پرونده فرهنگی ایران در یونسکو

گروه فرهنگ و هنر: سرانجام پس از نزدیک به سه ماه جستار و گمانه‌زنی‌های متعدد و متنوع رسانه‌ای درباره انتخاب پایتخت کتاب ایران، این عنوان از ریزگردوغبارها و ریزگردهای شهر اهواز سربرآورد. شاید آن پنج‌شنبه پاییزی در تهران که به پیشنهاد احمد مسجدجامعی روز «کتابگردی» نام گرفت و شهروندان پایتخت‌نشین در هوای استثنائا سالم و پاک آن روز در خیابان‌های شهر گشتند و کتاب خواندند و کتاب خریدند، کمتر کسی فکر می‌کرد که پایتخت کتاب کشور از پشت هوای آلوده شهری سرک بکشد که ۶۶ برابر از حد مجاز، بیشتر آلوده بود. اصطلاح «پایتخت کتاب ایران» بدون هیچ پیشوند و پسوندی به اندازه کافی بزرگ و جالب توجه است اما وقتی بیشتر در این باره دقیق می‌شویم پرسش‌هایی نیز درباره مختصات و چند و چون یک پایتخت کتابی در یک کشور فرهنگی همچون ایران مطرح می‌شوند.

طرح اهواز برای پایتخت شدن

مطابق بیانیه هیات داوران طرح پایتخت کتاب ایران، اهواز «به‌دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، موثر و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی» لوح افتخار وزرای کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی و لوح تقدیر کمیسیون ملی یونسکو را دریافت کرده و این لوح‌های پرافتخار به نمایندگی از مردم کتاب‌دوست این شهر، به مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار اهواز، تقدیم می‌شود.

شهر اهواز با یک طرح منسجم در حوزه گسترش فرهنگ کتابخوانی، ابعاد قابل توجهی از زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و ورزشی را در جهت کمک به افزایش مصرف سرانه مطالعاتی همسو کرده است.

به گفته همایون قنواتی مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان «جشنواره کتاب سال خوزستان» و «طرح سیمای کتاب» به‌عنوان دو طرح ارسالی شهر اهواز به دبیرخانه این جشنواره ارسال شده است.

همچنین در برنامه‌های اولین پایتخت کتاب ایران، طرح «شهر کتاب اهواز» که شامل احداث شهربازی کتاب اهواز و مجموعه فرهنگی شهر کتاب این شهر است، به چشم می‌خورد؛ شیوه اجرای این طرح به این شکل است که در این مجموعه‌ها وسایل بازی کودکان الهام گرفته از کتاب است.

در طرح سیمای کتاب مواردی چون انتخاب برترین‌های کتاب سال استان و استفاده از پتانسیل‌های موجود در استان از جمله ظرفیت رسانه‌های جمعی، نمادهای بصری و المان‌های شهری، تیم‌های ورزشی و ورزشکاران مطرح، امکانات بخش خصوصی، حمایت بخش‌های دولتی و... با هدف تغییر سیمای شهر اهواز با الهام از سوژه‌ها و تم‌های مرتبط با کتاب مورد نظر قرار می‌گیرد.

در این طرح، ساخت بوستان‌های کتاب، استفاده از ظرفیت تیم‌های ورزشی استان جهت تبلیغ اهواز پایتخت کتاب ایران و جهان روی منسوجات و تبلیغات بصری در میادین ورزشی، ایجاد ایستگاه مطالعه در مراکز درمانی و اصناف خدماتی، تجهیز اتوبوس با شعار «اتوبوس مهربان» به‌عنوان کتابخانه، نصب صندوق‌هایی با عنوان «گنجینه کتاب» با کاربری تعویض و اهدای کتاب، ایجاد کتابخانه و توزیع کتاب در میان بزهکاران از جمله شیوه‌های اجرای «طرح سیمای کتاب» است.

طرح گردشگری ادبی با هدف معرفی مناطقی از شهر خوزستان که نام آنها در ادبیات، به‌ویژه ادبیات دفاع مقدس آمده است، درج شعارهایی همچون «من هم کتاب می‌خوانم» روی لباس بازیکنان باشگاه فولاد در مسابقات محلی، جشنواره کتابخانه‌های خانگی و جشنواره پدران و مادران قصه‌گو از دیگر طرح‌هایی بود که از سوی قنواتی در این جلسه عنوان شد.

