ویت فوگل و استبداد شرقی
گروه تاریخ و اقتصاد: کارل آگوست ویت‌فوگل یکی از جامعه‌شناسان برجسته آلمان است. آثار ویت‌فوگل از مهم‌ترین منابع افکار و عقاید روشنفکرانه و توسعه سیاسی قرن بیستم است. تحلیل ویت‌فوگل از جامعه بورژوازی به پیروی از ماکس وبر (۱۹۲۰-۱۸۶۴) جامعه‌شناس شهیر آلمانی است که شهر را مرکز مطالعات خود مخصوصا در رابطه با سرمایه‌داری قرار داد. در کتاب «تاریخ جامعه بورژوازی» در تحلیل از «روحیه سرمایه‌داری» ویت‌فوگل توسعه شهر را در رابطه با شیوه تولید می‌داند. او معتقد است شیوه تولید است که خصلت توسعه شهر را تعیین می‌کند.
گروه تاریخ و اقتصاد: کارل آگوست ویت‌فوگل یکی از جامعه‌شناسان برجسته آلمان است. آثار ویت‌فوگل از مهم‌ترین منابع افکار و عقاید روشنفکرانه و توسعه سیاسی قرن بیستم است. تحلیل ویت‌فوگل از جامعه بورژوازی به پیروی از ماکس وبر (1920-1864) جامعه‌شناس شهیر آلمانی است که شهر را مرکز مطالعات خود مخصوصا در رابطه با سرمایه‌داری قرار داد. در کتاب «تاریخ جامعه بورژوازی» در تحلیل از «روحیه سرمایه‌داری» ویت‌فوگل توسعه شهر را در رابطه با شیوه تولید می‌داند. او معتقد است شیوه تولید است که خصلت توسعه شهر را تعیین می‌کند. به عبارتی دیگر کل جامعه بورژوازی را تحت تاثیر
قرار می‌دهد.
سرانجام ویت‌فوگل از بحث در مورد شهر به بحث در مورد شیوه تولید کشاورزی و جوامع براساس سیستم آبیاری کشیده شد. ویت‌فوگل برای اولین بار به‌وسیله وبر از جوامع بوروکراتیک براساس سیستم آبیاری مصنوعی در چین و هند آگاه شد. او از وبر آموخت که شهرها در چین و کلا شرق در بیشتر قسمت‌ها بوروکراتیک و سازمانی تمرکز یافته بودند که هیچ وقت آن استقلال سیاسی و نظامی که شهرهای اروپایی از آن برخوردار بودند را نداشتند.
تز ویت‌فوگل مخصوصا در کتاب «استبداد شرقی» این است که اشکال عمده جوامع ماقبل صنعتی را نشان دهد. او از رژیم‌های استبدادی که دیگران هم راجع به آن بحث کرده‌اند، سخن می‌گوید. ویت‌فوگل معتقد بود این رژیم‌های استبدادی ناشی از کارکرد و نتیجه ضروری سیستم‌های وسیع آبیاری و شرایط فرهنگی و اجتماعی است. برای اینکه تاسیسات وسیع آبیاری بتوانند به تولید کشاورزی بپردازند احتیاج مبرمی به تحرک و نیروی کار و سازمان کار است. این فعالیت‌ها تنها به وسیله نیروی تشکیلاتی و اجرایی متمرکز و با قدرت شدید است که می‌تواند صورت گیرد.
در واقع بوروکراسی وسیله‌ای ضروری است برای تولید کشاورزی. ویت‌فوگل معتقد بود قدرت دولت‌هایی که بر اساس سیستم آبیاری مصنوعی بنا شده، ناشی از سازمان و اجرای عملیات وسیع اقتصادی و عمومی است، نه به خاطر مالکیت خصوصی زمین یا داشتن ارتش قوی. به اعتقاد ویت‌فوگل این‌قدرت، اجتناب‌ناپذیر است زیرا کنترل و نگهداری و فعالیت شبکه‌های آبی در صورت داشتن نیروی قوی و متمرکز حکومت مرکزی میسر است. چنان که می‌گوید: «اقتصاد بر پایه آبیاری مصنوعی پدیده لازمی است برای به وجود آمدن استبداد بوروکراتیکی.» به عبارت دیگر کشاورزی بر پایه تاسیسات مصنوعی آبی منجر به یک نوع خاص از نظام قدرت مطلقه می‌شود. این نوع قدرت مطلق و همهگیر که به وسیله دولت اجرا می‌شود از هر نیروی دیگری در جامعه قوی‌تر است. دولت بالاترین قدرت را دارد و جامعه در اختیار اوست و هر نوع دگرگونی، استقلال و انحرافاتی را مانع می‌شود. به‌طور خلاصه این نوع نظام توتالیتر دارای خصوصیات
زیر است:
۱-تسلط و کنترل تولید به‌وسیله دولت؛ به عبارت دیگر چون دولت همه امکانات را در اختیار خود دارد، هر نوع تولید وسیعی بدون دخالت او انجام نمی‌گیرد.
