گزارش «دنیای اقتصاد» از ظرفیت های مغفول تجارت با کشور همسایه و هم زبان:
افغانستان؛ شریک تجاری مهم خراسان
دنیای اقتصاد،سپهر استیری- طی چندماهه گذشته دیگر نه تنها دولت بلکه بسیاری از مراکز تحقیقاتی درصدد تبیین راهکاری برای خروج از وضعیت رکود تورمی بودند که شاید مهمترین دستاورد این تلاش‌ها را بتوان در بسته خروج از رکود دولت یازدهم خلاصه کرد . از آنجایی که رکود تورمی ناشی از مشکلات طرف عرضه اقتصاد کشور است در نتیجه با نگاه صرف به طرف تقاضا نمی‌توان رکود تورمی را تحلیل، تبیین و چاره‌جویی کرد. اما برای رفع مشکلات طرف عرضه نیز نمی‌توان به سیاست‌هایی که منجر به تزریق نقدینگی و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود، مبادرت ورزید.
دنیای اقتصاد،سپهر استیری- طی چندماهه گذشته دیگر نه تنها دولت بلکه بسیاری از مراکز تحقیقاتی درصدد تبیین راهکاری برای خروج از وضعیت رکود تورمی بودند که شاید مهمترین دستاورد این تلاش‌ها را بتوان در بسته خروج از رکود دولت یازدهم خلاصه کرد .از آنجایی که رکود تورمی ناشی از مشکلات طرف عرضه اقتصاد کشور است در نتیجه با نگاه صرف به طرف تقاضا نمی‌توان رکود تورمی را تحلیل، تبیین و چاره‌جویی کرد. اما برای رفع مشکلات طرف عرضه نیز نمی‌توان به سیاست‌هایی که منجر به تزریق نقدینگی و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود، مبادرت ورزید. از سوی دیگر طرف تقاضای اقتصاد کشور نیز توانایی خلق تقاضای هرچه بیشتر را ندارد.
از همین رو صادرات و دستیابی به بازارهای کشورهای همسایه چه در گزارش مرکز پژوهش های مجلس مرداد93 و چه در بسته خروج از رکود دولت به عنوان راهکاری برای ایجاد تقاضای بیشتر و خروج از رکود تورمی فعلی مطرح شده است.
در بسته خروج از رکود دولت «توسعه، تسهیل و تشویق صادرات غیر نفتی به عنوان اصلی‌ترین مولفه تحریک تقاضا» معرفی شده و در ادامه آمده است: «سیاست‌های توسعه صادرات غیر نفتی علاوه بر آنکه از طریق افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات تولید شده در داخل منجر به تحرک بخش‌های تولیدی کشور می‌شوند، با کاهش وابستگی اقتصاد به نفت و تنوع بخشیدن به منابع ارزی، رشدهای اقتصادی با ثبات‌تری را در سال‌های آتی رقم خواهد زد و از این حیث کاملا در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی یعنی تحقق اقتصادی درون‌زا و برون‌گرا قرار دارد. از سوی دیگر توسعه صادرات غیر نفتی در مقایسه با صادرات نفتی، صنایع و بخش‌های کاربردی‌تری را شامل می‌شود که از این نظر افزایش سطح اشتغال و تطبیق بهتر ساختار اشتغال با جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور را در پی خواهد داشت.»
خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان‌های مرزی کشور به فراخور همسایگی با دو کشور افغانستان و ترکمنستان از موقعیت مناسبی برای صادرات تولیدات استانی بهره‌مند است. در این پرونده سعی داریم به بررسی بایدها و نبایدهای اقتصادی صادرات به افغانستان بپردازیم، کشوری که 8درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده و پس از چین(24درصد)، عراق(19درصد)، امارات(12 درصد) و هند(8درصد) پنجمین مقصد کالاهای صادراتی ایران است. همان‌طور که در جدول مرتبط به صادرات استان و کشور به افغانستان مشاهده می‌کنید با وجود تمامی ضرورت‌های مطرح شده در باب اهمیت توجه به صادرات اما طی دوسال اخیر نه تنها صادرات خراسان رضوی به افغانستان کاهش یافته بلکه سهم تولیدات استانی از کل صادرات ایران به این کشور نیز تقلیل یافته است.
نکته جالب توجه بسته خروج از رکود برای فعالان اقتصادی خراسان رضوی، سیاست‌هایی است که دولت برای بهبود وضعیت صادرات در نظر گرفته، در این گزارش بر به‌سازی و تکمیل پروژه‌های جاده‌ای و ریلی مسیر دوغارون(تنها مرز رسمی بین ایران و افغانستان در خراسان رضوی) و تسریع در احداث خط ریلی خواف-هرات تاکید شده است.