حاصل انتخاب پایتخت چیست؟

آنچه تاکنون درباره نتایج انتخاب پایتخت کتاب ایران در رسانه‌ها منتشر شده صرفا اهدای یک لوح افتخار به شهر برگزیده و شهرهای تقدیر شده است. پیش از این نیز اعلام شده بود که اعتبارات فرهنگی پایتخت کتاب ایران برای اجرای طرح‌های برگزیده افزوده خواهد شد اما میزان و نحوه تحقق این اعتبارات تاکنون اعلام نشده است. این در حالی است که مجلس شورای اسلامی پیشنهاد اعتباری دولت برای مبارزه با آلودگی هوا در لایحه بودجه را رد کرده است. باید منتظر ماند و دید که آیا اعتبارات فرهنگی امسال برای توسعه فرهنگ کتابخوانی و با محوریت پایتخت کتاب ایران، در بودجه سال آینده یا در برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چنان‌که شایسته و بایسته است محقق خواهد شد؟

معرفی اهواز به یونسکو

به هر روی اهواز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد کشورمان به سازمان جهانی یونسکو معرفی خواهد شد تا دوم اردیبهشت ماه سال آینده در انتخاب نهایی پایتخت کتاب جهان، برای سال ۲۰۱۷، شهری غیر از تهران شانس خود را بیازماید. در صورتی که اهواز بتواند عنوان پایتخت جهانی کتاب را کسب کند از سوی یونسکو برای اجرای طرح‌های خود پشتیبانی مالی و مشاوره‌ای خواهد شد، اما در غیر این صورت همچون تهرا ن‌با دست خالی برخواهد گشت. تهران تاکنون دو بار شانس خود را امتحان کرده اما هر دو بار با ناکامی همراه بوده است؛ در سال ۲۰۰۶ تهران برای بار اول نامزد این عنوان شد که با یک رای به تورین ایتالیا باخت، در سال ۲۰۱۱ هم برای بار دوم نامزد این عنوان بود که در آن سال هم بوئنوس آیرس به‌عنوان یازدهمین شهر جهان به‌عنوان «پایتخت کتاب جهان» انتخاب شد.

از جمله معیارهای یونسکو در انتخاب پایتخت کتاب جهان، می‌توان به تعداد کتاب‌فروشی‌ها، کتابخانه‌ها، آمارهای کتابخوانی و... اشاره کرد؛ ضمن اینکه برنامه‌هایی که شهرها برای پایتخت کتاب شدن پیشنهاد می‌دهند، در نظر یونسکو برای انتخاب «پایتخت کتاب جهان» موثر است. قطعا کسب این عنوان می‌تواند جایگاه یک شهر را تغییر و ارتقا دهد، هم از لحاظ فرهنگی، هم سیاسی و هم اقتصادی اما مهم‌تر از کسب این عنوان، برنامه‌ریزی درست برای رسیدن به آن است؛ کاری که از این پس کمیسیون ملی یونسکو باید آن را تعقیب کند. پس از سال ۲۰۰۱ که مادرید (اسپانیا) به‌عنوان اولین پایتخت کتاب جهان انتخاب شد، به ترتیب اسکندریه (مصر) ۲۰۰۲‌، دهلی نو (هند) ۲۰۰۳، آنتورپ (بلژیک) ۲۰۰۴، مونترال (کانادا) ۲۰۰۵، تورین (ایتالیا) ۲۰۰۶، بوگوتا (کلمبیا) ۲۰۰۷، آمستردام (هلند) ۲۰۰۸، بیروت (لبنان) ۲۰۰۹، لوبلیانا (اسلونی) ۲۰۱۰، بوئنوس آیرس (آرژانتین) ۲۰۱۱، ایروان (ارمنستان) ۲۰۱۲، بانکوک (تایلند) ۲۰۱۳، پورت هارکورت (نیجریه) ۲۰۱۴ و اینچئون (کره‌جنوبی) ۲۰۱۵، روکلاو (لهستان) ۲۰۱۶ به‌عنوان پایتخت‌های کتاب جهان انتخاب شده‌اند. باید دید آیا انتخاب اهواز به‌عنوان نخستین پایتخت کتاب ایران می‌تواند گام نخست حرکت این شهر در مسیر جهانی شدن باشد؟ مسیری که نه فقط برای این شهر که برای استان خوزستان و کل ایران می‌تواند برکات بسیاری به همراه داشته باشد.