بازی کنگره با مذاکرات

داوود هرمیداس باوند استاد دانشگاه علوم و تحقیقات آغازگر تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود؛ درواقع گزارش شورای حکام آژانس به شورای امنیت سازمان ملل سبب شد که شورای امنیت تحریم‌هایی‌ را در زمینه ملزومات، مواد و تکنولوژی هسته‌ای و موشکی به ایران تحمیل کند. به موازات این تحریم‌ها، تحریم‌های یکجانبه مضاعف از سوی آمریکا، بریتانیا و کانادا‌ انجام گرفت و باز در همان راستا تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران وضع شد. در حال حاضر نیز گروه ۱+۵ به‌عنوان نماینده جامعه بین‌الملل در حال مذاکره با ایران هستند و پیشرفت‌هایی در گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران با ۱+۵ حاصل شده است. ابتدا شاهد دستیابی به توافق ژنو بودیم، سپس بیانیه لوزان و اکنون نیز تلاش‌هایی برای نیل به توافق نهایی. به موازات این تحولات، بهبود نسبی مناسبات ایران و آمریکا سبب شد که فعالان تجاری آینده نزدیک را فضای مناسبی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی تشخیص دهند. به همین منظور نیز هیات‌هایی از کشورهای مختلف وارد ایران شدند و فضا را ارزیابی کردند تا دریابند در آینده نزدیک و بعد از توافق به چه نحو می‌توانند وارد عمل شوند. البته در مورد اینکه تحریم‌ها یکجا برداشته شود یا مرحله به مرحله میان طرفین اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ نظر آمریکا این است که لغو این تحریم‌ها مرحله‌ای خواهد بود به خصوص اینکه کنگره آمریکا نیز با جدیت خواهان آن است که موافقت‌نامه مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین تحریم‌هایی که تحت اختیار رئیس‌جمهور است نیز تا مادامی که کنگره نظرش را اعمال نکرده، برداشته نمی‌شود؛ البته این فرصت، کوتاه و تقریبا یک ماهه است. در نتیجه باید ببینیم آیا نظر کنگره نسبت به توافق مثبت است و آن را تایید می‌کند یا می‌خواهد مخالفت‌هایی را اعلام کند. اگر در تیرماه دو طرف به توافق دست یابند، نظر غالب این است که چون بسیاری از تحریم‌ها به واسطه شورای امنیت وضع شده است، توافق باید به شورای امنیت ارسال شود. اگر این شورا اعلام کند آنچه که انجام گرفته در جهت خواست آنها است تحریم‌‌های قبلی لغو خواهد شد و یک قطعنامه جدید صادر می‌شود مبنی بر اینکه گزارش آژانس پایبندی ایران به تعهداتش را تایید کرده است. در این صورت آژانس تحریم‌های خود را علیه ایران لغو خواهد کرد و بعد از صدور قطعنامه باید تاکید کند که ایران نسبت به آنچه آنها خواسته‌اند، اجابت کرده است. وقتی چنین قطعنامه‌ای از سوی شورای امنیت صادر شود تاحدودی صلاحیت کنگره را تعدیل می‌کند؛ زیرا به موجب منشور سازمان ملل همه کشورها ملزم به پذیرش تصمیمات شورای امنیت هستند و در نتیجه جبهه اوباما اندکی تقویت می‌شود. البته در مورد بخش‌هایی از تحریم‌ها که مربوط به نهادهای دولت فدرال است نیز اوباما آزادی عمل دارد که لغو کند. شاید کنگره اجازه ندهد تا یک ماه این امر صورت پذیرد اما به هر ترتیب این اقدام انجام خواهد گرفت. در مورد تحریم‌های کنگره باید گفت که به حالت تعلیق در می‌آید ولی اگر آنها اصل توافق با ایران را تایید کنند قطعنامه‌هایشان نیز اعتبار خود را از دست خواهند داد. در این میان اگر کنگره نظر منفی داشته باشد و خواهان آن باشد که تحریم‌های معلق دوباره فعال شود یا تحریم‌های جدید وضع شود، بحران ایجاد خواهد شد؛ زیرا به نظر نمی‌رسد که اتحادیه اروپا یا چین و روسیه به تصمیمات کنگره تن در دهند. یعنی در این شرایط یک شکاف میان کنگره آمریکا و دیگر اعضای گروه ۱+۵ ایجاد خواهد شد. در نتیجه بررسی شرایط بستگی به قصد و نیت کنگره دارد؛ ۳ گزینه در مورد نیت کنگره قابل بررسی است: ۱- نخست توقف مذاکرات یا سنگ‌اندازی در روند آن ۲- تعدیل توافق حاصل شده و تامین نظر رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی ۳- بررسی منصفانه توافق در هر حال نظر کنگره قبل از هرچیز به متن موافقت‌نامه بستگی دارد و اینکه نگرانی‌های آنها درباره بازرسی‌ها رفع شود. اکنون مساله اینجاست که اگر تحریم‌ها علیه ایران لغو شود آیا سرمایه‌گذاران خارجی وارد بازار ایران خواهند شد؟ باید توجه داشت که سرمایه‌گذار همه جا به دنبال این است که سودآوری داشته باشد؛ بنابراین دور از تصور نیست که پس از دستیابی به توافق سرمایه‌گذاران اروپایی و حتی آمریکایی وارد ایران شوند.