تاتارهای مسلمان در سیبل پوتین

محمدحسین باقی: حکم بازداشت «مصلح‌الدین مصلح‌الدین‌اف» که از سوی مقام‌های روسی صادر شده بود او را به کشتن یک افسر ضدشورش پلیس متهم می‌کرد، چند مرد نقابدار خانه او را در روستایی کوهستانی در جنوب کریمه محاصره کرده بودند. آن مردان نقاب دار این مرد مو خاکستری ۵۴ ساله را در انبار شیردوشی یافتند اما او را به دلیل قتل یک افسر روسی در اوکراین در بحبوحه تظاهرات دستگیر نکردند بلکه گستاخانه به او دستور دادند تا تمام «کتاب‌های ممنوع، اسلحه و مواد مخدر» و هر آنچه در خانه دارد را در اختیار آن نقاب پوشان قرار دهد. آنها ۵ ساعت تمام در حال ثبت تمام اموال او روی کاغذ و مصادره تمام آنها بودند. این کتاب‌ها در مورد تاریخ، الهیات و قانون بود. مصلح‌الدین، ضمن نوشیدن چند لیوان قهوه چنین توضیح می‌داد: «کتاب‌ها، کتاب‌های خوبی بود، دانش زیادی در مورد اسلام می‌داد. ‌ای کاش وقت داشتم تا تمام آنها را بخوانم.» او با پاک کردن عرق از جبینش و چهره‌ای که به دلیل چراندن روزانه چندین رأس گاو و گوسفند سوخته شده می‌گوید: آنها حتی کتاب «اسلام برای کودکان» را هم بردند. هر روز صبح، مصلح‌الدین گاوها را از نزدیکی ویرانه‌های مسجدی متعلق به قرن ۱۶ عبور می‌دهد؛ جایی که در آن هر عصر جمعه او به‌عنوان رهبر جماعت کوچکی از تاتارهای مسلمان اقدام به اقامه نماز می‌کند. تاتارها به‌عنوان اقلیتی مسلمان صدها سال است که در شبه‌جزیره کریمه زندگی می‌کنند و ۱۲ درصد از جمعیت ۲ میلیونی این جزیره را تشکیل می‌دهند. بر خلاف اکثریت روس تبار کریمه اما تاتارها نسبت به الحاق این شبه‌جزیره به روسیه در ماه مارس مقاومت کردند. آنها به گشت می‌پرداختند تا مانع ورود سربازان روسی، نفربرها و جوخه‌های شبه‌نظامیان طرفدار روسیه و قزاق‌ها به روستاهای خود شوند. آنها حتی از برنامه اندروید برای تبدیل گوشی‌های هوشمند خود به «واکی تاکی» جهت برقراری ارتباط با صدها نفر از مردم استفاده کردند. پاسخ مسکو چه بود؟ تبعید رهبران تاتار، ممنوع کردن تظاهرات، تعطیلی رسانه‌های تاتار و فلج کردن کار مجلس (یا پارلمان غیررسمی تاتار). صدها نفر از مسلمانان هنگام تظاهرات اعتراضی بازداشت و بازجویی شده و به دلیل تلاش برای مسدود کردن بزرگراه‌ها هنگام تظاهرات جریمه شدند. تلاش‌هایی در جریان بود تا دو مسجد به آتش کشیده شود و چندین مسجد هم با دستبرد و تخریب مواجه شد. شاهدان و گروه‌های حقوق بشری می‌گویند: بسیاری از خانواده‌ها، مساجد و مدارس مذهبی و سکولار از سوی نیروهای امنیتی روسی طی ماه‌های پس از الحاق مورد جست و جو و تفتیش قرار گرفتند.

«انور قدیروف»، یکی از فعالان حقوق بشر که در ماه مه ‌شبه‌جزیره کریمه را به دلیل ترس از آزار و اذیت به سوی چرنوستی در غرب اوکراین ترک کرد، می‌گوید: «از زمان استقلال اوکراین، جامعه مسلمانان آزادانه و بدون هیچ محدودیتی توسعه یافتند. اکنون، در دوران اشغال، این توسعه آزادانه آشکارا به عاملی برای آزار مسلمانان کریمه تبدیل شده است.»

خوشامدگویی به سبک روسی

بسیاری از مسلمانان هنگام صحبت با الجزیره از این شکوه و شکایت می‌کنند که هنگام تفتیش، افسران هر کاری بخواهند می‌کنند، درها و مبل‌ها را می‌شکنند، آنها را اذیت می‌کنند و در برابر همسر و فرزندانشان تحقیر می‌کنند.