از همین رو نظر چند تن از کارشناسان در این‌باره را جویا شدیم که در ادامه از نظرتان می گذرد.pic1
جاذبه‌های بازار افغانستان
محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی و رئیس اتحادیه‌های صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی معتقد است بازار افغانستان مزیت‌های بسیاری برای تجار خراسانی دارد.
روشنک دررابطه با جاذبه‌های بازار افغانستان می‌گوید: بازار افغانستان نزدیک‌ترین، ساده‌ترین و هم زبان‌ترین مرزی است که در شرق کشور دارا هستیم در نتیجه این بازار برای بازرگانان مشهدی دقیقا مانند بازار ایران شناخته شده، هم زبان و هم فرهنگ است. وی معتقد است از آنجایی که افغانستان ارتباطی با آب‌ها، بنادر و دریا ندارد باید نیازهای وارداتی خود را به صورت ترانزیتی و از کشورهای اطراف خود تهیه کند. روشنک تصریح می‌کند: جاذبه دیگر در بخش موادغذایی، کالاهای تولیدی و صادراتی کشور ماست که آن‌ها را حلال می‌دانند و با اطمینان مصرف می‌کنند.pic۲
روشنک در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه خراسان رضوی در صادرات چه کالاهایی به افغانستان دارای مزیت اقتصادی است، می‌گوید: ما تقریبا در اکثر کالاهای تولید داخلی دارای مزیت هستیم، البته شاید در کالاهایی چون خودرو و کالاهای صنعتی دارای مزیت نباشیم. اما در کالاهایی مانند موادغذایی، لوازم خانگی و مصالح ساختمانی دارای مزیت هستیم. وی در همین باره می‌افزاید: برخی محدودیت‌ها توان رقابت را از ما گرفته است. برای مثال اگر تحریم نبودیم و واردات، صادرات مجدد و نقل و انتقال پول به خوبی صورت می‌گرفت به نظر من ایران بهترین گزینه برای تامین نیازهای افغانستان بود.
دلایل افت میزان صادرات
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی مشهد در رابطه با علت کاهش صادرات به افغانستان طی دو سال اخیر می‌گوید: در سال 91 و 92 به یکباره نرخ ارز افزایش یافت و کالاهایی که با دلار هزار و دویست تومان به کشور وارد شده بودند، با دلار سه هزار و دویست تومان به فروش می‌رسیدند، در نتیجه در همان مقطع صادرات با رشد مواجه شد. وی تصریح می‌کند: اگرچه امروزه نیز ارز موجود در کشور دارای سوبسید است اما به همان نسبت نیز دارای مشکلات است. برای مثال مواد اولیه را با دلار 3200 تومان وارد می‌کنیم ولی چون نقل و انتقال پول دارای هزینه است، دلاری که ما با آن واردات انجام می‌دهیم به بیش از چهار هزار تومان می‌رسد و بعد از صادرات کالای تولیدی، ارز دریافتی به مبلغ 3200 تومان به فروش می‌رسد که در نتیجه آن صادرات کاهش می‌یابد.
وی درباره مشکلات موجود صادرات به افغانستان می‌افزاید: مشکلات در حوزه صادرات به افغانستان و آسیای میانه در منشوری ۲۴ گانه تهیه و تنظیم شده که طی سفر اخیر هیات دولت به خراسان رضوی، به آن‌ها اهدا شد. (این منشور در جدول شماره دو قابل مشاهده است.)
روشنک در رابطه با توجه دولت به بهبود سیستم حمل و نقل خراسان رضوی به افغانستان، در بسته خروج از رکود می‌گوید: قطعا اجرای چنین سیاست‌هایی برای صادرات موثر است اما این سیاست‌ها زودبازده نیستند.
زبان مشترک؛
مزیت اقتصادی خراسان رضوی
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان شعبه مشهد هم با اشاره به معرفی صادرات به عنوان بخش پیش‌ران رونق توسط دولت یازدهم، تاکید می کند: صادرات تنها بخشی از اقتصاد ماست که علی‌رغم ایجاد رونق، منجر به کاهش تورم نیز می‌شود.pic۳
محمود سیادت در رابطه با ویژگی‌ها و جاذبه بازار افغانستان برای ایرانیان از مواردی چون زبان مشترک، نیاز جدی افغانستان به واردات کالا و خدمات و سازندگی یاد می‌کند و می‌افزاید: در بین صادرکنندگان کالا و خدمات در ایران، خراسان رضوی به دلیل توانایی‌های گسترده و وجود تنها مرز رسمی و قدیمی بین دو کشور، دارای ویژگی ممتاز برای تامین این نیازهاست.