2- یک نوع پیچیده شبکه جاسوسی، نظارت سیاسی، نظارت جمعیتی و یک سیستم برقراری ارتباطات
۳- یک ارتش بزرگ، مجهز و تمرکزیافته و فقدان مراکز دیگر قدرت نظامی، به عبارت دیگر غیرمسلح بودن عامه مردم
4- نیروی انسانی اجباری در خدمت دولت برای شبکه و تاسیسات آبیاری و کار روی زمین و ...، مالیات سنگین و اجباری دولت و افزایش مدام آن.
۵- هر نوع فعالیت اقتصادی با اجازه دولت انجام می‌گیرد. فقدان هر نوع آزادی تجاری و تولید مانوفاکتوری، دولت همچنان کنترل تجارت و تولید را در دست دارد، بازرگانان و مالکان تحت عنایت و خواسته دولت می‌توانند فعالیت کنند. خلاصه اینکه هرنوع تولید شبه‌سرمایه‌داری وجود نخواهد داشت.
6- دولت شدیدا تمرکز یافته است و قدرت خود را از طریق به کار بردن سنت و ایدئولوژی تثبیت می‌کند و هر نوع فعالیت اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی تحت اختیار دولت
است.
با توجه به این خصوصیات است که ویت‌فوگل نظام این جوامع را «استبداد شرقی» می‌نامد. برای ویت‌فوگل وقتی دولتی تمرکز یافته است و هیچ نوع گروه اجتماعی دیگر یارای مقاومت با آن را نداشته باشد، نظامی، همهگیر و توتالیتر است. ویت‌فوگل معتقد بود بوروکراسی و طبقه حاکمه یکی و وابسته به یکدیگر هستند.
هر نوع دستیابی به امور اجرایی منحصر به در اختیار داشتن بوروکراسی است. در چنین جامعه‌ای قدرت سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک به وسیله دولت و با در دست داشتن بوروکراسی انجام می‌گیرد.
ویت‌فوگل نظریه خود را در مورد تمام شیوه‌های تولیدی قبل از سرمایه‌داری تعمیم می‌دهد. برای او «استبداد شرقی» یک نوع نظام اجتماعی است با دامنه و نفوذی گسترده و بیشترین نفوذ را تا قبل از سرمایه‌داری جدید دارا بوده است. حتی معتقد است که «استبداد» از جوامع آبی به جوامع غیرآبی سرایت کرده است.
کشورهایی که از نظر ویت‌فوگل جزو جوامع آبی به حساب می‌آیند عبارتند از: مصر عهد باستان، بین‌النهرین، امپراتوری روم غربی، امپراتوری روم شرقی (بیزانس)، نظامات غرب، امپراتوری عثمانی، بخش مسلمان اسپانیا، هند، چین، ژاپن، آمریکای مرکزی و جنوبی قبل از فتح، سرخپوستان پوابلو، جاگا و بالاخره هاوایی عهد قدیم.
- بخشی از یک مقاله، ترجمه و اقتباس: ابراهیم انصاری
قرار می‌دهد.
سرانجام ویت‌فوگل از بحث در مورد شهر به بحث در مورد شیوه تولید کشاورزی و جوامع براساس سیستم آبیاری کشیده شد. ویت‌فوگل برای اولین بار به‌وسیله وبر از جوامع بوروکراتیک براساس سیستم آبیاری مصنوعی در چین و هند آگاه شد. او از وبر آموخت که شهرها در چین و کلا شرق در بیشتر قسمت‌ها بوروکراتیک و سازمانی تمرکز یافته بودند که هیچ وقت آن استقلال سیاسی و نظامی که شهرهای اروپایی از آن برخوردار بودند را نداشتند.
تز ویت‌فوگل مخصوصا در کتاب «استبداد شرقی» این است که اشکال عمده جوامع ماقبل صنعتی را نشان دهد. او از رژیم‌های استبدادی که دیگران هم راجع به آن بحث کرده‌اند، سخن می‌گوید. ویت‌فوگل معتقد بود این رژیم‌های استبدادی ناشی از کارکرد و نتیجه ضروری سیستم‌های وسیع آبیاری و شرایط فرهنگی و اجتماعی است. برای اینکه تاسیسات وسیع آبیاری بتوانند به تولید کشاورزی بپردازند احتیاج مبرمی به تحرک و نیروی کار و سازمان کار است. این فعالیت‌ها تنها به وسیله نیروی تشکیلاتی و اجرایی متمرکز و با قدرت شدید است که می‌تواند صورت گیرد.
