آموزش سیاسی

دانشجویان ایرانی هنگام شرکت در آزمون‏های دانشگاهی علوم اجتماعی به‏ویژه تاریخ و علوم سیاسی، معمولا با معضلی بزرگ مواجه می‏شوند: برخی کتاب‎هایی که به‌عنوان منبع امتحان خوانده‏اند، حاوی جهت‏گیری‏های ایدئولوژیک هستند و با وجود اینکه مطالب زیاد و بعضا ذی‌قیمتی به دانشجو می‏آموزند، شرکت‏کنندگان آزمون‏ها را هنگام پاسخ دادن به پرسش‏ها سر دو راهی قرار می‏دهند. این وضع در مورد مقاطع حساس تاریخی و سیاسی بیشتر دیده می‎شود. برخی نمونه‏ها عبارتند از: چند دستگی‏های دوران مشروطه‏خواهی و تحولات پس از آنکه به فروپاشی سلسله قاجار و روی کار آمدن سلسله پهلوی انجامید، ماجرای کشف حجاب، علت اشغال ایران در شهریور ۲۰، تقابل گروه‏های سه‏گانه مذهبی و مارکسیست و ملی‏گرا در دهه ۲۰، ریشه‏های اختلاف دکتر محمد مصدق و آیت‏الله ابوالقاسم کاشانی، تاثیر این اختلاف بر شکل‏گیری کودتای ۲۸ مرداد، اصلاحات ارضی و موضع روحانیت، برنامه‏های عمرانی شاه و تاثیر آن بر فروپاشی رژیم پهلوی و نظایر اینها. این‌گونه مسائل نوعا خصلت دوگانه تاریخی- سیاسی دارند و لاجرم «مورد داوری قرار می‏گیرند» و همین داوری که ظاهرا از آن گریزی نیست، پرسش‏های آزمون‏ها را دو وجهی می‎کند و بعضا پرسش‏ها دارای گزینه‏هایی هستند که ممکن است بیش از یکی از آنها درست باشد. دانشجویی که تاریخ سیاسی را به یکی از روایت‏های صادق زیبا کلام، جلال‏الدین مدنی، یرواند آبراهامیان و علیرضا ازغندی خوانده باشد، لاجرم گزینه مورد نظرِ همان روایت را درست می‏انگارد و چه بسا منظور طراح سوال چیز دیگری باشد.

این وضع در مورد حوزه‏های دیگر علوم سیاسی و روابط بین‏الملل، شکل تلطیف شده‏تری دارد و موارد اختلافی کمتر است؛ اما در همین بخش‏های کم مرافعه نیز اختلاف‏هایی جدی میان صاحب‏نظران وجود دارد. مثلا در حوزه فلسفه سیاست، یکی افلاطون را نمونه اعلای فضیلت سیاسی و مبدع نظریاتی درباب جامعه عادلانه می‏انگارد و دیگری او را خیال پردازی می‎داند که بنیان‏های توتالیتاریانیسم را ریخته و توجیه‌گر قدرتِ بی‏حصر حاکمان است. در حوزه روابط بین‏الملل نیز نویسنده و محققی، فروپاشی اتحاد شوروی را نتیجه ستیزه این رژیم با جهان آزاد و اعمال دیکتاتوری می‏داند، دیگری فروپاشی را به دسیسه امپریالیسم آمریکا نسبت می‏دهد و سومی فقدان ایمان مذهبی را عامل این فروپاشی می‏داند. نظریات تکنیکی و علمی مانند نظریه‏های سیاسی و روابط بین‏الملل کمتر به این بلیه دچارند؛ اما در این موارد هم نقدهای درون متنی برخی مولفان ایرانی بر آراء و نظریات موجب گسستگی مطالعه کتاب‎ها می‎شود.

علاوه بر این موارد محتوایی، دانشجویان ایرانی به لحاظ شکلی هم با مضیقه کتاب مواجهند. بخش‏های زیادی از درسنامه‏ها تکراری و مشابه کتاب‎های دیگر است و دانشجویان با خواندن آنها اطلاعات تازه زیادی به دست نمی‌آورند.

انتشارات دنیای اقتصاد با عنایت به این مشکلات و مضیقه‏های دانشجویان ایرانی، سفارش تألیف کتاب «آموزش سیاسی» را داد. ویژگی اصلی این کتاب دو جلدی این است که امهات مسائلی را که دانشجویان ایرانی در دوران کارشناسی علوم سیاسی می‏آموزند، به‏علاوه مطالب افزوده‌ای که در آزمون‏های کارشناسی ارشد و دکتری پرسیده می‏شوند، در بر می‏گیرد.

در تألیف این کتاب همچنین تلاش شده است، مباحث فارغ از ارائه‏های ایدئولوژیک و صرفا بر اساس مشهورات علمی و تواتر موضوع نزد عالمان سیاسی، گردآوری شود. ممکن است این کتاب همه نیازهای داوطلبان شرکت در آزمون‏های کارشناسی ارشد و دکتری را بر آورده نکند؛ اما با حدی از اطمینان می‎توان گفت کمتر مساله مهمی در کتاب‎های علوم سیاسی و روابط بین‏الملل رایج در ایران هست که در این کتاب نتوان یافت. به علاوه کتاب به‌گونه‏ای تدوین شده است که برای کسانی که می‌خواهند به تازگی وارد رشته علوم سیاسی شوند،‌ یا با آن آشنایی کلی پیدا کنند،‌ مفید باشد.