نسخه بلندمدت برای رونق بورس

گروه بورس - زهرا رحیمی: بورس تهران مدت‌ها است رنگ رونق به خود ندیده است؛ به‌طوری که از ابتدای سال تا‌کنون با زیان ۳/۹ درصدی مواجه بوده است. استمرار این تلاطم و ضرردهی در بازار سرمایه کشور طی ماه‌های اخیر، نگرانی‌ها در مورد آینده بورس و نقش‌آفرینی آن در ساختار اقتصادی کشور را افزایش داده است. کارشناسان بازار سهام در راستای خروج از رکود پیشنهادهایی داده‌اند که هنوز اجرایی نشده و این در حالی است که مجلس، دولت و سازمان بورس نیز برای خروج بورس از این وضعیت اقداماتی را انجام داده‌اند که متاسفانه تاثیر پایداری بر روند بورس نداشته است. حل مشکل کمبود نقدینگی در بازار، ساماندهی نرخ سود بانکی، حل ابهام مالیاتی موجود درخصوص اعتبارات دریافتی کارگزاری‌ها، تسریع در تعیین تکلیف نرخ خوراک مایع پتروشیمی‌ها و فرمول کیفی‌سازی پالایشگاه‌ها، اعتمادبخشی و تاکید بر حذف حجم مبنا و دامنه نوسان از جمله پیشنهادها و راهکارهای مطرح شده از سوی کارشناسان است. سه کارشناس امور مالی در این راستا با «دنیای اقتصاد» به گفت‌وگو پرداختند و ضمن اشاره به دلایل ایجاد وضعیت فعلی بورس تهران به ارائه پیشنهاد‌هایی در راستای راهکار‌های خروج بورس از بحران و بررسی پتانسیل‌های بازار سهام ایران پرداختند.

مداخله کمتر، بازار بهتر

در این رابطه غلامرضا سلامی، عضو انجمن حسابداران خبره به وضعیت بازار سهام اشاره کرد و گفت: به‌طور طبیعی بازدهی بورس هر کشوری با وضعیت اقتصاد آن کشور متناسب است، بنابراین انتظار بازده مطلوب در دوران رکود اقتصادی معقول نیست. وی افزود: در شرایطی که وضعیت اقتصادی کشور رکودی است و شرکت‌ها هم وضعیت خوبی ندارند، هرگونه راهکاری برای بهبود وضعیت بازار مختصات کلان اقتصادی کشور را نشانه می‌گیرد چرا که بورس آینه اقتصاد است بنابراین نمی‌توان در شرایط کنونی انتظار بازدهی مطلوبی داشت. وی تشریح کرد: طبیعتا در شرایطی که نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی در اقتصاد یک کشور منفی است نمی‌توان انتظار داشت، روند شاخص بورس مثبت باشد.

وی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از شرایط حاکم بر بورس ایران طی ۱۰ ماه اخیر معلول و بازتاب وضعیت نامطلوب اقتصاد کشور است و نباید از این روند متعجب بود، ادامه داد: مادامی که بخش واقعی اقتصاد را از رکود خارج نکنیم و شرکت‌ها را به سود‌آوری سوق ندهیم،هیچ تغییری نخواهیم دید.

