نفت سیاسی‌ترین کالای پایه

مایکل لینچ رئیس موسسه پژوهش‌های استراتژیک انرژی و اقتصاد اخیرا در برخی رسانه‌های آمریکا بیش از پیش به سازمان کشورهای صادرکننده نفت انتقاد می‌کنند. حتی صحبت از این می‌شود که خرید نفت اوپک باعث تقویت تروریسم در خاورمیانه است. در دهه ۱۹۷۰ که قیمت نفت، روند صعودی گرفت، اوپک «دشمن غرب» و کارتلی فاجعه بار معرفی شد. آن زمان از بازار آزاد صحبت می‌شد، اما کمتر کسی اشاره می‌کرد که بازار نفت هرگز آزاد نبوده و بیشتر تحت کنترل آمریکایی‌ها بوده است. از طرف دیگر گرچه پس از شکل‌گیری کارتل‌ها در قرن نوزدهم، قوانین ضدتراست، تصویب شد؛ اما در بیشتر قسمت‌های جهان کارتل‌ها به کار خود ادامه داده‌اند. کشورهایی مانند آلمان و ژاپن از «کارتل‌های رکود» استفاده کرده‌اند تا اثر تقاضای ضعیف میان تولیدکنندگان را تقسیم کنند. بین کشورهای صنعتی و کمتر توسعه‌یافته هم «توافقاتی برای تثبیت بازار کالاهای پایه» وجود دارد. آمریکایی‌ها از ایدئولوژی بازار آزاد می‌گویند؛ اما بیشتر کالاهای کشاورزی از زمان دولت روزولت در دوره‌ای که دولت تصمیم گرفته با تورم این کالاها مبارزه کند گرفتار «تثبیت» بوده‌اند. همین امروز هم سهمیه واردات شکر، قیمت شکر آمریکا را بالاتر از سطوح جهانی نگه داشته است.

به علاوه، اوپک در دهه گذشته نفوذ کمی بر قیمت‌های بازار نفت داشته است؛ به استثنای سال ۲۰۰۸ که در واکنش به بحران جهانی و کاهش قیمت‌ها تولید خود را کاهش داد. واقعیت این است که قیمت‌های نفت مکررا به خاطر رویدادهای سیاسی غیروابسته به اوپک افزایش یافته‌اند و اوپک هم کوششی برای کاهش دادن قیمت‌ها نکرده است.

در واقع تاثیر عمده روی قیمت نفت نه ناشی از اقدامات اوپک به‌عنوان یک سازمان، بلکه ناشی از تصمیمات دولت‌ها برای کم‌کردن تولید بوده است و گلایه‌ها در این مورد که پول نفت به تروریسم تزریق می‌شود یکی از خام‌ترین تحلیل‌های سیاسی است. در مورد پول فروش عروسک و کوکائین چطور؟ آیا آمریکا در دهه ۱۹۳۰ با خرید نوشیدنی از آلمان به نازیسم کمک می‌کرد؟ یا واردات گوشت از آرژانتین به پرونیسم کمک کرده است؟ پس آیا می‌توان پرسید که قیمت‌های پایین نفت منجر به فقر و بی‌ثباتی سیاسی و درنتیجه فراهم شدن زمینه جذب نیرو توسط افراط‌گرایان می‌شود؟ بهای نفت هنوز از اوپک تاثیر می‌گیرد؛ اما بیشتر تحت تاثیر وضعیت ژئوپلیتیک کشورهایی پرشمار است. تحریم ایران یکی از عوامل موثر بر قیمت نفت است. درک این مطلب مهم است که نفت گرچه سیاسی‌‌ترین کالای پایه است، اما در هر حال یک کالا است و قیمت آن در کوتاه‌مدت نوسان دارد و در بلندمدت هم به عرضه و تقاضا واکنش نشان می‌دهد. صنعت نفت باید نظریه‌های توطئه را کنار گذاشته و به فکر چاره‌های اساسی باشد.