دورنمای دوگانه بازار محصولات پتروشیمی

محمدحسین بابالو: بازار محصولات پتروشیمی پس از کاهش شدید قیمت‌ها با محوریت بازارهای آسیای جنوب‌شرقی حالت دوگانه‌ای پیدا کرده است. نوسان قیمت مواد اولیه، ضعف محسوس تقاضا در بازارهای جهانی، رسیدن قیمت نفت به یک کف روانی و بنیادین، سرمایه‌گذاری‌های گسترده برای تولید پلی‌پروپیلن‌های پیشرفته بر پایه زغال‌سنگ، کاهش قیمت نفتا، توقف تولید اتیلن از نفتا در بسیاری از واحدهای بخارشکن و کاهش موجودی انبارها برخی از واقعیت‌های این بازار را نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد پس از کاهش قیمت‌ها بازار وارد یک فاز ثبات نسبی شود؛ اما ضعف تقاضا می‌تواند یک رقابت مخفی را بین تولیدکنندگان اصلی مخصوصا از منطقه خلیج‌فارس، برای حفظ یا افزایش سهم بازار، پدید آورد که ساده‌ترین خروجی آن کاهش قیمت‌های پیشنهادی خواهد بود. این شرایط دوگانگی خاصی را در بازار پدید آورده است. این روزها شاهد نوسان قیمت‌ها در اغلب بازارهای جهانی هستیم. کاهش قیمت نفت و ثبات در قیمت‌های بسیار پایین فعلی را می‌توان مهم‌ترین رخداد در بازار دانست که تاثیرات خاص و گسترده‌ای بر بازارهای مختلف، کالاهای مرتبط و محصولات جانبی و مشابه آن گذارده است. این شرایط تا‌کنون به کاهش قیمت اغلب محصولات پالایشی و پتروشیمی انجامیده که کاهش قیمت انواع مواد اولیه صنایع پتروشیمی از جمله نفتا یکی از خروجی‌های آن است. این در حالی است که عدم کاهش قیمت اتیلن و برخی مواد اولیه برای تولید پلیمرهای پیشرفته‌تر از‌جمله بنزن و سایر آروماتیک‌ها، داده مهمی برای ثبات قیمت‌های این قبیل محصولات همچون پلی‌پروپیلن‌ها به حساب می‌آمد که این شرایط هم دگرگون شده است. هم‌اکنون پس از کاهش شدید قیمت‌ها در اغلب بازارهای جهانی و ثبت یک رکورد نزولی، بازار به سمت افزایش قیمت‌ها متمایل شده که افزایش قیمت برخی مواد اولیه از جمله اتیلن و اسیدترفتالیک همچنین بنزن در این خصوص را می‌توان مؤثر دانست.

آخرین وضعیت بازار نفت

قیمت نفت در بازارهای جهانی و پس از ریزش شدید در ابتدای هفته با افزایش محدودی

رو به رو شده است تا جایی که قیمت نفت سبک آمریکا برای دومین روز پیاپی صعودی شده است. انتظار افزایش تقاضا به دلیل بهبود نسبی اقتصادی جهانی مخصوصا انتظار افزایش تقاضای نفت خام آمریکا و افزایش سفته‌بازی‌ها را می‌توان مهم‌ترین‌ دلایل این بهبود نام برد. با توجه به عمق کم داده‌های مثبت، افزایش قیمت‌ها نیز در سطوح محدودی صورت گرفت. هم‌اکنون قیمت نفت خام آمریکا به ۸۲ دلار و ۵۰ سنت افزایش یافته و قیمت نفت برنت نیز به ۸۷ دلار و ۴۰ سنت رشد داشت.

برآوردها از بازار آمریکا نشان می‌دهد که هفته گذشته، احتمالا موجودی ذخایر بنزین با ۷/۰ درصد یا ۹۰۰ هزار بشکه کاهش به ۲۰۳/۵ میلیون بشکه رسیده است. اهمیت این دورنما از جهتی افزایش می‌یابد که در آخرین گزارش نیز این حجم ۷/۳ درصد کاهش داشته و می‌تواند داده مثبتی برای افزایش تقاضا تلقی شود. هم‌اکنون ضریب اعتماد مصرف‌کنندگان آمریکایی در بالاترین حد در هفت سال اخیر قرار دارد که می‌تواند داده بسیار مهمی برای افزایش مصرف فرآورده‌های نفتی در این کشور باشد. افزایش بیشتر از انتظار داده‌های اقتصادی ژاپن نیز مطلبی است که در آینده می‌تواند از افزایش قیمت نفت حمایت کند.