این کارشناس بازار سهام به اقدامات دولت یازدهم اشاره کرد و گفت: دولت یازدهم در راستای بهبود وضعیت اقتصادی کشور گام‌هایی برداشته است اما هنوز توفیقی در این راستا کسب نکرده و دلیل این امر آن است که دولت علاوه بر رکود با تورم نیز مواجه است. سلامی در ادامه افزود: مهار تورم خود عامل تشدید رکود است. برای مثال کاهش نقدینگی که اقدامی در راستای کاهش تورم است به این دلیل که نقدینگی شرکت‌ها و صنایع را با کمبود مواجه می‌کند، به رکود دامن می‌زند. این عضو انجمن حسابداران خبره گفت: برای مثال بخش مسکن تا زمانی که از رکود خارج نشود، صنایع وابسته به ساخت و ساز نیز از رکود خارج نمی‌شوند. وی افزود: بنا بر آمار موجود، مجوزهای صدور ساخت‌و‌ساز در چند سال اخیر روند کاهشی داشته است؛ برخی از شرکت‌های مربوط به این بخش به دلیل کمبود نقدینگی مورد نیاز زیر ظرفیت کار می‌کنند و به همان اندازه کمتر مواد خرید می‌کنند و از این رو بخش تولید مواد اولیه این بخش مثل سیمانی‌ها، فولادی‌ها، کاشی و سرامیک و... نیز با مشکل مواجه است بنابراین این رکود مثل یک زنجیر تمام بخش‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. وی به کاهش نرخ سود بانکی و تاثیرآن بر بورس اشاره کرد و گفت: پیشنهاد کاهش نرخ سود بانکی برای اقتصاد کشور شرایط نامطلوبی به همراه خواهد داشت زیرا براساس علم اقتصاد نرخ سود تابعی از نرخ تورم بوده و نمی‌توان مقدار آن را به‌صورت تصنعی کاهش داد. وی با اشاره به اینکه دخالت دولت در تعیین نرخ سود تبعات زیانباری به همراه خواهد داشت، گفت: در دولت گذشته نیز دخالت‌های بی‌موردی در زمینه نرخ سود و نرخ ارز شده که اثرات مخربی بر اقتصاد کشور گذاشت و انتظار می‌رود دولت تدبیر و امید شیوه متفاوتی اتخاذ کند. سلامی به تصمیمات پیرامون نرخ خوراک پتروشیمی اشاره کرد و گفت: کاهش این نرخ نیز بر بورس تاثیر حیات‌بخش ندارد و نرخ خوراک نیز باید بر اساس قیمت‌های بین‌المللی باشد. وی در پایان صحبت‌های خود تاکید کرد: ایجاد شفافیت بیشتر در بازار، مداخله کمتر دولت و مجلس و از میان بر‌داشتن موانع معاملاتی (حجم مبنا و دامنه نوسان) راهکارهایی برای خروج بورس از بحران در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت است.

ایجاد ابزار‌های مناسب برای خروج از بحران ضروری است

در این میان، ابوالفضل شهر‌آبادی، سرپرست شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان گفت: برای بهبود وضعیت بورس در زمان کنونی سه دسته راهکار وجود دارد: راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت. وی گفت: راهکارهایی که در کوتاه‌مدت موجب بهبود وضعیت بورس می‌شود و هیجان منفی و سستی و رخوت بازار را از بین می‌برد شامل حمایت حقوقی‌ها از بازار، حمایت صندوق توسعه بازار و نهاد‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها است.

وی ایجاد اوراق تبعی را در کوتاه‌مدت ابزاری برای خروج از بحران بورس دانست و گفت: اوراق تبعی ابزار بسیار مناسبی است اما متاسفانه از آن استفاده نشد. وی افزود: این اوراق باید روی سهام با سود بالا تضمین شود چرا که برخی از شرکت‌ها ۲۷ تا ۳۰ درصد هم سهم خود را تضمین می‌کنند و این اوراق می‌تواند در کوتاه‌مدت به بازار هیجان مثبت بدهد و از سستی بازار بکاهد.

