گروه دیپلماسی: سرانجام پس از نزدیک به ۱۸ ماه از شعار دولت حسن روحانی مبنی بر بهبود روابط با عربستان، وزیر امور خارجه ایران از زوریخ راهی ریاض شد. سفری نه برای تحکیم روابط، بلکه برای شرکت در مراسم ترحیم ملک عبدالله پادشاه متوفی عربستان و عرض تبریک به مناسبت جلوس ملک سلمان هفتمین پادشاه سعودی. وزارت امور خارجه ایران روز جمعه با انتشار بیانیه‌ای، ضمن تسلیت به مردم و دولت عربستان به‌مناسبت درگذشت عبدالله بن عبدالعزیز، اعلام کرد که محمدجواد ظریف به نمایندگی از دولت، در مراسم رسمی که روز شنبه از سوی پادشاهی سعودی برگزار می‌شود، شرکت می‌کند. همچنین به مناسبت درگذشت پادشاه عربستان، دفتر یادبودی از سوی سفارت این کشور در ایران به مدت سه روز گشایش می‌یابد. ملک عبدالله سحرگاه روز جمعه در سن ۹۱ سالگی درگذشت و شاهزادگان دربار آل سعود با سلمان بن عبدالعزیز برادر ناتنی او به‌عنوان پادشاه جدید بیعت کردند. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی معمار نوین روابط با عربستان و حجت الاسلام حسن روحانی منعقد‌کننده تفاهم نامه امنیتی با سعودی‌ها در دوران صدارت بر شورای امنیت ملی، در پیام‌های جداگانه، درگذشت پادشاه سالخورده سعودی را تسلیت گفتند. روحانی و هاشمی همچنین انتخاب پادشاه جدید عربستان را به او تبریک گفتند. دو مقامی که در کارنامه سیاست خارجی خود، بهترین روابط را با ریاض‌نشینان دارند. روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ در تلاش بود تا با تداوم گفتمان تنش‌زدایی که در دوران سازندگی و اصلاحات بر روابط با عربستان حاکم بود، مجددا آن را فعال کند. یک سال و چند ماه از شعار بهبود روابط با همسایگان به‌ویژه دولت دوست و برادر، عربستان، می‌گذرد و نه تنها شاهد بهبود روابط نبوده‌ایم، بلکه کاهش قیمت نفت به‌عنوان یک توطئه، شبحی از تنش را مجددا بر روابط متقابل، گسترانیده است.

در این چارچوب، وزیر امور خارجه ایران برای شرکت در مراسم ترحیم ملک عبدالله از سوئیس عازم عربستان شد. محمد جواد ظریف که به منظور شرکت در چهل و پنجمین اجلاس مجمع جهانی اقتصاد به داووس سوئیس سفر کرده بود، در پی درگذشت پادشاه عربستان، عازم ریاض شد. ظریف همچنین با معاونان خود در زوریخ سوئیس، گفت‌وگوهای هسته‌ای را با آمریکا و جان کری وزیر خارجه این کشور، دنبال کردند.

در شرایط کنونی که سلمان پادشاه جدید عربستان شده است، این پرسش خودنمایی می‌کند که مسیر روابط تهران و ریاض به کدام سمت هدایت خواهد شد؟ آیا شاهد بهبود روابط به‌ویژه با تاکیدی که همواره دولت ایران داشته است، خواهیم بود یا خیر؟ در این ارتباط، شبکه‌ خبری بلومبرگ با اشاره به روی کار آمدن پادشاه جدید عربستان گزارش داد که شکی نیست ملک سلمان سیاست‌های گذشته‌اش را ادامه می‌دهد، اما وقتی پای ایران وسط می‌آید، باید تحولی جدید در رویکرد خود ایجاد کند، چرا که رقابت قدیمی پادشاهی عربستان با دولت ایران، ادعاهای ملک سلمان برای حفظ ثبات را تضعیف خواهد کرد.

بلومبرگ با بیان اینکه منطقه خاورمیانه بسیار سریع‌تر از مسائل داخلی عربستان در حال تغییر است، به تحولات یمن و سوریه اشاره می‌کند و می‌گوید: «واضح است که عربستان سعودی در این لحظه تنها دو انتخاب دارد: مناقشات فرقه‌ای غیرمستقیم بی‌پایان با ایران را ادامه دهد یا به دنبال بهبود روابط با ایران برود.» شبکه خبری بلومبرگ در ادامه با اشاره به این موضوع که خصومت میان تهران و ریاض آن‌قدر که گفته می‌شود سخت و کشنده نیست، به ضرورت تغییر در سیاست‌ها در رابطه با ایران اشاره می‌کند و معتقد است که تغییر چیزی است که به‌زودی به سراغ ملک سلمان می‌آید.

حسین نوش‌آبادی سفیر سابق ایران در عمان نیز درخصوص سفر ظریف به عربستان گفت: «شرکت کردن در مراسم‌ها، نشانه تایید رفتارها و حل مشکلات نیست و این تنها یک امر تشریفاتی است و امیدواریم که رفت و آمدهای تشریفاتی به رفت و آمدهای سیاسی و دیپلماتیک تبدیل شود.»

نوش‌آبادی، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، درباره مرگ ملک عبدالله و پادشاهی جدید عربستان و تاثیر آن در روابط بین ایران و عربستان سعودی، گفت: «جدای از تحلیل‌هایی که بعد از فوت ملک عبدالله مطرح است و آینده نگری‌هایی که بعضی در ذهن دارند و پیش‌بینی‌هایی که صورت می‌گیرد، ایران همواره به کشور عربستان به‌عنوان دوست و با علاقه به ارتباط و تعامل نگاه کرده است و ما هیچ گاه سعی نکردیم عامل ترک و تیرگی روابط باشیم.»

او افزود: «انتظار داریم تغییر و تحولات کشورهای همسایه ما را بیشتر به سمت تعامل در ارتباط و تعمیق روابط سوق دهد و به ما اعتماد کنند و ما نیز در صورتی که نگاه خود را تغییر دهند و با مسائل منطقه واقع‌بینانه برخورد کنند به آنها اعتماد خواهیم کرد، چرا که همسایگی ایجاب می‌کند که مشکلات را خود حل کنیم.»

سفیر سابق ایران در مسقط، با اشاره به اینکه نگاه بدبینانه بین ایران و عربستان باید برداشته شود، گفت: «انتظار ما این است که پادشاه جدید عربستان فصل جدید در روابط ایجاد کند. انتظار دولت‌ها و البته ملت‌ها این است که در آینده گام‌هایی برای حل و فصل مشکلات برداشته شود، چرا که به هر حال سیاست راهبردی ایران توسعه مناسبات و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و دوره‌ای با همسایگان است.» او درباره روند سیاست خارجی ایران در یک سال گذشته در قبال عربستان، نیز گفت: «ما سعی کردیم و تلاش خواهیم کرد که فضای سردی که حاکم است، از بین برود.»