با توجه به موارد ذکر‌شده، می‌توان انتظار افزایش قیمت نفت را به‌صورت محدود داشت ولی نمی‌توان به رشد محسوس قیمت‌ها در کوتاه مدت و حتی میان‌مدت امیدوار بود، زیرا حجم تولید نفت خام افزایش شدیدی داشته و بهبود تقاضای فرآورده‌ها را می‌توان داده مهمی برای افزایش تولید نفتا به‌عنوان مهم‌ترین سوخت مایع صنایع پتروشیمی برشمرد. در هر صورت افزایش نسبی و محدود قیمت‌ها در کل نمی‌تواند تاثیر مثبتی بر افزایش قیمت محصولات پتروشیمی در جهان داشته باشد.

وضعیت کلی تولید و بازارهای محصولات پتروشیمی در جهان

BASF به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ محصولات پتروشیمی در آلمان در گزارشی چشم‌انداز تولید جهانی این قبیل محصولات را برای سال آینده کاهش داده است. این شرکت بزرگ پیش‌تر چشم‌انداز رشد ۴/۴ درصدی محصولات پتروشیمی را برای سال آینده تخمین زده بود که در آخرین گزارش‌ها این حجم را به ۴ درصد تقلیل داده است. این موسسه شرایط سخت اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی در جهان را دلیل اصلی این کاهش عنوان کرده است.

به تجربه ثابت شده است که قیمت نفتا به‌عنوان مهم‌ترین‌ ماده اولیه پالایشی در صنایع پتروشیمی با نوسان قیمت نفت خام نوسان می‌کند که این مطلب به کاهش شدید قیمت این کالا در بازارهای جهانی منجر شده است. با‌ توجه به ویژگی‌های فنی از جمله تولید نفتا در کنار تولید بنزین و گازوئیل، تولید این کالا به تبع کاهش قیمت آن متوقف نشده، بلکه در حجم‌های قبلی ادامه دارد. بالابودن حجم تولید در اروپای غربی و شمال آمریکا و ضعف شدید تقاضا در این حوزه باعث شده که اغلب محموله‌های موجود به سمت بازارهای شرقی حرکت کند که تاثیر مضاعفی بر شرایط سخت قیمتی این کالا در آسیای جنوب شرقی می‌گذارد. به نظر می‌رسد قیمت‌های پایین فعلی باز هم کاهش بیشتری را تجربه کند.

به تبع کاهش قیمت نفتا انتظار کاهش قیمت اتیلن به‌عنوان دیگر ماده اولیه مهم صنعت پتروشیمی با محوریت تولید پلی‌اتیلن‌ها نیز وجود داشت که این انتظار تا حدودی خودنمایی کرد. ولی با توجه به بسته شدن بسیاری از واحدهای تولیدی این کالا، مخصوصا برج‌های بخار‌شکن در اقصی‌نقاط جهان همچون اروپای غربی یا آسیای جنوب شرقی که از نفتا، اتیلن تولید می‌کنند این کاهش قیمت آن گونه که انتظار آن وجود داشت، خودنمایی نکرد تا جایی که مجددا شاهد افزایش قیمت اتیلن در بازارهای جهانی هستیم؛ البته این افزایش قیمت چندان هم مهم و محسوس نیست، زیرا کاهش قیمت‌ها تاثیر بیشتری بر بازار داشته و دارد.

در بازارهای جهانی هم‌اکنون شاهد دوگانگی عجیبی هستیم: از سویی قیمت‌ها در اغلب بازارها برای مدتی نزولی بوده تا جایی که قیمت‌ها به کف قیمتی عجیبی رسید. کاهش قیمت نفتا، ضعف محسوس در تقاضا، ریزش قیمت نفت و احتمال ادامه نوسان قیمت‌ها با نرخ‌های فعلی و افزایش حجم عرضه در کنار رقابت خریداران برای کاهش قیمت پیشنهادی مواردی بود که کاهش قیمت‌ها را در بازارهای جهانی با محوریت

آسیای جنوب شرقی موجب شد. این در حالی بود که باز هم بسیاری از خریداران به امید کاهش بیشتر قیمت‌ها از خرید امتناع می‌ورزند؛ البته به نظر می‌رسد این شرایط چندان هم امیدوار‌کننده نباشد، زیرا بازار وارد یک فاز جدید شده است. در روزهای قبل رخداد دیگری نیز تجربه شد که افزایش قیمت برخی مواد اولیه به دوگانگی بازار کمک کرد، زیرا شاهد افزایش مجدد هزینه تولید خواهیم بود. افزایش قیمت بنزن و سایر آروماتیک‌ها، پروپان، اسید ترفتالیک و برخی دیگر از مواد اولیه باعث شد که انتظار افزایش قیمت پلیمرهای پیچیده‌تر در بازارهای جهانی به وجود آید که افزایش قیمت پلی‌پروپیلن‌ها را مخصوصا در بازارهای غربی شاهد بودیم. این در حالی است که کاهش قیمت پلی‌پروپیلن‌ها در بازارهای شرقی نیز ثبت شد که این دوگانگی نیاز به تحلیل و تفسیر دارد.