بسیاری از مصاحبه‌شوندگان از ترس آزار و اذیت حاضر به ارائه نام خود نبودند. یکی از مصاحبه‌شوندگان که صاحب مغازه بوده و محاسن بلندی بر صورت دارد و از فعالان «حزب التحریر» است می‌گوید: «این روش روسی خوشامدگویی است.» در گزارش «دیده‌بان حقوق بشر» که در اواسط نوامبر منتشر شد چنین آمده است: این تفتیش‌ها «تهاجمی و در مواقعی بدون حکم بوده» و ماموران به دنبال «موادمخدر، سلاح و کتاب‌های ممنوعه» بودند و این تفتیش‌ها از سوی پلیس محلی، FSB (جانشین کا.گ.ب) و ده‌ها مامور نقاب پوش، مسلح و ناشناخته انجام می‌گرفت. «سرگئی آکسیونوف»، مقام منصوب از سوی مسکو، این گزارش را «تبلیغات»ی خواند که فاقد واقعیات بوده و قابل بررسی و پیگرد است. او به سایت روسی «Gazeta.ru» چنین می‌گوید: «به عقیده من، سازمان‌های حقوق بشری باید از حقوق اکثریت دفاع کنند، اما متاسفانه ما این را نمی‌بینیم.» بسیاری از مسلمانان شبه‌جزیره را عمدتا به سوی مناطق داخلی اوکراین و ترکیه ترک کرده‌اند. آنکارا بارها اعلام کرده که آماده استقبال و مسکن دادن به «هر» تعداد تاتاری است که دارای روابط زبانی با ترکیه بوده و می‌توانند به یک جامعه قدرتمند محلی از تاتارها تکیه کنند. با این حال، تعداد دقیق پناهندگان، در دسترس نیست. سوءاستفاده‌ها، تفتیش‌ها و محدودیت‌های جدید یادآور خاطراتی غم‌انگیز در تاریخ تاتارهای کریمه است. در سال ۱۹۴۴، همه آنها - بیش از ۱۹۰ هزار نفر- به اتهام همکاری با آلمان نازی در جنگ جهانی دوم به آسیای مرکزی تبعید شدند. نیمی از آنها از سختی و گرسنگی جان دادند و کسانی که سعی در بازگشت داشتند به ۲۰ سال زندان محکوم شدند و بازماندگان هم دهه‌ها برچسب «خائن» را با خود حمل می‌کردند. تنها در اواخر دهه ۸۰ بود که به آنها اجازه بازگشت به کریمه داده شد؛ اما هیچ‌گاه خساراتی که به آنها وارد شد (از دست رفتن خانه و دارایی و زمین‌هایی که به تصرف اقوام روسی و اوکراینی درآمد) جبران نشد. هر ساله در روز ۱۸ ماه مه- روز آغاز اخراج- آنها تظاهراتی برگزار می‌کنند که ده‌ها نفر در آن مشارکت دارند.

اما امسال، عامل جدید منصوب کرملین، این تجمع را منع کرد؛ نمادی که تاتارها آن را به‌عنوان نظم نوین می‌نگرند. یکی از زنان کهنسال تاتار که نام خود را ذکر نکرد، می‌گوید: «آنها به ما اجازه نمی‌دهند که دیگر روز ۱۸ مه ‌را اشک ریزان پاس بداریم.» یکی از همسایه‌های مصلح‌الدین - یک مرد کهنسالی که از آن ماجرای اخراج و تبعید جان به در برد- شاهد تفتیش خانه‌اش بود و وقتی می‌خواست فرار کند دچار سکته قلبی شد. مصلح‌الدین می‌گوید: «او فکر کرد آنها دوباره آمده‌اند تا مرا دیپورت کنند.»

حزب «التحریر»

در میان کتاب‌ها، بروشورها و دی‌وی‌دی‌های مصادره شده از او، برخی در مورد دکترین و سیاست‌های «حزب التحریر» بود. مصلح‌الدین اصرار دارد که عضو این حزب نیست؛ هرچند این فعالان حزب التحریر بودند که او را متقاعد کردند تا به مسلمانی هوشیار تبدیل شود. فعالیت این گروه در بسیاری از کشورها، از جمله روسیه، ممنوع است. ولی در اوکراین، بدون محدودیت فعالیت می‌کرد و صدها نفر از تاتارها و برخی اقلیت‌های روسی و اوکراینی هم در آن نام‌نویسی کرده بودند و جشن‌هایی در تعطیلات اسلامی سازمان ترتیب می‌داد و تظاهراتی در محکومیت سیاست‌های غرب در خاورمیانه برگزار می‌کرد. برخی روحانیون مسلمان وابسته به مساجد و مدارس دولتی سرکوب این گروه را ستودند. «امام صبری»، امام مسجدی تاریخی در کاخ خان در باکشی سارای- پایتخت سابق دولت تاتار کریمه که پیش از تسلط امپراتوری روسیه در سال ۱۷۷۸ بر این شبه‌جزیره بخشی از امپراتوری مغول و عثمانی بود- می‌گوید: «من مخالف حزب التحریر و آموزه‌هایش هستم.»