وی به راهکارهای میان‌مدت اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد در این راستا مجلس می‌تواند با تصویب قوانین شفاف و قطعی بازار را تقویت کند.وی به سال ۸۹ که بازار وضعیت مناسبی نداشت، اشاره کرد و گفت: در آن سال‌ها عرضه‌های اولیه توانست وضعیت را بهبود دهد بنابراین در زمان کنونی هم، چند عرضه اولیه می‌تواند به بهبود وضعیت بازار کمک کند؛ عرضه‌های کوتاه‌مدت و با قیمت شیرین برای خریداران می‌تواند در بازار تحرک ایجاد کند. این استاد دانشگاه به راهکار‌های بلند‌مدت در راستای تحرک‌بخشی به بورس اشاره کرد و گفت: نهاد‌سازی در بازار سرمایه به‌عنوان یک راهکار بلند‌مدت می‌تواند موجب بهبود وضعیت بورس شود. شهرآبادی با بیان اینکه در کشور ما چهار نوع صندوق بازارگردانی بیشتر وجود ندارد، گفت: در سایر کشورها تعداد صندوق‌ها بسیار بیشتر از این است و این صندوق‌ها محرک خوبی برای بازار سهام در آن کشورها هستند، بنابراین باید با ایجاد بازارسازها و بازار‌گردان‌ها به بهبود وضعیت بورس کمک کرد. این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه در کشور ما ابزار‌های تامین مالی و ابزار‌های پوشش ریسک کم است، افزود: گسترش ابزار مشتقه و تامین مالی و سرمایه‌گذاری در بلند مدت نیز از جمله راهکارهای خروج از بورس در کوتاه مدت است. شهرآبادی تصمیم بورس در مورد حجم مبنا و دامنه نوسان را تصمیم نادرستی دانست و گفت: در هیچ کجای دنیا حجم مبنا وجود ندارد و دامنه نوسان نیز در کشور ما پایین تر از سایر کشورها است. وی افزود: دامنه نوسان موجب کند شدن روند معاملات می‌شود یعنی ریزش و صعود را کند و به‌صورت تصنعی بازار را کنترل می‌کند.

وی در صحبت‌های پایانی خود گفت: باید در راستای بهبود وضعیت بازار سه دسته مشکل ساختاری دامنه نوسان و حجم مبنا، مدیریتی (دخالت در بازار) و روانی را حل کنیم پس از آن سطح آموزش و تحلیل را در بازار بالا ببریم و اجازه دهیم قیمت سهم به سمت قیمت ذاتی خود پیش برود.

حذف متوقف‌کننده‌های خودکار

ولی نادی قمی، مدیر‌عامل شرکت تامین سرمایه نوین نیز معتقد است: فضای این روزهای بازار سهام حکایت از کم تحرکی و عدم اعتماد دارد به‌طوری که ارزش معاملات روزانه اوراق بهادار با روزهای اوج خود فاصله زیادی گرفته است و قیمت سهام بسیاری از شرکت‌ها در کف قرار دارد با این حال ابهامات درخصوص آینده بازار همچنان ادامه داشته و فعالان بازار مواجه با رگباری از اخبار منفی نظیر دپوی ۱۴ میلیون تنی کلینکر، محدودیت صادرات کاشی و سرامیک، کاهش قیمت فولاد و مس در بازار، سقوط قیمت سنگ‌آهن و رانت انرژی صنایع مختلف هستند. وی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی بازار، اخبار منفی بیشتر از اخبار مثبت مورد توجه قرار می‌گیرد، گفت: سرمایه گذاران در نتیجه سرخوردگی ناشی از عدم برگشت بازار، فقط به اخبار منفی وزن می‌دهند.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: با وجود کاهش حجم فعالیت‌های اقتصادی (کاهش GDP) و رشد نقدینگی، کمبود نقدینگی در بازار مشهود است و بانک‌ها برای جذب سپرده، مسابقه نرخ دارند که با تورم انتظاری ۱۵ درصدی هماهنگ نیست بنابراین بیم آن می‌رود که نا امیدی فعالان بازار نسبت به آینده اقتصادی بازار سهام منجر به سرخوردگی و نارضایتی آنها شود که این موضوع می‌تواند پیامدهای جدی اجتماعی و اقتصادی درپی داشته باشد. نادی گفت: شوک‌های سیاسی و اقتصادی، بازار سهام را که در تئوری یک بازار با چشم انداز بلند مدت است، تمام قد، کوتاه مدت‌گرا کرده است بنابراین همه به دنبال راه‌حل‌های کوتاه مدت هستند.