سیادت با اشاره به حضور و اقامت طولانی مدت میلیون‌ها افغان در ایران، تصریح می‌کند: این امر موجب نزدیکی فرهنگ مصرف دو ملت شده و سبب می‌شود تا ایران بتواند به عنوان یکی از بازیگران اصلی صحنه اقتصاد افغانستان عمل کند. همچنین زبان مشترک در جامعه‌ای که درصد بی‌سوادی و کم‌سوادی در آن بسیار بالاست عامل بسیار مهم و تاثیرگذاری به شمار می‌رود. چرا که آنقدری که افغان‌ها می‌توانند با ایرانی‌ها ارتباط داشته باشند با کمتر کشوری توانایی برقراری ارتباط دارند. وی با اشاره به مزیت‌های اقتصادی خراسان رضوی، این استان را در صادرات مواد غذایی توانا برمی‌شمارد و می‌افزاید: در حوزه مصالح ساختمانی و به خصوص کالاهایی مثل سیمان که کرایه حمل و نقل در قیمتش بسیار تاثیرگذار است این استان حرف اول را می‌زند. در بحث کالاهای شوینده و شیمیایی، فرش و موکت، مواد ساختمانی و بسیاری از کالاهای مورد نیاز افغان‌ها توانایی صادرات بالایی را دارا هستیم و حدودا یک سوم صادرات کشور به افغانستان از تولیدات کالاهای استانی ما صورت می‌گیرد.
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان در رابطه با کاهش صادارات استان و کاهش سهم کالاهای استانی از کل صادرات کشور به افغانستان طی دو سال اخیر می‌گوید: این امر از دو منظر قابل بررسی است، از یک منظر رقبای داخلی و خارجی آرام نمی‌نشینند و از منظری دیگر حضور در بازارها امری تضمین شده نیست. در نتیجه هر کس بیشتر فعالیت کند، سهم بیشتری خواهد برد. در سال گذشته هم استان‌های مختلف ایران در قالب نمایشگاه و هیات‌های تجاری در افغانستان حضور جدی پیدا کردند و همچنین مسئولان افغانستان در بسیاری از استان‌های کشور حضور داشتند و باعث جذب مشتری و کالا شده‌اند. سیادت در رابطه با تجارت میان خراسان رضوی و افغانستان تصریح می‌کند: ما در استان به اندازه وزنی که افغانستان در تجارت خارجی خراسان رضوی دارد، تلاش نکرده‌ایم و باید توجه بیشتری به بازار افغانستان داشته باشیم. چرا که افغانستان بازاری بزرگ و درازمدت است. وی در ادامه تصریح می‌کند: اگر ما برنامه‌ای نداشته باشیم و تلاش نکنیم قطعا بخش‌هایی از بازار افغانستان را که امروزه در اختیار ماست، از دست خواهیم داد.
لزوم توجه ویژه به گردشگری سلامت
سیادت با تاکید بر اهمیت توجه به فرصت‌های بهره‌مندی از گردشگری سلامت، می‌افزاید: ما در سالیان گذشته مشکلات جدی در صدور روادید برای بیماران داشتیم در نتیجه بسیاری از این فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. متاسفانه با توجه به اهمیت گردشگری سلامت همچنان در استان خراسان رضوی سازماندهی مناسبی ایجاد نشده است. برای مثال در هند بیمارستان‌هایی ایجاد شدند که صرفا به توریسم خارجی خدمات می‌دهند. اما ما با وجود این حجم گسترده گردشگر در استان، نتوانستیم یک مرکز خدمات درمانی که برای خدمات رسانی به گردشگران آموزش دیده باشند، تاسیس کنیم. امری که بی‌توجهی به آن موجب حضور گردشگران سلامت در سایر استان‌های کشور و بعضا خارج از ایران می‌شود.
سیادت درباره مشکلات موجود در رابطه با صادرات به افغانستان می‌گوید: یک مشکل در داخل خاک افغانستان و وجود ناامنی در بخش‌هایی از این کشور است. در یکسال گذشته به طور خاص به دلیل رقابتی که در بحث ریاست جمهوری پیش آمده و با ادامه بلاتکلیفی و تنش در این کشور سبب شده با رکودی سنگین در افغانستان مواجه شویم، مشکلی که موجب کاهش صادرات ما به این کشور شد. اما وی نگرانی خود را از این جهت مهم می‌دانست که حتی اگر شرایط افغانستان رو به بهبودی سوق یابد ما آنقدرها هم آمادگی و برنامه منسجمی برای حضور مداوم و پربازده در افغانستان نداریم و اگر نتوانیم فاکتورهایی را که موجب عدم توفیق ما در بازار آسیای میانه شد، ترمیم کنیم، ناچار به تکرار تجربه ناموفق آسیای میانه در افغانستان می‌شویم. وی در ادامه تصریح می‌کند: بهره‌وری کارخانجات ما پایین است. به دلیل پیامدهای تحریم اقتصاد کشور برخی از کالاها از کیفیت مناسب برخوردار نیستند و ثبات نرخ ارز و افزایش تورم داخلی قدرت رقابت پذیری ما را کاهش داده است. ما باید به برندینگ، بسته‌بندی و سیستم حمل و نقل توجه بیشتری داشته باشیم البته صادرکنندگان نیز باید به اصلاحاتی در روش‌ها، ارتقا سطح کالا و خدمات، پیگیری علمی بازاریابی و تبلیغات توجه داشته باشند.