مقام‌های روسیه می‌گویند که این گروه «دروازه مواد مخدر» است که باعث شده بسیاری به گروه‌های تندرو بپیوندند و در نهایت اسلحه در دست گیرند. برخی تاتارهای کریمه به نیروهای اسلامگرایی پیوسته‌اند که علیه رژیم بشار اسد- رئیس‌جمهور سوریه- می‌جنگند و چندین تن از آنها کشته شده‌اند. اما بسیاری از مسلمانان کریمه از این می‌ترسند که وضعیت بدتری در راه باشد. آنها به اول ژانویه ۲۰۱۵ اشاره می‌کنند- پس از آنکه این شبه‌جزیره به لحاظ قانونی و اداری با روسیه ادغام شد- که ممکن است با خطرات بسیار بزرگتری مواجه باشند که پیش از این برای مسلمانان در بسیاری از مناطق دیگر روسیه رخ داده است. یکی از فعالان حزب التحریر که در کافه‌ای کوچک در باکشی سارای کار می‌کند می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم اوضاع مثل قفقاز شمالی خراب شود.» قفقاز شمالی- منطقه کوهستانی چند قومی عمدتا مسلمان‌نشین میان دریای خزر و دریای سیاه- به مدت دو دهه سرچشمه خیزش اسلامگرایی بوده که به گفته «گروه بین‌المللی بحران» «فعال‌ترین ستیز مسلحانه اروپا» نام گرفته است. پس از سال ۱۹۹۴، دو جنگ جدایی‌طلبانه در چچن ده‌ها هزار کشته بر جای گذاشته و به رویارویی جاری میان اسلامگرایان تندرو، قبایل فاسد محلی و نهادهای ضابط قانون در مناطق همسایه داغستان و استان‌های دیگر قفقاز انجامیده است. ده‌ها حمله از سوی جدایی‌طلبان چچنی انجام گرفته- از جمله بمب‌گذاران انتحاری- که باعث وحشت توده‌های روسی شده و هیستری ضداسلامی و بیگانه ستیزی را دامن زده است.

«انحلال» موفقیت‌آمیز

براساس گزارش گروه‌های حقوق بشری و رسانه‌ای، به‌عنوان بخشی از سرکوب فزاینده، آن دسته از مسلمانان قفقازی که مظنون به ارتباط با اسلام‌گرایان یا مساجد «مشکوک» هستند با بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، قتل‌های بدون محاکمه و اتهام عضویت در گروه‌های شورشی مواجه می‌شوند. برای مثال، در فوریه ۲۰۱۰، ماموران ضابط قانون در روسیه، چهار نوجوانان چچنی را کشتند؛ نوجوانانی که در حال چیدن سیر وحشی در جنگل‌های کوهستانی بودند اما مرگ آنها به‌عنوان «انحلال» موفق مبارزان اسلامگرا گزارش شد. برخی رهبران تاتار از این می‌ترسند که چنین اقداماتی به کریمه پیوند زده شود.

«نریمان زلیالوف»، جانشین رئیس مجلس- مجلس غیررسمی تاتار که به‌عنوان رابط روابط تاتارهای کریمه با مقام‌های اوکراینی و دولت‌های خارجی عمل می‌کند- می‌گوید: «ما نگرانی‌های بسیار جدی داریم. خدمات ویژه از روش‌های آزمون و خطا استفاده می‌کند و نمی‌خواهد هیچ انعطاف‌پذیری‌ای نشان دهد.» در همین حال، رسانه‌ها، مقام‌ها و رهبران روسی ادعا می‌کنند که اوکراین جوخه‌های اسلامی برای حمله به کریمه تشکیل داده و ادعا می‌شود تندروها این کار را انجام خواهند داد تا مانع تسلط روسیه شوند. در اوایل اکتبر، روزنامه روسی «نزاویسمایا گازتا» (Nezavisimaya Gazeta) به نقل از چند تن از مقام‌های امنیتی روسیه اعلام کرد که مقام‌های اوکراینی به دنبال «سازمان دادن به ناآرامی‌ها در کریمه همراه با تندروهای اسلامگرا هستند.» در اواسط نوامبر، هنگام دیدار ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با فعالان «جبهه متحد مدنی»- به رهبری‌ کاسپاروف که مخالف پوتین است- یک فیلمساز روسی در مورد هزاران نفر از تندروها و پیکارجویان تاتار در کریمه که می‌خواهند «حمام خون» در این شبه‌جزیره ملحق شده به روسیه راه اندازند به پوتین نکاتی را گوشزد کرد. بر اساس رونوشت اول بحث‌های ۲۰ نوامبر که روی وب‌سایت کرملین قرار گرفت «یوری کارا» در این دیدار گفت: «وقتی ۴ هزار متعصب مسلح تاتار که به داعش پیوسته‌اند از سوریه بازگردند، حمام خون به راه خواهد افتاد.» پوتین ظاهرا به سرعت تحت تاثیر این سخنان قرار نگرفت. در این رونوشت یا متن مقدماتی پیاده شده، آمده که پوتین به سرعت کلام او را قطع کرد و گفت: «چرا به همه در این مورد سخن می‌گویی؟ این یک راز است.» شوخی یا جدی کلام پوتین در آینده فاش خواهد شد.