سخت‎ترین لایه‌های تحریم‎ در شورای امنیت

دکترمهدی مطهرنیا آینده پژوه سیاسی تحریم‎ها یک قاعده حقوقی دارد و یک اراده سیاسی که پیشتیبان این قاعده حقوقی است. اینکه در نظام بین‌الملل سیاست از غلظت عملیاتی بیشتری نسبت به قواعد حقوقی برخوردار است، یک اصل غیرقابل انکار است. زیرا قواعد بین‌المللی با تمام جایگاه حقوقی‎شان تحت تاثیر اراده سیاسی بازیگران و بازیگردانان لایه‎های گوناگون فعل و عمل سیاسی قرار می‌گیرند. از این رو باید گفت بیش از آنکه قواعد حقوقی مهم باشد اراده سیاسی برای اجرای این قواعد حقوقی است که اهمیت پیدا می‎کند. اما این نکته را نیز نباید فراموش کرد که اگر اراده سیاسی بر روی یک بستر لرزان قرار بگیرد، همواره قواعد حقوقی بهترین تکیه گاه برای فرار از این لغزندگی اراده سیاسی است. در ارتباط با پرونده هسته‌ای نیز باید به خاطر داشته باشیم در دور جدید مذاکرات به ویژه از وین ۱۰ به این سو، اراده حل و فصل دیپلماتیک پرونده هسته‌ای، خود را بیشتر نمایش می‌دهد اگرچه ممکن بود در وین ۱۰ شکست مذاکرات را نیز به گونه‌ای رقم زد چون به‌رغم تمام توافقات صورت پذیرفته نوعی مقاومت در لایه‎های گوناگون منطقه‌ای، بین‌المللی و داخلی در ارتباط با حل و فصل مسالمت آمیز پرونده هسته‌ای دیده می‌شد اما به دلیل آنکه در هتل کوبورگ توافقات جدی صورت پذیرفته بود ما شاهد ایجاد یک فضای مثبت در قبول بیشتر اراده سیاسی دو کنشگر اصلی یعنی ایران و آمریکا برای حل و فصل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای بودیم. از این رو باید گفت که این اراده سیاسی نشان‌دهنده آن است که می‌خواهد به فصل جدیدی در ارتباط با مساله ایران و ۱+۵ دست یابد ولی پیچ خطرناک این موضوع، میزان غنی سازی اورانیوم در ایران است که تاحدودی قابل حل می‌نماید و از آن مهم‌تر چگونگی برداشتن تحریم‌ها است. در ارتباط با تحریم‌ها باید ۴ دسته از تحریم‌ها را از هم جدا ساخت؛ ۱- تحریم‌های کنگره آمریکا ۲- تحریم‎های شورای امنیت ۳- تحریم‌های رئیس‎جمهوری آمریکا ۴- تحریم‎های اتحادیه اروپا. در دسته بندی موجود آنچه که لغزانندگی اعتماد را به وجود می‎آورد آن است که اساسا در ارتباط با مساله هسته‌ای یک بافت دیگری وجود دارد تحت عنوان روابط ایران و آمریکا و پیامدهای منطقه‎ای و بین‌المللی آن در آینده نظم منطقه‎ای و جهانی. در این راستا است که این لغزندگی در ارتباط با پرونده هسته‎ای در بافت رابطه ایران و آمریکا موجب می‎شود که قواعد حقوقی تاحدودی دستاویز ایجاد فشار برطرف دیگر برای تثبیت بیشتر خواسته‎ها شود؛ این برآورد اشتباهی است که هم اکنون ایالات متحده آمریکا با توجه به فشارهای لابی‎های اسرائیلی، اعراب و نئوکان‎های موجود در آمریکا به انجام می‎رساند. اما اگر بخواهیم بگوییم که از این تحریم‌های چهار گانه چگونه باید گذر کرد، در وهله نخست راحت‎ترین بخش از تحریم‌هایی که امکان لغو آنها وجود دارد تحریم‎های رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا است که تاحدود زیادی به اراده رئیس‌جمهور بستگی دارد و با فرمان رئیس‌جمهور این تحریم‎ها می‎تواند تعلیق یا برداشته شود. بعد از آن تحریم‎های اروپا راحت‌تر از بقیه امکان لغو شدن دارند. این تحریم‎ها نیز در چارچوب پرونده هسته‏ای از سهولت بیشتری در جهت تعلیق و برداشته شدن برخوردار است. اما باید دید که اتحادیه اروپا در زمینه‎های مختلف و با توجه به رقابت توامان با همکاری که با ایالات متحده آمریکا دارد چگونه با پرونده هسته‎ای و آینده حل و فصل آن و تاثیر آن بر روابط ایران و آمریکا به تصویرسازی خواهد پرداخت اما آنچه مسجل است آن است که برداشتن تحریم‎های اتحادیه اروپا نیز به اندازه برداشتن تحریم‎های رئیس‌جمهور آمریکا از سهولت بیشتری نسبت به دو تحریم شورای امنیت و کنگره آمریکا برخوردار است. در اینجا باید گفت تحریم بعدی که وجود دارد و لغو و تعلیق آن مشکل و با نگرانی روبه‌رو است تحریم‎های کنگره آمریکا است. به هر تقدیر کنگره ایالات متحده آمریکا امروز شاهد غلظت جمهوریخواهان نئوکان چه در مجلس نمایندگان و چه در مجلس سناست و از این جهت با وجود پیروزی جمهوریخواهان در هر دو مجلس باید گفت که کار سختی پیش روی باراک اوباما قرار دارد. به همین خاطر اگر ایران و آمریکا هرچه زودتر بتوانند در این زمینه به یک توافق مشترک دست یابند و به تبع رئیس‌جمهور آمریکا بتواند در اقناع دموکرات‎های هواخواه لابی‎های صهیونیست و جمهوریخواهان تندرو توفیق حاصل کند، خواهد توانست تاحدودی به تعلیق تحریم‎ها کمک کند. اما در ارتباط با شورای امنیت باید توجه داشت که تحریم‎های مربوط به این سازمان سخت‎ترین لایه‌های حقوق تحریم‎ها را در برمی‌گیرد که گذر از آن یک زمان مناسب و متناسب را طلب می‎کند تا اراده سیاسی در چارچوب حقوقی شورای امنیت موجب شود تحریم‌ها اگرچه باقی هستند اما غلظت عملیاتی تحریم‌های اتحادیه اروپا و تحریم‌های رئیس‌جمهور آمریکا و سپس احیانا تحریم‌های کنگره کاهش یابد. اما در هر حال مدت زمان برداشته شدن تحریم‌های شورای امنیت بسیار بیشتر از تحریم‌های سه‌گانه‌ای است که از آن نام بردیم. در نهایت اینکه باید مدنظر داشت تمام این تحریم‌‌ها در مرحله نخست تعلیق می‎شود و پس از آن، آرام آرام در یک بستر زمانی توافق شده، لغو خواهد شد. لذا لغو تحریم‌ها با فوریت تنها می‌تواند شامل تحریم‎‌های رئیس‌جمهور آمریکا و احیانا تحریم‌های اتحادیه اروپا شود که البته با توجه به لغزندگی موجود در اعتماد متقابل ایران و ۱+۵ به یکدیگر به نظر می‌رسد باید در رابطه با تحریم‌ها دو گام برداشته شود؛ نخست تعلیق و سپس لغو تحریم‌ها بر اساس توافق‌نامه‌ای که در یک بازه زمانی معین صورت می‌گیرد.