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان در پاسخ به این سوال که توجه به خطوط حمل و نقل در منطقه دوغارون و احداث خط ریلی خواف - هرات در بسته خروج از رکود دولت، چه تاثیری بر صادرات به افغانستان دارد، می‌گوید: بهبود سیستم حمل و نقل در دو حوزه ترانزیت و صادرات تاثیرگذار است والبته امیدوار هستیم در حوزه واردات هم موثر باشد. شاید بتوان گفت بیشترین تاثیر بهبود سیستم حمل و نقل بر حوزه ترانزیت است. چرا که ما قوی‌ترین ناوگان ترانزیتی را در کشور دارا هستیم. حدود 150 شرکت بین المللی حمل و نقل در استان وجود دارد که این‌ها عمده کالاهای مورد نیاز افغانستان را که از نقاط مختلف جهان تهیه می شود از طریق کشور ما ترانزیت می‌کنند. سیادت در انتها به بیان مشکلات دو حوزه صادرات و ترانزیت پرداخته و می‌گوید: اگرچه سازمان حمل و نقل و پایانه‌ها زحمات زیادی می‌کشند، اما ترانزیت در سطح کشور متولی قوی و مشخصی ندارد. چرا که سازمان‌های بسیاری در این زمینه فعال هستند، در نتیجه متولی نهایی مغفول مانده و نامشخص است.
نیاز به نگاه یکسان دولت
به همه صادرکنندگان
دکتر علی چشمی اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در رابطه با اهمیت صادرات در وضعیت رکود تورمی فعلی، معتقد است: یکی از مهمترین مسائل در چنین شرایطی تولید هر چه بیشتر است که از طریق این افزایش در تولید، می‌توان رکود و تورم را کاهش داد. اما از طرفی آگاه هستیم که به دلیل مسائل پیش آمده پتانسیل اقتصاد کشور از سمت تقاضا محدود شده. به همین خاطر صادرات می‌تواند مهمترین عامل در افزایش تقاضای کل اقتصاد باشد.
چشمی کشورهای همسایه را گزینه‌های مناسبی برای صادرات می‌داند و معتقد است از آنجایی که در صادرات کالاهای دانش‌بنیان دارای مزیت نیستیم، می‌توان کالاهایی که دارای مزیت اقتصادی هستیم مثل مواد غذایی و محصولات پتروشیمی را به کشورهای همسایه صادر کنیم.
این اقتصاددان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه توجه دولت یازدهم در بسته خروج از رکود به بهبود سیستم حمل و نقل در دوغارون و احداث خط ریلی خواف-هرات چه تاثیری بر صادرات استان خواهد داشت، می‌گوید: بهبود صادرات تحت تاثیر سیاست‌گذاری اقتصادی متفاوتی از طرف دولت می‌تواند قرار بگیرد. دولت باید آن دسته از سیاست‌گذاری‌ها را برای بهبود صادرات در پیش گیرد که منافع بالقوه‌اش به تمام صادرکنندگان می‌رسد. یعنی هر صادرکننده‌ای برای هر محصولی و هر موقعی که بخواهد، بتواند از این تسهیلاتی که دولت در اختیارش قرار می‌دهد، بهره‌مند شود. تا به حال برای بهبود صادرات راهکارهای متفاوتی در کشور اجرا شده است برای مثال زمانی بحث یارانه صادراتی بود، سال‌هایی که دولت وضعیت بودجه‌ای مناسبی داشت این یارانه پرداخت می‌شد یا دست‌کم به آن دسته از صادرکنندگانی که به دولت نزدیک‌تر بودند یا پتانسیل چمدانی بیشتری داشتند، این یارانه پرداخت می‌شد. این سیاست هم از نظر زمانی فراگیر نبود و نتوانست ادامه پیدا کند، هم به تمامی صادرکنندگان تعلق نمی‌گرفت و هم اینکه در این سیاست مفسده می‌بینیم، چون بعضی می‌توانستند بهره‌مندی بیشتری داشته باشند یا در مواردی بنگاه مربوطه کالایی صادر نمی‌کرد اما یارانه صادراتی را دریافت می‌کرد.