با آغاز کاهش قیمت انواع پلیمرها در بازارهای چین، شاهد کاهش قیمت ۵۰ دلاری پلی‌اتیلن سنگین بودیم. این در حالی است قیمت پلی‌پروپیلن‌ها در این بازار با کاهش ۱۲۰ دلاری رو‌به‌رو شد که چنین انتظاری وجود نداشت؛ البته در هر دو بازار کاهش تقاضا عمیق‌تر از برآوردهای قبلی بود که بازار را به یک فاز نزولی شدید فرو برد؛ البته ذکر این مطلب ضروری است که هم‌اکنون چین با سرمایه‌گذاری‌های بسیار بر تولید پلی‌پروپیلن‌ها بر پایه زغال‌سنگ، تلاش دارد تا بازار این کالا را کاملا به سمت تولید داخل تغییر جهت دهد تا در کنار ایجاد زنجیره ارزش افزوده از وابستگی خود به بازارهای داخلی بکاهد. این رویکرد که از هم‌اکنون موفق ارزیابی می‌شود، در سایر کشورها نیز در حال بررسی است. به‌عنوان مثال، در بازار داخلی کشور خودمان هم‌اکنون بنزن با پایه زغال‌سنگ در حال تولید است که عرضه‌های بسیار جذابی در بورس کالای ایران دارد. می‌توان عرضه‌های بنزن ذوب‌آهن اصفهان بر پایه زغال Coal Base را در بورس کالای ایران رصد کرد که اغلب ۳ برابر حجم عرضه، تقاضا دارد که رقابت و افزایش قیمت‌ها را نیز تجربه می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هم‌اکنون قیمت پلی‌پروپیلن وارداتی به چین در کمترین حد در ۱۶ ماه اخیر قرار دارد که در کنار افزایش قیمت‌ها در آمریکا یک شرایط دوگانه عجیب را در بازار پدید آورده است.

واحدهای جدید تولید پلی‌پروپیلن بر پایه زغال‌سنگ در چین می‌تواند ظرفیت تولید این کالا را ۳ میلیون تن افزایش دهد. ۳ واحد جدید با مجموع ظرفیت ۶۰۰ هزار تن در ماه آگوست آغاز به فعالیت کرد. در ماه جاری نیز یک واحد دیگر ۳۰۰ هزار تنی وارد مدار خواهد شد و تا اواسط نوامبر ۴۰۰ هزار تن دیگر به ظرفیت تولید افزوده می‌شود. این موارد به ظاهر ساده می‌تواند دورنمای این بازار را کاملا دگرگون سازد.

درخصوص سایر پلیمرها نیز شرایط پیچیده‌ای حکمفرما است. برای مدت‌ها و به تبع کاهش قیمت نفت شاهد کاهش قیمت پلی‌اتیلن‌ها در بازارهای شرقی بودیم که پس از ثبات نسبی قیمت نفت و رسیدن به کف قیمتی ۸۰ دلار در هر بشکه برای نفت خام آمریکا شاهد تثبیت قیمت این قبیل پلیمرها هستیم که افزایش مجدد قیمت مواد اولیه نیز در این چارچوب مؤثر است. افزایش قیمت اتیلن و اسید ترفتالیک را می‌توان داده مهمی برای افزایش قیمت‌ها دانست که ممکن است پس از ایجاد یک کف قیمتی وارد یک فاز صعودی شویم. تمامی این موارد در حالی است که تاکنون غالب کالاهای پلیمری با کاهش محسوس قیمتی رو به رو شده‌اند که این ریزش نرخ‌ها پتانسیل مطلوبی برای افزایش قیمت‌ها پدید آورده است.

دورنمای بازار

بازار محصولات پتروشیمی در دوگانگی خاصی قرار دارد. برخی از داده‌ها از افزایش و برخی دیگر از کاهش قیمت‌ها حکایت می‌کند که پراکندگی بازارهای مصرف و شرایط پیچیده تولید اجازه ارائه روند واحدی از این قبیل محصولات را نمی‌دهد. به‌صورت کلی تجربه نشان داده است که با کاهش قیمت نفت، نفتا و سایر محصولات پتروشیمی نیز نزولی خواهند شد، ولی این روند با یک تاخیر زمانی رخ می‌دهد. در هر صورت به نظر می‌رسد قیمت انواع محصولات پتروشیمی ساده از جمله پلی‌اتیلن‌ها باز هم در مسیر کاهش باشد و این شرایط ادامه خواهد یافت، ولی درخصوص انواع پیشرفته و پیچیده‌تر می‌توان به بهبود بازار امید بیشتری داشت. این در حالی است که با توجه به عدم انسجام بازارهای محصولات پتروشیمی همچون بازارهای فلزی با یک روند قیمت‌گذاری یکسان نمی‌توان نسخه واحدی برای کل بازارهای جهانی در نظر گرفت و تنها به‌عنوان نمونه می‌توان شرایط بازارهای غربی را با محوریت اروپای غربی و آمریکای شمالی قوی‌تر ارزیابی کرد.