سهام عدالت در صدر

سید‌محمد‌هادی رضوی کارشناس سرمایه‌گذاری آتی نگر سپهر ایرانیان smhadirazavi@gmail.com به اعتبار نوع محصولات، مجتمع‌های پتروشیمی را می‌توان به پنج گروه عمده تقسیم کرد که عبارتند از: مواد پایه شیمیایی، خوراک و سوخت، پلیمر، کود و نهایتا آروماتیک. در جدول ۱ این پنج گروه تشریح شده‌اند. ظرفیت نصب شده موجود در صنعت پتروشیمی ایران با احتساب واحد NF۳ پتروشیمی بندر امام بیش از ۶/۵۹ میلیون تن در سال است. با توجه به مساله کمبود خوراک، در سال ۱۳۹۲ از این میزان ظرفیت تنها ۴/۴۰ میلیون تن محصولات پتروشیمیایی تولید شده (۶۸درصد ظرفیت) که با حذف اثر محصولات میانی نهایتا منجر به فروش ۸/۲۶ میلیون تن از انواع محصولات شده است. از کل تناژ فروش در سال ۱۳۹۲ حدود ۴۸درصد صادر و مابقی به بازار داخل اختصاص یافته است. به لحاظ ارزش نیز در این سال حدود ۲۲ میلیارد دلار از انواع محصولات پتروشیمی فروخته شده که ۵/۹ میلیارد دلار از آن متعلق به صادرات است.

تحلیل ترکیب سهامداری در مجموعه صنعت پتروشیمی می‌تواند تصویر بهتری از چهره این صنعت در کشور ارائه دهد و در تحلیل علل برخی کنش‌ها، واکنش‌ها و اظهار نظرها، تاثیرات و تاثرات بر قوانین و سیاست‌گذاری‌های خرد و کلان این صنعت و سایر عوامل مرتبط راهگشا باشد. همان‌طور که گفته شد در کل صنعت پتروشیمی ظرفیت نصب شده مجتمع‌های فعال بیش از ۶/۵۹ میلیون تن است. سهامداران اصلی در این صنعت به شرح نمودار ۱ مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. همان‌طور که مشاهده می‌شود از کل ظرفیت نصب شده پتروشیمی در کشور ۳۴درصد متعلق به هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس است، سپس به ترتیب مجموعه ساتا (شامل ساتا، سرمایه‌گذاری غدیر و نفت و گاز پارسیان) ۱۵درصد، مجموعه تامین اجتماعی (شامل تاپیکو، سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی، صبا تامین و آتیه صبا) ۹درصد، سهام عدالت ۸درصد، مجموعه بازنشستگی نفت (شامل صندوق بازنشستگی و پس‌انداز کارکنان شرکت ملی نفت، سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی نفت و گروه پتروشیمی تابان فردا) ۶درصد، مجموعه بازنشستگی کشوری (شامل صندوق بازنشستگی کشوری و سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کشوری) ۴درصد و سرمایه‌گذاران خارجی ۴درصد دیگر سهامداران عمده در این صنعت به شمار می‌آیند. سایر سهامداران شامل سهام شناور (در مورد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس) و مابقی سهامداران با درصدهای سهامداری کمتر از ۳درصد است که در مجموع مالک ۲۰درصد از صنعت پتروشیمی کشور محسوب می‌شوند. با تفکیک کردن سهم هلدینگ خلیج‌فارس به سهامدارانش (سهام عدالت، مجموعه بازنشستگی نفت، ملی صنایع پتروشیمی و مجموعه تامین اجتماعی) ترکیب سهامداری جدیدی حاصل می‌شود که در نمودار ۲ آورده شده است. در این ترکیب، بزرگ‌ترین سهامدار صنعت پتروشیمی، سهام عدالت با ۲۲درصد است. سایر سهامداران اصلی به ترتیب ساتا ۱۵درصد، بازنشستگی نفت ۱۵درصد، تامین اجتماعی ۱۱درصد، ملی صنایع پتروشیمی ۷درصد، سرمایه‌گذاران خارجی ۴درصد، بازنشستگی کشوری ۴درصد و سایر سهامداران ۲۲درصد هستند.

نکته قابل توجه در نمودار ۲ این است که مجموعه‌های بازنشستگی (شامل ساتا، بازنشستگی نفت، تامین اجتماعی و بازنشستگی کشوری) در مجموع مالک ۴۵درصد از صنعت پتروشیمی کشور هستند. اگر سهام عدالت نیز به لحاظ نوع عملیات مالی در زمره مجموعه‌های بازنشستگی محسوب شود آن‌گاه سهم این مجموعه‌های اقتصادی در صنعت پتروشیمی کشور بالغ بر ۶۷درصد خواهد شد. نکته قابل توجه دیگر در این نمودار و نمودار قبل سهم سرمایه‌گذاران خارجی در این صنعت است که تنها سهم اندک ۴درصد را دارا هستند.

این سهم ناچیز و عدم افزایش آن در طول سال‌های اخیر به نوعی می‌تواند انعکاس‌دهنده میزان ناچیز سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در صنعت پتروشیمی و به‌طور کلی در مجموع صنایع کشور باشد. در جدول ۲ میزان سهامداری هر یک از سهامداران اصلی در گروه‌های پنجگانه مجتمع‌های پتروشیمی آورده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود، صنایع آروماتیک و خوراک و سوخت در دست هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس و به تبع آن سهام عدالت است. در صنعت کود، ساتا یگانه بازیگر میدان است و نهایتا بازار صنایع مواد پایه شیمیایی و پلیمر بازیگران متنوعی دارد و این دو صنعت بیشترین تنوع سهامدار عمده را دارا هستند. بازنشستگی نفت و تامین اجتماعی نیز تقریبا در تمامی انواع مجتمع‌های پتروشیمی فعال هستند.

در جدول ۳ ترکیب پرتفوی هر یک از سهامداران اصلی در گروه‌های پنجگانه مجتمع‌های پتروشیمی آورده شده است. طبق این جدول، مواد پایه شیمیایی ۴۳درصد و خوراک و سوخت ۳۱درصد از ۶/۵۹ میلیون تن ظرفیت نصب‌شده مجتمع‌های پتروشیمی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. پس از آن پلیمر ۱۱درصد، کود ۹درصد و آروماتیک ۷درصد از کل ظرفیت را شامل می‌شوند. یعنی حدود سه چهارم صنعت پتروشیمی کشور از این دو نوع مجتمع تشکیل می‌شود.

بیش از سه‌چهارم ظرفیت هلدینگ خلیج فارس و به تبع آن سهام عدالت نیز در این دو نوع مجتمع قرار دارد. با لحاظ کردن سهم آمونیاک در پرتفوی ساتا، پرتفوی پتروشیمی این سهامدار اصلی، عمدتا مربوط به مجتمع‌های تولید کود اوره است. پرتفوی مجموعه بازنشستگی نفت و تامین اجتماعی نیز بیشترین تنوع را در بین سهامداران اصلی صنعت پتروشیمی دارا است و این دو مجموعه تقریبا در تمامی انواع مجتمع‌ها فعال هستند.