در واقع بوروکراسی وسیله‌ای ضروری است برای تولید کشاورزی. ویت‌فوگل معتقد بود قدرت دولت‌هایی که بر اساس سیستم آبیاری مصنوعی بنا شده، ناشی از سازمان و اجرای عملیات وسیع اقتصادی و عمومی است، نه به خاطر مالکیت خصوصی زمین یا داشتن ارتش قوی. به اعتقاد ویت‌فوگل این‌قدرت، اجتناب‌ناپذیر است زیرا کنترل و نگهداری و فعالیت شبکه‌های آبی در صورت داشتن نیروی قوی و متمرکز حکومت مرکزی میسر است. چنان که می‌گوید: «اقتصاد بر پایه آبیاری مصنوعی پدیده لازمی است برای به وجود آمدن استبداد بوروکراتیکی.» به عبارت دیگر کشاورزی بر پایه تاسیسات مصنوعی آبی منجر به یک نوع خاص از نظام قدرت مطلقه می‌شود. این نوع قدرت مطلق و همهگیر که به وسیله دولت اجرا می‌شود از هر نیروی دیگری در جامعه قوی‌تر است. دولت بالاترین قدرت را دارد و جامعه در اختیار اوست و هر نوع دگرگونی، استقلال و انحرافاتی را مانع می‌شود. به‌طور خلاصه این نوع نظام توتالیتر دارای خصوصیات
زیر است:
۱-تسلط و کنترل تولید به‌وسیله دولت؛ به عبارت دیگر چون دولت همه امکانات را در اختیار خود دارد، هر نوع تولید وسیعی بدون دخالت او انجام نمی‌گیرد.
2- یک نوع پیچیده شبکه جاسوسی، نظارت سیاسی، نظارت جمعیتی و یک سیستم برقراری ارتباطات
۳- یک ارتش بزرگ، مجهز و تمرکزیافته و فقدان مراکز دیگر قدرت نظامی، به عبارت دیگر غیرمسلح بودن عامه مردم
4- نیروی انسانی اجباری در خدمت دولت برای شبکه و تاسیسات آبیاری و کار روی زمین و ...، مالیات سنگین و اجباری دولت و افزایش مدام آن.
۵- هر نوع فعالیت اقتصادی با اجازه دولت انجام می‌گیرد. فقدان هر نوع آزادی تجاری و تولید مانوفاکتوری، دولت همچنان کنترل تجارت و تولید را در دست دارد، بازرگانان و مالکان تحت عنایت و خواسته دولت می‌توانند فعالیت کنند. خلاصه اینکه هرنوع تولید شبه‌سرمایه‌داری وجود نخواهد داشت.
6- دولت شدیدا تمرکز یافته است و قدرت خود را از طریق به کار بردن سنت و ایدئولوژی تثبیت می‌کند و هر نوع فعالیت اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی تحت اختیار دولت
است.
با توجه به این خصوصیات است که ویت‌فوگل نظام این جوامع را «استبداد شرقی» می‌نامد. برای ویت‌فوگل وقتی دولتی تمرکز یافته است و هیچ نوع گروه اجتماعی دیگر یارای مقاومت با آن را نداشته باشد، نظامی، همهگیر و توتالیتر است. ویت‌فوگل معتقد بود بوروکراسی و طبقه حاکمه یکی و وابسته به یکدیگر هستند.
هر نوع دستیابی به امور اجرایی منحصر به در اختیار داشتن بوروکراسی است. در چنین جامعه‌ای قدرت سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک به وسیله دولت و با در دست داشتن بوروکراسی انجام می‌گیرد.
ویت‌فوگل نظریه خود را در مورد تمام شیوه‌های تولیدی قبل از سرمایه‌داری تعمیم می‌دهد. برای او «استبداد شرقی» یک نوع نظام اجتماعی است با دامنه و نفوذی گسترده و بیشترین نفوذ را تا قبل از سرمایه‌داری جدید دارا بوده است. حتی معتقد است که «استبداد» از جوامع آبی به جوامع غیرآبی سرایت کرده است.
کشورهایی که از نظر ویت‌فوگل جزو جوامع آبی به حساب می‌آیند عبارتند از: مصر عهد باستان، بین‌النهرین، امپراتوری روم غربی، امپراتوری روم شرقی (بیزانس)، نظامات غرب، امپراتوری عثمانی، بخش مسلمان اسپانیا، هند، چین، ژاپن، آمریکای مرکزی و جنوبی قبل از فتح، سرخپوستان پوابلو، جاگا و بالاخره هاوایی عهد قدیم.
- بخشی از یک مقاله، ترجمه و اقتباس: ابراهیم انصاری
ارسال نظر