چشمی در انتها می‌گوید: برخی سیاست‌ها هستند که فراگیرند و به همه افراد تعلق می‌گیرند به نظر من از بین این نوع سیاست‌ها برای تشویق صادرات، بهبود حمل و نقل عمومی از طریق ایجاد بزرگراه‌ها و حمل و نقل ریلی می‌تواند صادرکنندگان ما را بهره‌مند کند. غیر از این که منافع حاصله از بهبود سیستم حمل و نقل می‌تواند به صادرکنندگان ما برسد، این امکان هم فراهم می‌شود که ما بتوانیم از مزیت‌های ترانزیت استفاده کنیم. هم ترکیه می‌تواند از حمل و نقل ریلی و جاده‌ای ما استفاده کند و هم افغانستان و ترکمنستان می‌توانند از طریق دسترسی به خلیج فارس از این قضیه بهره‌مند شوند.
از همین رو صادرات و دستیابی به بازارهای کشورهای همسایه چه در گزارش مرکز پژوهش های مجلس مرداد93 و چه در بسته خروج از رکود دولت به عنوان راهکاری برای ایجاد تقاضای بیشتر و خروج از رکود تورمی فعلی مطرح شده است.
در بسته خروج از رکود دولت «توسعه، تسهیل و تشویق صادرات غیر نفتی به عنوان اصلی‌ترین مولفه تحریک تقاضا» معرفی شده و در ادامه آمده است: «سیاست‌های توسعه صادرات غیر نفتی علاوه بر آنکه از طریق افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات تولید شده در داخل منجر به تحرک بخش‌های تولیدی کشور می‌شوند، با کاهش وابستگی اقتصاد به نفت و تنوع بخشیدن به منابع ارزی، رشدهای اقتصادی با ثبات‌تری را در سال‌های آتی رقم خواهد زد و از این حیث کاملا در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی یعنی تحقق اقتصادی درون‌زا و برون‌گرا قرار دارد. از سوی دیگر توسعه صادرات غیر نفتی در مقایسه با صادرات نفتی، صنایع و بخش‌های کاربردی‌تری را شامل می‌شود که از این نظر افزایش سطح اشتغال و تطبیق بهتر ساختار اشتغال با جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور را در پی خواهد داشت.»
خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان‌های مرزی کشور به فراخور همسایگی با دو کشور افغانستان و ترکمنستان از موقعیت مناسبی برای صادرات تولیدات استانی بهره‌مند است. در این پرونده سعی داریم به بررسی بایدها و نبایدهای اقتصادی صادرات به افغانستان بپردازیم، کشوری که 8درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده و پس از چین(24درصد)، عراق(19درصد)، امارات(12 درصد) و هند(8درصد) پنجمین مقصد کالاهای صادراتی ایران است. همان‌طور که در جدول مرتبط به صادرات استان و کشور به افغانستان مشاهده می‌کنید با وجود تمامی ضرورت‌های مطرح شده در باب اهمیت توجه به صادرات اما طی دوسال اخیر نه تنها صادرات خراسان رضوی به افغانستان کاهش یافته بلکه سهم تولیدات استانی از کل صادرات ایران به این کشور نیز تقلیل یافته است.
نکته جالب توجه بسته خروج از رکود برای فعالان اقتصادی خراسان رضوی، سیاست‌هایی است که دولت برای بهبود وضعیت صادرات در نظر گرفته، در این گزارش بر به‌سازی و تکمیل پروژه‌های جاده‌ای و ریلی مسیر دوغارون(تنها مرز رسمی بین ایران و افغانستان در خراسان رضوی) و تسریع در احداث خط ریلی خواف-هرات تاکید شده است.
از همین رو نظر چند تن از کارشناسان در این‌باره را جویا شدیم که در ادامه از نظرتان می گذرد.pic1
جاذبه‌های بازار افغانستان
محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی و رئیس اتحادیه‌های صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی معتقد است بازار افغانستان مزیت‌های بسیاری برای تجار خراسانی دارد.
