پول‌هایی با منشأ نامشخص

علی تاجرنیا نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی احزاب در ایران به‌صورت استاندارد وجود ندارند و از الگوی مرسوم سایر جوامع پیروی نمی‌کنند به همین علت عمدتا از نظرمالی بسیار ضعیف هستند این موضوع سبب شده تا احزاب بیش از آنکه به روال قانونی و شیوه واقعی عمل کنند با فعالیت‌هایشان موجب کم‌رنگ‌تر شدن کارکرد واقعی حزبی در ایران شوند. از طرفی گاه موانعی برای تشکیل مجمع و کنگره رسمی به وجود می‌آید که فعالیت آنها را در سطح جامعه کاهش می‌دهد. اگر احزاب به‌صورت گروه‌های مشخص و محدود تشکیل شوند عموم مردم با شفافیت بیشتری می‌توانند افکار را رصد ‌کنند. لازمه این کار تشکیل احزاب قانونمند است که فعالیت‌هایشان به‌صورت شفاف بررسی شده و با آنها منصفانه و عادلانه برخورد شود.

حوزه تامین مالی احزاب در ایران بسته به نوع گروه‌ها متفاوت است. گروهی که فاقد دفاتر و نمایندگی مناسب برای فعالیت‌های سیاسی در سطح ملی‌اند، به لحاظ منابع مالی بسیار ضعیف هستند. گروهی دیگر نیز از درآمدهای غیرشفاف که از طریق رفتارهای واسطه‌ای در حوزه مسائل اقتصادی وجود دارد، منتفع می‌شوند. این گروه‌ زمانی که در حوزه قدرت قرار می‌گیرند از یکسری اهرم‌ها و رانت‌هایی که دراختیار دارند برای نزدیکان خود استفاده می‌کنند که بیشتر از اینکه جنبه کمکی داشته باشد نوعی وام‌داری نسبت به مجموعه‌ها است.

برخی از احزاب و گروه‌ها که خاستگاه بازاری دارند، با مشکل مالی مواجه نشده و مورد پرسش واقع نمی‌شوند. اما اگر فردی فعالیت اقتصادی انجام داده و بر اساس تمایلات فکری خود از حزبی، حمایت کند ابتدا باید این اطمینان به احزاب داده شود که برخورد با آنها و نظارت بر فعالیت‌هایشان بدون حب و بغض‌ سیاسی صورت می‌گیرد. در گام بعد احزاب نیز مانند تمام شرکت‌های اقتصادی و مجموعه‌های مختلف شکل هزینه‌هایشان مدون شود، بهتر است این عمل توسط نهادهای واسط مستقل از دولت مانند خانه احزاب صورت گیرد. متاسفانه به‌دلیل برخوردهای دوگانه‌ای که برای کمک به احزاب در سال‌های گذشته صورت گرفت بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند این کمک‌‌ها شفاف نباشد.

در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری هم کمک‌های شفافی وجود ندارد، درحالی‌که در بسیاری از جوامع این گونه نیست و بسیاری از افراد دارای منافع کلان در جهت‌گیری‌های دولت هستند. سندیکاهایی که از حضور یک حزب منتفع می‌شوند و از این طریق رونق می‌گیرند خیلی شفاف کمک‌های خود را به حساب این احزاب واریز می‌کنند. به همین علت باید هم احزاب تقویت شوند و هم بی‌طرفانه با آنها برخورد شود و نقش نهادهای واسط مستقل از دولت پررنگ‌تر شود.

کمک‌هایی که از طرف هر قشر یا مجموعه‌ای به احزاب می‌شود فی نفسه منافاتی با قانون ندارند. بسیاری از کمک‌هایی که به احزاب و گروه‌ها می‌شود بیش از اینکه بر مبنای قبول تفکر سیاسی باشد، بر اساس انتفاع افراد است. برخی افراد به حزبی که احساس می‌شود در انتخابات آتی احتمال رای آوری بیشتری داشته باشند کمک‌های مالی می‌کنند. هنگامی که نمایندگان مورد حمایت آنها به مجلس و شورا یا نهادهای مختلف دیگر راه یافتند منافع خود را از طریق آنها تامین می‌کنند. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که رفتارهای غیرقانونی را از کسانی که در انتخابات پیروز می‌شوند، طلب کنند. میل به حضور در احزاب و کمک به آنها از طرف مردم و نهادهای حقوقی بسیار کم است. در بسیاری از مواقع این کمک‌ها به قدری تبعات نامطلوبی به دنبال دارد که اکثرا ترجیح می‌دهند از حوزه سیاست کنار بمانند یا به رفتارهای غیرشفاف دست بزنند تا این کمک‌ها را به طرق مختلف که رد آنها مشخص نباشد انجام دهند که این به نفع کار حزبی نیست. متاسفانه بر خلاف قانون اساسی که نقش احزاب را تقویت می‌کند، تحزب در کشور ما به درستی شکل نگرفته و اثرگذار نبوده‌است. احزاب محصول دوران مدرن هستند و جامعه را به سمت رفتارهای جمعی و عقلانی پیش می‌برند که این رفتارها در اکثر مواقع در تعارض با رفتارهای کهنه و قدیمی است. زمانی که یک حزب از قدرت کنار می‌رود و حزب دیگری کار را در دست می‌گیرد بحث کمک‌های غیرشفاف و هزینه کردن پول‌های کثیف به میان می‌آید. در کشور ما انتخابات غیرسیاسی و براساس تمایلات منطقه‌ای و مقدار هزینه‌‌هایی که برای کسب رای می‌شود صورت می‌گیرد. برای مثال برای انتخاب شدن در یک شهر کوچک که با ۳۰ تا ۴۰ هزار رای به مجلس راه پیدا می‌کنند شاهد هزینه‌های چند میلیاردی هستیم. وقتی فردی بنیه اقتصادی ندارد و وارد عرصه انتخابات می‌شود، هزینه‌ها مستقیما توسط خود فرد صورت نمی‌گیرد. این هزینه‌ها توسط افراد، نه براساس تفکر حزبی و جناحی، بلکه به خاطر منافع فردی خودشان که درآینده بتوانند از موقعیت منتخبین استفاده کنند پرداخت می‌شود. در چنین شرایطی به‌طور طبیعی یکسری پول‌های سرگردان، پول‌هایی که منشأ آنها مشخص نیستند و اصطلاحا پول‌های کثیف نامیده می‌شوند، می‌توانند نقش جدی بازی کنند.در دوره گذشته در سطوح بالای اجرایی کشور سوءاستفاده‌های مالی صورت گرفت و با ثروت‌هایی که از طریق مشروع به دست نیامده بود، کمک‌های انتخاباتی به برخی کاندیداها شد، جدا از اینکه افراد نسبت به این موضوع آگاهی داشته باشند این‌گونه مسائل فضای انتخاباتی و محوریت اشخاص را برای ورود پول‌های نامشروع با منشأ نامشخص مستعد می‌کند تا بتوانند برای حضور افراد در نهادهای انتخابی تاثیرگذار باشند.