تمدید دو مرحله‌ای مذاکرات

دنیای اقتصاد: ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ دیروز در شرایطی پایان یافت که دو طرف با تاکید بر «پیشرفت‌های قابل‌توجه»، تصمیم گرفتند که برای رسیدن به یک توافق جامع، مهلت دیگری تعیین کنند. به این ترتیب دو طرف تصمیم گرفتند دو ضرب‌الاجل جدید را برای ادامه مذاکرات در نظر بگیرند. دو طرف قرار است تا ۱۰ اسفندماه بر سر چارچوب سیاسی با یکدیگر به توافق برسند و پس از آن تا ۱۰ تیرماه سال آینده به یک توافق جامع هسته‌ای برسند. محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران هم با توجه به تصمیم جدید مذاکرات هسته‌ای تاکید کرد که روز سوم آذرماه «روز ملی پیروزی ایرانیان» است؛ چون تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در برابر زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل عقب‌نشینی نکرد. وزیر خارجه بریتانیا هم با اشاره به «پیشرفت» در مذاکرات تاکید کرد این مذاکرات ارزش تمدید را داشت. وزیر خارجه آلمان هم گفت که «پیشرفت‌هایی به دست آوردیم» و «ایده‌های جدیدی» مطرح شد که باید آن را در ماه‌های آینده بررسی کنیم. وزیر خارجه فرانسه هم تاکید کرد که تصمیم گرفتیم مذاکرات را برای دست یافتن به یک توافق معتبر تمدید کنیم و با توجه به ایده‌های جدید نیاز به وقت داشتیم تا همه چیز را بررسی کنیم.

گروه دیپلماسی، کامران کرمی، خبرنگار اعزامی «دنیای اقتصاد» به وین: تمدید ۷ ماهه توافق ژنو پس از ۷ روز مذاکرات فشرده در قلعه کوبورگ. این راز نهفته در اتاق محل مذاکرات بود که بیش از یک هفته کانون گمانه‌زنی‌های بی‌پایان میان چادر خیمه شکل خبرنگارانی بود که دیروز به مرز ۵۰۰ نفر رسیده بودند. اگرچه اعلام تمدید چند ماهه برای خبرنگاران سرمازده وین خبر خوشایندی نبود، اما تحلیلگران و ناظران سیاسی آن را یک دستاورد مثبت در مقابل گزینه شکست مذاکرات می‌دانند. قرار است طرفین به‌زودی و طی هفته‌های آینده در مکانی که اکنون مشخص نیست، مجددا رایزنی‌های خود را برای دستیابی به توافق جامع ادامه دهند. گزارش‌ها حاکی است که مذاکرات هسته‌ای بعدی در ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) در مسقط در سطح معاونان وزرای خارجه و کارشناسان برگزار خواهد شد.

دیپلمات‌ها می‌گویند که بر اساس این توافق که تمدید توافقنامه موقت ژنو محسوب می‌شود، طرفین باید چارچوب کلی توافق را تا ۱۰ اسفندماه سال جاری (۱ مارس ۲۰۱۵) و توافق نهایی را تا ۱۰ تیر سال آینده شمسی (۱ ژوئیه ۲۰۱۵) منعقد کنند. در همین ارتباط یک دیپلمات آشنا به مذاکرات به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت، بنا بر توافقنامه جدید، تا ۱۰ اسفندماه توافق گسترده‌ای باید حاصل و جزئیات آن تا ۱۰ تیرماه مشخص شود. در این بین ماهیانه ۷۰۰ میلیون دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران؛ یعنی در مجموع ۲/۴ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران آزاد شود.

در این ارتباط، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران با اعلام اینکه طرفین تصمیم گرفتند که مذاکرات خود را به‌زودی و طی هفته‌های آینده مجددا از سر بگیرند، گفت که بر این اساس مذاکرات جامع نیز تا این زمان ادامه خواهد یافت و حتی ممکن است زودتر به اتمام برسد. این عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران همچنین گفت که آزادسازی دارایی‌های مسدود شده ایران طبق توافق ژنو همچنان ادامه خواهد یافت. او همچنین گفت که آزادسازی دارایی‌های مسدود شده ایران در دوره تمدید جدید توافق ژنو؛ یعنی تا ۱۰ تیر ۹۴ / اول جولای ۲۰۱۵ ادامه پیدا خواهد کرد. جزییات زمان بندی آزاد‌سازی دارایی‌های ایران در دست تنظیم است.

پیش‌تر برخی منابع گزارش دادند که احتمال دارد طرفین روز دوشنبه توافقی سیاسی اعلام کرده و مذاکرات برای مشخص کردن جزئیات را به مدت چند ماه تمدید کنند. روز یکشنبه با نزدیک شدن به ساعات پایانی ضرب‌الاجل چهار ماهه توافق ژنو، بازار شایعات هم داغ شد؛ از یک سو برخی رسانه‌ها از حصول توافق سخن به میان ‌آوردند و عده‌ای هم از حضور حسین فریدون در وین خبر دادند. برخی منابع غربی هم گزارش دادند که ایران و ۱+۵ روز دوشنبه موافقتنامه‌ شفاهی را تحت‌عنوان «توافق سیاسی» اعلام کرده و سپس زمانی دو ماهه برای تعیین جزئیات توافق جامع، اختصاص می‌دهند.