روشنک دررابطه با جاذبه‌های بازار افغانستان می‌گوید: بازار افغانستان نزدیک‌ترین، ساده‌ترین و هم زبان‌ترین مرزی است که در شرق کشور دارا هستیم در نتیجه این بازار برای بازرگانان مشهدی دقیقا مانند بازار ایران شناخته شده، هم زبان و هم فرهنگ است. وی معتقد است از آنجایی که افغانستان ارتباطی با آب‌ها، بنادر و دریا ندارد باید نیازهای وارداتی خود را به صورت ترانزیتی و از کشورهای اطراف خود تهیه کند. روشنک تصریح می‌کند: جاذبه دیگر در بخش موادغذایی، کالاهای تولیدی و صادراتی کشور ماست که آن‌ها را حلال می‌دانند و با اطمینان مصرف می‌کنند.pic۲
روشنک در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه خراسان رضوی در صادرات چه کالاهایی به افغانستان دارای مزیت اقتصادی است، می‌گوید: ما تقریبا در اکثر کالاهای تولید داخلی دارای مزیت هستیم، البته شاید در کالاهایی چون خودرو و کالاهای صنعتی دارای مزیت نباشیم. اما در کالاهایی مانند موادغذایی، لوازم خانگی و مصالح ساختمانی دارای مزیت هستیم. وی در همین باره می‌افزاید: برخی محدودیت‌ها توان رقابت را از ما گرفته است. برای مثال اگر تحریم نبودیم و واردات، صادرات مجدد و نقل و انتقال پول به خوبی صورت می‌گرفت به نظر من ایران بهترین گزینه برای تامین نیازهای افغانستان بود.
دلایل افت میزان صادرات
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی مشهد در رابطه با علت کاهش صادرات به افغانستان طی دو سال اخیر می‌گوید: در سال 91 و 92 به یکباره نرخ ارز افزایش یافت و کالاهایی که با دلار هزار و دویست تومان به کشور وارد شده بودند، با دلار سه هزار و دویست تومان به فروش می‌رسیدند، در نتیجه در همان مقطع صادرات با رشد مواجه شد. وی تصریح می‌کند: اگرچه امروزه نیز ارز موجود در کشور دارای سوبسید است اما به همان نسبت نیز دارای مشکلات است. برای مثال مواد اولیه را با دلار 3200 تومان وارد می‌کنیم ولی چون نقل و انتقال پول دارای هزینه است، دلاری که ما با آن واردات انجام می‌دهیم به بیش از چهار هزار تومان می‌رسد و بعد از صادرات کالای تولیدی، ارز دریافتی به مبلغ 3200 تومان به فروش می‌رسد که در نتیجه آن صادرات کاهش می‌یابد.
وی درباره مشکلات موجود صادرات به افغانستان می‌افزاید: مشکلات در حوزه صادرات به افغانستان و آسیای میانه در منشوری ۲۴ گانه تهیه و تنظیم شده که طی سفر اخیر هیات دولت به خراسان رضوی، به آن‌ها اهدا شد. (این منشور در جدول شماره دو قابل مشاهده است.)
روشنک در رابطه با توجه دولت به بهبود سیستم حمل و نقل خراسان رضوی به افغانستان، در بسته خروج از رکود می‌گوید: قطعا اجرای چنین سیاست‌هایی برای صادرات موثر است اما این سیاست‌ها زودبازده نیستند.
زبان مشترک؛
مزیت اقتصادی خراسان رضوی
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان شعبه مشهد هم با اشاره به معرفی صادرات به عنوان بخش پیش‌ران رونق توسط دولت یازدهم، تاکید می کند: صادرات تنها بخشی از اقتصاد ماست که علی‌رغم ایجاد رونق، منجر به کاهش تورم نیز می‌شود.pic۳
محمود سیادت در رابطه با ویژگی‌ها و جاذبه بازار افغانستان برای ایرانیان از مواردی چون زبان مشترک، نیاز جدی افغانستان به واردات کالا و خدمات و سازندگی یاد می‌کند و می‌افزاید: در بین صادرکنندگان کالا و خدمات در ایران، خراسان رضوی به دلیل توانایی‌های گسترده و وجود تنها مرز رسمی و قدیمی بین دو کشور، دارای ویژگی ممتاز برای تامین این نیازهاست.
سیادت با اشاره به حضور و اقامت طولانی مدت میلیون‌ها افغان در ایران، تصریح می‌کند: این امر موجب نزدیکی فرهنگ مصرف دو ملت شده و سبب می‌شود تا ایران بتواند به عنوان یکی از بازیگران اصلی صحنه اقتصاد افغانستان عمل کند. همچنین زبان مشترک در جامعه‌ای که درصد بی‌سوادی و کم‌سوادی در آن بسیار بالاست عامل بسیار مهم و تاثیرگذاری به شمار می‌رود. چرا که آنقدری که افغان‌ها می‌توانند با ایرانی‌ها ارتباط داشته باشند با کمتر کشوری توانایی برقراری ارتباط دارند. وی با اشاره به مزیت‌های اقتصادی خراسان رضوی، این استان را در صادرات مواد غذایی توانا برمی‌شمارد و می‌افزاید: در حوزه مصالح ساختمانی و به خصوص کالاهایی مثل سیمان که کرایه حمل و نقل در قیمتش بسیار تاثیرگذار است این استان حرف اول را می‌زند. در بحث کالاهای شوینده و شیمیایی، فرش و موکت، مواد ساختمانی و بسیاری از کالاهای مورد نیاز افغان‌ها توانایی صادرات بالایی را دارا هستیم و حدودا یک سوم صادرات کشور به افغانستان از تولیدات کالاهای استانی ما صورت می‌گیرد.
