعاملی، شرایط خوبی را برای زندگی مردم ازطریق جذب منابع خارجی، انتقال تکنولوژی و ایجاد فرصت‎های شغلی برای شهروندان به خصوص جوانان و تامین معیشت عزت مدارانه ازطریق اعمال یک سیاست خارجی موجه، منطقی و تعامل‌گرا با جهان فراهم کرد.

در رابطه با بحث توسعه اقتصادی در ایران یا هر کشور دیگری و همچنین تاثیر سیاست خارجی کشورها بر این مساله، چندین عامل را باید مدنظر داشت که در زیر به آنها اشاره شده است.

۱- توسعه اقتصادی کشورهای جهان امروز موضوعی داخلی نیست و هیچ واحد سیاسی نمی‎تواند فارغ از جهان و تنها با اتکا به توانمندی‌های داخلی، مسیر توسعه را بپیماید. این امر به‎دلیل وابستگی‌های متقابل کشورهای جهان به یکدیگر، نقش و تاثیر قوانین بین‌المللی بر اقتصادهای ملی و نیاز کشورهای جهان و به‌خصوص کشورهای در حال توسعه به سرمایه و تکنولوژی خارجی است؛ بنابراین سیاست خارجی همه کشورها (ازجمله ایران) نقش تعیین‌کننده‎ای در توسعه کشور دارد.

۲- باید ماموریت وزارت خارجه را علاوه بر حفظ تمامیت ارضی و تامین منافع ملی، ارتقای جایگاه کشور در جهان در موضوعاتی که با توسعه و رشد اقتصاد کشور ارتباط دارد، تعمیم داد. بنابراین جایگاه سفارتخانه‎های جمهوری اسلامی ایران در خارج تنها در امور سیاسی خلاصه نمی‎شود. به نظر من سفارتخانه‎ای موفق‌تر است که بتواند نقش برجسته‌تری در حوزه اقتصادی (دوجانبه یا چندجانبه) ایفا نموده و ازطریق توسعه روابط اقتصادی و تجاری محل ماموریت خود با ایران به تحکیم پایه‌های اقتصاد کشور متبوع خود و در نهایت به بهبود فضای کسب‌و‌کار، توسعه اقتصاد و رفاه شهروندان کشورش کمک کند.

۳- ملاحظه کردید که اخیرا هیات محترم وزیران با تصویب آیین‌نامه اجرایی ماده ۹ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌و‌کار، ماموریت‌های جدید اقتصادی به وزارت امور خارجه محول کرد. ازجمله این ماموریت‌ها موضوعاتی مانند تسهیل و زمینه‌سازی برای اعزام هیات‌های سرمایه‌گذاری تجارت خارجی به کشور و پذیرش هیات‌های اقتصادی و تجار ایرانی در کشورهای هدف است. مصوبه هیات دولت حتی وزارت خارجه را مکلف کرده که فعالیت‌های هدفمند نمایندگی‌های سیاسی را در حوزه اقتصادی در زمره شاخص‎های اختصاصی برای ارزیابی عملکرد نمایندگی‎ها متناسب با وظایف و ماموریت‌های تعیین شده در آیین‌نامه مذکور از شاخص‌های فرآیند ارزیابی نمایندگی‌ها لحاظ کند.

۴- از این منظر نقش وزارت خارجه در تعیین و اعزام سفرایی که بتوانند از عهده این ماموریت برآیند بسیار مهم است و دیگر اینکه هدف‌گذاری ماموریت نمایندگی‌های سیاسی و ارزیابی ادواری آنها از دریچه ماموریت‌هایی که کمک در مسیر توسعه کشور از طریق جذب سرمایه خارجی، انتقال تکنولوژی و حضور پرنقش تولیدات، نیروی کار و در صورت لزوم سرمایه ایران در کشور محل ماموریت دارد، بسیار اهمیت دارد.