وزرای خارجه که طی روزهای اخیر در وین گرد هم آمده بودند، در نهایت تصمیم گرفتند با توجه به آنچه پیشرفت در مذاکرات خوانده می‌شود، توافق برنامه اقدام مشترک را برای چندین ماه دیگر تمدید کنند تا امیدها برای دستیابی به توافقی جامع زنده باقی بماند. اشتون، کری، ظریف، فابیوس،‌ هاموند، لاوروف، اشتاین مایر و وانگ‌یی این تصمیم را در بعد از ظهر دوشنبه اتخاذ کردند. بلافاصله به خبرنگاران گفته شده که کنفرانس خبری جان‌کری ساعت ۴ به وقت وین برگزار می‌شود که البته با یک ساعت تاخیر و در ساعت ۵ برگزار شد.

پس از اعلام این اخبار، فابیوس، وزیر خارجه فرانسه اولین مقامی بود که پس از پایان نشست ۱+۵ و ایران مقابل هتل کوبورگ گفت که به زمان بیشتری نیاز داریم، چرا که ایده‌های جدیدی مطرح شده است. اشتاین‌مایر، وزیر خارجه آلمان نیز پس از سوت پایان مذاکرات، با حضور در جمع خبرنگاران در مقابل هتل پله کوبورگ وین در سخنانی اعلام کرد که گروه ۱+۵ ایده‌های جدید را در مورد توافق با ایران مطرح کرده و بر این اساس گفت‌وگوها برای چند ماه به منظور کار روی ایده‌های نوین تمدید خواهد شد. اشتاین‌مایر در ادامه افزود: «پیشرفت خوبی در گفت‌وگوها داشتیم، ولی نتوانستیم به نتیجه برسیم، اما به زودی مذاکرات را از سر می‌گیریم.»

لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز با اشاره به عدم دستیابی به توافق نهایی گفت که با این حال «پیشرفت قابل‌توجهی» صورت گرفته است. او اعلام کرد که ایران پذیرفته که با گروه ۱+۵ همکاری کند، بخش اعظمی از کار انجام شده است. وزیر خارجه روسیه در ادامه گفت که انتظار دارد طرفین مذاکرات روی تمام اصول اصلی یک توافق طی یک بازه ۳ الی ۴ ماه کار کنند. ‌هاموند، وزیر امور خارجه بریتانیا نیز گفت که در دور اخیر مذاکرات پیشرفت‌های مهمی به دست آمده که باعث شده این مذاکرات ارزش تمدید شدن را پیدا کند. به گفته ظریف در آغاز سفرش به وین، سوم آذر ماه «روز ملی پیروزی ایرانیان» است، چرا که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در برابر زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل ایستادگی کرد و از خط قرمزها و حقوق حقه ملت ایران عقب‌نشینی نکرد.

هیات مذاکره‌کننده ایران به ریاست محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه از روز ۱۸ نوامبر (۲۷آبان) تا ۲۴ نوامبر (۳آذر) در وین برای دستیابی به توافق جامع تلاش کرد، اما طبق آنچه برخی خبرگزاری‌ها می‌گویند طرف مقابل به دلیل فشارهای داخلی به‌ویژه پس از انتخابات اخیر کنگره آمریکا، آمادگی رسیدن به توافق، در این مهلت قانونی را نداشت. همچنین سفر ناگهانی و غیرمنتظره سعود الفیصل به وین و دیدار با وزیر خارجه آمریکا نیز در این زمینه قابل اشاره است.

از این رو وین ۸، شاهد روندی بود که پیش از این و در دوره‌های قبلی گفت‌و‌گوهای هسته‌ای سابقه نداشت. این روند عبارت بود از ملاقات‌ها و گفت‌و‌گوهای علنی وزیر خارجه آمریکا با وزرای خارجه برخی کشورهای عرب منطقه خلیج فارس که موضوع برنامه هسته‌ای ایران و چشم‌انداز توافق هسته‌ای، محور و دستور کار اصلی آن را تشکیل می‌داد.

مهم‌ترین دیدار روز گذشته، ملاقات وزرای خارجه ایران و آمریکا برای اولین بار طی چند روز اخیر بود که به‌صورت دوجانبه به گفت‌وگو پرداختند. این سومین ملاقات دوجانبه وزرای خارجه آمریکا و ایران بود که حتی بعد از اعلام تمدید چند ماهه توافق ژنو نیز ادامه پیدا کرد. در ملاقات ظریف و کری در خصوص موضوعات مختلف هسته‌ای و همچنین راه‌حل‌های مربوط به آنها گفت‌وگو و سناریوهای مختلف نیزمورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت که موضوع نحوه ادامه مذاکرات یکی از آنها بود.