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان در رابطه با کاهش صادارات استان و کاهش سهم کالاهای استانی از کل صادرات کشور به افغانستان طی دو سال اخیر می‌گوید: این امر از دو منظر قابل بررسی است، از یک منظر رقبای داخلی و خارجی آرام نمی‌نشینند و از منظری دیگر حضور در بازارها امری تضمین شده نیست. در نتیجه هر کس بیشتر فعالیت کند، سهم بیشتری خواهد برد. در سال گذشته هم استان‌های مختلف ایران در قالب نمایشگاه و هیات‌های تجاری در افغانستان حضور جدی پیدا کردند و همچنین مسئولان افغانستان در بسیاری از استان‌های کشور حضور داشتند و باعث جذب مشتری و کالا شده‌اند. سیادت در رابطه با تجارت میان خراسان رضوی و افغانستان تصریح می‌کند: ما در استان به اندازه وزنی که افغانستان در تجارت خارجی خراسان رضوی دارد، تلاش نکرده‌ایم و باید توجه بیشتری به بازار افغانستان داشته باشیم. چرا که افغانستان بازاری بزرگ و درازمدت است. وی در ادامه تصریح می‌کند: اگر ما برنامه‌ای نداشته باشیم و تلاش نکنیم قطعا بخش‌هایی از بازار افغانستان را که امروزه در اختیار ماست، از دست خواهیم داد.
لزوم توجه ویژه به گردشگری سلامت
سیادت با تاکید بر اهمیت توجه به فرصت‌های بهره‌مندی از گردشگری سلامت، می‌افزاید: ما در سالیان گذشته مشکلات جدی در صدور روادید برای بیماران داشتیم در نتیجه بسیاری از این فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. متاسفانه با توجه به اهمیت گردشگری سلامت همچنان در استان خراسان رضوی سازماندهی مناسبی ایجاد نشده است. برای مثال در هند بیمارستان‌هایی ایجاد شدند که صرفا به توریسم خارجی خدمات می‌دهند. اما ما با وجود این حجم گسترده گردشگر در استان، نتوانستیم یک مرکز خدمات درمانی که برای خدمات رسانی به گردشگران آموزش دیده باشند، تاسیس کنیم. امری که بی‌توجهی به آن موجب حضور گردشگران سلامت در سایر استان‌های کشور و بعضا خارج از ایران می‌شود.
سیادت درباره مشکلات موجود در رابطه با صادرات به افغانستان می‌گوید: یک مشکل در داخل خاک افغانستان و وجود ناامنی در بخش‌هایی از این کشور است. در یکسال گذشته به طور خاص به دلیل رقابتی که در بحث ریاست جمهوری پیش آمده و با ادامه بلاتکلیفی و تنش در این کشور سبب شده با رکودی سنگین در افغانستان مواجه شویم، مشکلی که موجب کاهش صادرات ما به این کشور شد. اما وی نگرانی خود را از این جهت مهم می‌دانست که حتی اگر شرایط افغانستان رو به بهبودی سوق یابد ما آنقدرها هم آمادگی و برنامه منسجمی برای حضور مداوم و پربازده در افغانستان نداریم و اگر نتوانیم فاکتورهایی را که موجب عدم توفیق ما در بازار آسیای میانه شد، ترمیم کنیم، ناچار به تکرار تجربه ناموفق آسیای میانه در افغانستان می‌شویم. وی در ادامه تصریح می‌کند: بهره‌وری کارخانجات ما پایین است. به دلیل پیامدهای تحریم اقتصاد کشور برخی از کالاها از کیفیت مناسب برخوردار نیستند و ثبات نرخ ارز و افزایش تورم داخلی قدرت رقابت پذیری ما را کاهش داده است. ما باید به برندینگ، بسته‌بندی و سیستم حمل و نقل توجه بیشتری داشته باشیم البته صادرکنندگان نیز باید به اصلاحاتی در روش‌ها، ارتقا سطح کالا و خدمات، پیگیری علمی بازاریابی و تبلیغات توجه داشته باشند.