وی خاطر‌نشان کرد: به نظر می‌رسد که در بلند‌مدت آنچه موجب افزایش جذابیت بازار می‌شود می‌توان در تنوع بخشی ابزارهای مالی سرمایه‌گذاری، تامین مالی و مدیریت ریسک و نیز توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری دانست، اما برای کوتاه مدت راهکارهای زیر جهت خروج از وضعیت کنونی پیشنهاد می‌شود؛

۱- کاهش هزینه معاملات: کاهش حجم و ارزش معاملات یکی از معضلات جدی بازار سهام است که طی ماه‌های اخیر بیش از پیش نمایان شده است. در این ارتباط کاهش هزینه معاملات اوراق بهادار (اعم از کارمزد کارگزار، بورس ها، سپرده‌گذاری و مالیات)، گردش معاملات را افزایش می‌دهد. در بسیاری از بورس‌های پیشرفته دنیا، نهاد ناظر و بورس‌ها از خرید و فروش اوراق بهادار کارمزدی دریافت نمی‌کنند و درآمد بورس‌ها عمدتا از محل حق درج ناشران است. در واقع در حال حاضر ناشران از حسن شهرت درج شدن در بازار سهام و نیز منافع مالیاتی این بازار بهره‌مند می‌شوند و از این بابت هزینه بسیار پایینی پرداخت می‌کنند. در عوض سرمایه‌گذاران و معامله‌گران هزینه بالایی از بابت معاملات در بازار سهام می‌پردازند.

۲- اصلاح محاسبه شاخص: شاخص‌ها و نماگرهای بورس باید نشان دهنده وضعیت بازار سرمایه و همچنین انعکاس وضعیت اقتصادی کشور باشد. کاهش قیمت سهام عموما به معنای رکود اقتصادی و افزایش قیمت به رونق اقتصادی تعبیر می‌شود. اگر شاخص به درستی طراحی و محاسبه شود ابزاری در خدمت اقتصاد و در غیر این صورت علائمی از خود بازتاب می‌دهد که موجب سیاست‌گذاری غلط خواهد شد. از این منظر اصلاح نحوه محاسبه شاخص و نیز محاسبه شاخص‌های جدید ضرورت دارد.

۳- حذف حجم مبنا و محدوده نوسان: در تئوری تغییرپذیری قیمت سهام همواره باید در پاسخ به اطلاعات جدید باشد. اما عملا امکان نوسان غیر منطقی قیمت سهام تحت تاثیر اریب‌های رفتاری و اطلاعات گمراه‌کننده وجود دارد. رویه‌های در نظر گرفته شده برای کنترل نوسان نامطلوب قیمت اوراق بهادار شامل حجم مبنا، محدوده نوسان قیمت و توقف معاملات که تحت عنوان متوقف‌کننده‌های خودکار معروفند، در بسیاری از بورس‌های در حال توسعه به خصوص در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد که استفاده نامناسب از این ابزارها موجب شده است که فرآیند اصلاح بازار طولانی شده و از شادابی بازار کاسته شود.

۴- اعتباردهی کارگزاری ها: افزایش میزان اعتباردهی کارگزاری‌ها به اشخاص حقوقی و حقیقی و توسعه معاملات برخط زمینه رونق بازار سهام را فراهم می‌آورد.

۵- بازارگردانی: یکی دیگر از راه‌های کوتاه مدت رونق بازار سهام، الزام شرکت‌ها به داشتن حداقل یک بازارگردان از بابت سهم شان است. در این ارتباط توسعه صندوق‌های بازارگردانی که در آن هزینه معاملات به حداقل رسیده است می‌تواند مفید باشد.

۶- عدم سرکوب نرخ ارز: طی یکسال اخیر نوسان نرخ ارز که علامتی از بی‌ثباتی و نا‌اطمینانی اقتصادی است کنترل شده است. نزدیک کردن نرخ ارز رسمی به نرخ ارز واقعی (بازاری) و اجازه افزایش نرخ بازاری ارز مطابق با تورم موجب افزایش درآمدهای صادراتی شرکت‌های بورسی و رونق بازار سهام می‌شود.