اقدام سیاسی ایران و آژانس بر سر PMD
حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل هسته‌ای (Possible Military Dimensions) PMD به مفهوم ابعاد نظامی احتمالی، مساله‌ای است که سال 2007 توسط محمد‌البرادعی، رئیس سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مطرح شد و این روزها دوباره به مورد‌ اختلافی در مذاکرات حساس و پایانی ایران با گروه 1+5 تبدیل شده است؛ البرادعی در آن زمان اعلام کرد اطلاعاتی به آژانس رسیده که براساس آن، ایران بین سال‌های 2000 تا 2003 اقداماتی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای انجام داده است. ایران در همان زمان در 117 صفحه به این ادعای آژانس پاسخ داد ولی چون آژانس پاسخ‌های ایران را کافی ندانست بحث ادامه پیدا کرد.
بنابراین ایران از آژانس درخواست کرد که منابع و مدارک این ادعاها را ارائه کند. اما آژانس ضمن رد درخواست ایران اعلام کرد طرف‌هایی که این اسناد را ارائه داده‌اند اجازه نمی‌دهند آنها را در اختیار ایران قرار دهند. اصرار ایران برای دریافت این اسناد کاملا طبیعی بود اما آژانس زیر بار نمی‌رفت. سرانجام در سال 2011 که یوکیا آمانو به‌عنوان دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شد، این مساله را در ذیل گزارش‌های آژانس مطرح کرد و از تهران خواست به آن پاسخ دقیق بدهد. باید توجه داشت که این اتهامات مربوط به سال‌های 2000 تا 2003 بوده و 12 سال از آن زمان می‌گذرد؛ بنابراین هم مساله بسیار قدیمی شده است و هم آژانس مدارک مربوطه را ارائه نمی‌دهد در نتیجه پاسخ‌دهی به این ادعاها بسیار دشوار است. البته آژانس می‌گوید این ادعاها را بررسی کرده و آنها را قابل توجه دیده است اما هیچ وقت نگفته که این موضوعات را تایید کرده است.
از سوی دیگر ایران و آژانس از سال ۲۰۰۷ که این مساله توسط البرادعی مطرح شد، بارها راجع به آن بحث کرده‌اند و طی بیش از هفت سال هنوز به نتیجه‌ای نرسیده‌اند پس چطور می‌توان انتظار داشت ایران و گروه ۱+۵ در این مدت زمان کم باقیمانده تا ۱۰ تیر و موعد مقرر برای دستیابی به متن توافق جامع به نتیجه‌ای در این خصوص دست یابند. با این تفاسیر این درخواست طرف آمریکایی یعنی پاسخ دادن ایران به موضوع PMD در خلال مذاکرات اقدام بسیار اشتباهی بود. به نظر می‌رسد ایران و گروه ۱+۵ تا موعد مقرر درخصوص باقی مذاکرات هسته‌ای به نتیجه‌ای قابل قبول دست یابند ولی این مساله را ایران و آژانس در یک اقدام سیاسی حل و فصل کنند. در واقع طرف ایرانی امیدوار است که با طرف ۱+۵ به راهکاری دست یابند تا این موضوع خاتمه یابد. در این خصوص گزارش‌های آژانس امنیت ملی آمریکا درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران را نیز نباید از نظر دور داشت؛ این نهاد طی دو گزارشی که در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۱ منتشر کرد، اعلام کرد که ایران هیچ اقدامی برای ساخت بمب هسته‌ای از سال ۲۰۰۳ به این طرف انجام نداده است. آمریکا با طرح چنین مساله‌ای درواقع می‌خواهد ایران را به اعتراف وادارد که در گذشته یعنی پیش از ۲۰۰۳ اقداماتی برای ساخت بمب انجام داده است و باید آن را به اطلاع آژانس برساند. این در حالی است که ایران بارها چنین ادعاهایی را رد کرده و آنها را ادعاهای ساختگی توسط دشمنان اعلام کرده است. هم اکنون نیز طرف مقابل با هدف اینکه بر سر PMD با ایران به نتیجه برسد، لیستی از نام دانشمندان هسته‌ای ایران تهیه کرده و خواهان آن است که آژانس با این دانشمندان صحبت کند تا بتوانند موضوع را حل کنند. اما طرف ایرانی ‌می‌داند که چنین راهکاری نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت و لذا با این خواسته مخالف است و آن را بی‌اثر می‌‌داند. طرف غربی با اتکا به این موضوع که در بیانیه لوزان از «حل موضوعات گذشته و حال» صحبت شده است، چنین درخواستی را مطرح کرده است و مساله PMD را یک مساله حل نشده در گذشته می‌داند که باید حل شود. البته اکنون طرفین راجع به برخی مسائل دیگر نیز دچار اختلافاتی شده‌اند که به زیاده‌خواهی‌های طرف غربی باز می‌گردد؛ به‌عنوان مثال در بحث فردو براساس بیانیه لوزان بر سر ۱۰۰۰ سانتریفیوژ توافق کرده بودند اما اکنون ظاهرا غرب تعداد کمتری را مطرح کرده است یا پیش‌تر هزینه بازسازی قلب رآکتور اراک را تقبل کرده بودند اما امروز حرف دیگری می‌زنند. اما با وجود این اختلافات بازهم می‌توان امیدوار بود که ایران و گروه ۱+۵ به ویژه آمریکا در موعد تعیین شده به توافق دست یابند زیرا دو طرف پیش از این وضعیت‌های بدتر از این را نیز از سر گذرانده‌اند. آمریکا یک زمانی می‌گفت فردو باید تعطیل شود اما امروز با فعالیت آن به شکلی دیگر موافقت کرده است یا خواهان آن بود که کل اورانیوم ۲۰درصد ایران به خارج از کشور ارسال شود اما در حال حاضر بخشی از این اورانیوم در داخل به قرص هسته‌ای تبدیل می‌شود. بنابراین برای مسائل اختلافی باقی مانده نیز احتمالا طرفین به راه‌حل‌هایی دست خواهند یافت. در نهایت اینکه یکی از موضوعات مهمی که این روزها مورد بحث است نحوه لغو تحریم‌ها است؛ ایران در پی آن است به راه‌حلی دست یابند که براساس آن در یک روز اعلام شود که تمام تحریم‌ها لغو خواهد شد و جدول اجرای آن را نیز اعلام کنند؛ سپس نیز براساس همان جدول تحریم‌ها لغو شود. امید می‌رود که برای لغو تحریم‌های ناعادلانه علیه ایران به چنین طرحی دست یابند.