رییس هیات اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان در پاسخ به این سوال که توجه به خطوط حمل و نقل در منطقه دوغارون و احداث خط ریلی خواف - هرات در بسته خروج از رکود دولت، چه تاثیری بر صادرات به افغانستان دارد، می‌گوید: بهبود سیستم حمل و نقل در دو حوزه ترانزیت و صادرات تاثیرگذار است والبته امیدوار هستیم در حوزه واردات هم موثر باشد. شاید بتوان گفت بیشترین تاثیر بهبود سیستم حمل و نقل بر حوزه ترانزیت است. چرا که ما قوی‌ترین ناوگان ترانزیتی را در کشور دارا هستیم. حدود 150 شرکت بین المللی حمل و نقل در استان وجود دارد که این‌ها عمده کالاهای مورد نیاز افغانستان را که از نقاط مختلف جهان تهیه می شود از طریق کشور ما ترانزیت می‌کنند. سیادت در انتها به بیان مشکلات دو حوزه صادرات و ترانزیت پرداخته و می‌گوید: اگرچه سازمان حمل و نقل و پایانه‌ها زحمات زیادی می‌کشند، اما ترانزیت در سطح کشور متولی قوی و مشخصی ندارد. چرا که سازمان‌های بسیاری در این زمینه فعال هستند، در نتیجه متولی نهایی مغفول مانده و نامشخص است.
نیاز به نگاه یکسان دولت
به همه صادرکنندگان
دکتر علی چشمی اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در رابطه با اهمیت صادرات در وضعیت رکود تورمی فعلی، معتقد است: یکی از مهمترین مسائل در چنین شرایطی تولید هر چه بیشتر است که از طریق این افزایش در تولید، می‌توان رکود و تورم را کاهش داد. اما از طرفی آگاه هستیم که به دلیل مسائل پیش آمده پتانسیل اقتصاد کشور از سمت تقاضا محدود شده. به همین خاطر صادرات می‌تواند مهمترین عامل در افزایش تقاضای کل اقتصاد باشد.
چشمی کشورهای همسایه را گزینه‌های مناسبی برای صادرات می‌داند و معتقد است از آنجایی که در صادرات کالاهای دانش‌بنیان دارای مزیت نیستیم، می‌توان کالاهایی که دارای مزیت اقتصادی هستیم مثل مواد غذایی و محصولات پتروشیمی را به کشورهای همسایه صادر کنیم.
این اقتصاددان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه توجه دولت یازدهم در بسته خروج از رکود به بهبود سیستم حمل و نقل در دوغارون و احداث خط ریلی خواف-هرات چه تاثیری بر صادرات استان خواهد داشت، می‌گوید: بهبود صادرات تحت تاثیر سیاست‌گذاری اقتصادی متفاوتی از طرف دولت می‌تواند قرار بگیرد. دولت باید آن دسته از سیاست‌گذاری‌ها را برای بهبود صادرات در پیش گیرد که منافع بالقوه‌اش به تمام صادرکنندگان می‌رسد. یعنی هر صادرکننده‌ای برای هر محصولی و هر موقعی که بخواهد، بتواند از این تسهیلاتی که دولت در اختیارش قرار می‌دهد، بهره‌مند شود. تا به حال برای بهبود صادرات راهکارهای متفاوتی در کشور اجرا شده است برای مثال زمانی بحث یارانه صادراتی بود، سال‌هایی که دولت وضعیت بودجه‌ای مناسبی داشت این یارانه پرداخت می‌شد یا دست‌کم به آن دسته از صادرکنندگانی که به دولت نزدیک‌تر بودند یا پتانسیل چمدانی بیشتری داشتند، این یارانه پرداخت می‌شد. این سیاست هم از نظر زمانی فراگیر نبود و نتوانست ادامه پیدا کند، هم به تمامی صادرکنندگان تعلق نمی‌گرفت و هم اینکه در این سیاست مفسده می‌بینیم، چون بعضی می‌توانستند بهره‌مندی بیشتری داشته باشند یا در مواردی بنگاه مربوطه کالایی صادر نمی‌کرد اما یارانه صادراتی را دریافت می‌کرد.
چشمی در انتها می‌گوید: برخی سیاست‌ها هستند که فراگیرند و به همه افراد تعلق می‌گیرند به نظر من از بین این نوع سیاست‌ها برای تشویق صادرات، بهبود حمل و نقل عمومی از طریق ایجاد بزرگراه‌ها و حمل و نقل ریلی می‌تواند صادرکنندگان ما را بهره‌مند کند. غیر از این که منافع حاصله از بهبود سیستم حمل و نقل می‌تواند به صادرکنندگان ما برسد، این امکان هم فراهم می‌شود که ما بتوانیم از مزیت‌های ترانزیت استفاده کنیم. هم ترکیه می‌تواند از حمل و نقل ریلی و جاده‌ای ما استفاده کند و هم افغانستان و ترکمنستان می‌توانند از طریق دسترسی به خلیج فارس از این قضیه بهره‌مند شوند.
ارسال نظر