بر اساس توافق موقتی که سال گذشته در شهر ژنو سوئیس میان ایران و گروه موسوم به ۱+۵ به‌دست آمد، طرفین باید ظرف ۶ ماه به توافق جامع می‌رسیدند. این دوره پس از عدم توافق طرفین برای ۴ ماه، تا سوم آذر، تمدید شد.

از ظرفیت غنی‌سازی در ایران و نیز جدول زمان‌بندی و چگونگی لغو تحریم‌های ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین چالش‌های مذاکرات نام برده می‌شود. در حالی که ایران بر ضرورت برخورداری از غنی‌سازی صنعتی در پایان دوره توافق نهایی (که خود محل مجادله است) تاکید دارد،‌ آمریکایی‌ها، به‌عنوان طرف اصلی مذاکره با ایران، خواهان محدود شدن توان غنی‌سازی ایران هستند.

در حوزه تحریم‌ها نیز تهران اصرار دارد که برچیده شدن آنها به‌صورتی موثر و محسوس انجام شود، اما هدف غربی‌ها این است که تا حداکثر زمان ممکن ساختار تحریم‌ها را حفظ کنند، خواسته‌ای که با مخالفت مذاکره‌کنندگان ایران روبه‌رو شد. اختلافات در حوزه‌های دیگر چون مدت زمان توافق نهایی، رآکتور اراک، تحقیق و توسعه و نیز بازرسی‌ها از دیگر مسائلی هستند که در مذاکرات جاری به آنها پرداخته خواهد شد.

با این شرایط، باید منتظر هفته‌های آینده بود و دید که طرفین رایزنی‌های دوباره خود را در چه مکانی (وین، ژنو یا مسقط) مجددا از سر بگیرند. مذاکراتی که با توجه به کنگره در چنبره جمهوری‌خواهان تا حد زیادی می‌تواند مسیر نه چندان هموار توافق جامع را دشوارتر نماید.

آژانس: ایران به تعهداتش عمل کرده است

از سوی دیگر همزمان با آخرین روز مهلت تعیین شده ایران و ۱+۵ برای رسیدن به توافق جامع هسته‎ای، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید ماهانه خود تاکید کرد که ایران برای اجرای توافق هسته‌ای سال گذشته با گروه ۱+۵ اقدامات بیشتری انجام داده است. به گزارش «ایرنا» به نقل از خبرگزاری رویترز، گزارش ماهانه آژانس درخصوص اجرای توافق ژنو روز دوشنبه و همزمان با تمدید مهلت مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ منتشر شد. نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل متحد در این گزارش تاکید کرد که ایران به تعهدات خود در قالب توافق ژنو پایبندی نشان داده است.

ابراز خشنودی نتانیاهو

همچنین بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی، دیروز از اینکه ایران و کشورهای ۱+۵ نتوانستند در مذاکرات هسته ای به توافق نهایی دست یابند ابراز خشنودی کرد.

نتانیاهو که پیش از اعلام رسمی تمدید مذاکرات برای هفت ماه دیگر، به گزارش ها در اینباره واکنش نشان می داد با تکرار ادعا‌های بی‌اساس خود گفت: «نرسیدن به توافق بسیار بهتر است، چون موافقت با آنچه که ایران می خواست، به این کشور توانایی ادامه غنی سازی اورانیوم برای ساخت بمب اتمی می داد درحالی که تحریم ها لغو می شد.» نخست وزیر اسرائیل همچنین مدعی شد که این رژیم «همیشه حق دفاع از خود را محفوظ می داند».

تاثیر مواضع عربستان و اسرائیل بر مذاکرات

همزمان با اعلام تمدید توافق ژنو تا دهم تیرماه ۹۴ برخی خبرها از تاثیرگذاری مواضع اسرائیل و عربستان بر مذاکرات هسته‌ای حکایت می‌کند.

این خبری بود که روز گذشته خبرگزاری ایتارتاس به نقل از منابع آگاه اعلام کرد. روز یکشنبه نیز جولیان برگر، خبرنگار گاردین به نقل از یک مقام ایرانی (بدون ذکر نامش) در توییتی از تغییر رویکرد اعضای ۱+۵ در مذاکرات خبر داده بود. تغییری که مقامات ایرانی به گفته او دلیل آن را نمی‌دانستند. پیش از این هم خبرها از نارضایتی اسرائیل و عربستان از روند مثبت و رو به جلو مذاکرات وین حکایت می‌کرد. از این رو روز گذشته پس از پایان مذاکرات وین بنیامین نتانیاهو از نرسیدن ایران و ۱+۵ به توافق جامع ابراز خرسندی کرد. از سوی دیگر بسیاری بر این نظرند که سفر نابهنگام سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان به وین و گفت‌وگو با جان کری روی باند فرودگاه وین هم در نرسیدن ایران و ۱+۵ به توافق جامع موثر بوده است.