موانع فرهنگی تجارت آزاد در اروپا

گروه ترجمه- شادی آذری: توافق‌های تجارت آزاد بین کشورها و قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان می‌توانند ثمرات زیادی را برای اقتصادها در پی داشته باشند؛ اما بخش فرهنگ و هنر که در آن سود‌ تجاری اولویت نخست نیست، ممکن است با این توافق‌ها آسیب‌پذیر شود. این دغدغه‌ای است که اکنون ذهن بسیاری از آلمانی‌ها را در رابطه با توافق تجارت آزاد بین آمریکا و اتحادیه اروپا به خود مشغول ساخته است. مشکل این است که اروپایی‌ها به مقوله فرهنگ و هنر به‌عنوان خوراک ذهن بشر نگاه می‌کنند اما نگاه تجاری آمریکایی‌ها و اهمیتی که آنها به سود و بازار محصولات فرهنگی می‌دهند، اروپایی‌ها را نگران می‌کند. به‌عنوان مثال برای رمان‌نویس آلمانی، نینا جورج، تبعات توافق تجارت آزاد احتمالی اروپا با آمریکا یک مانع بر سر راه فعالیت هنری‌اش محسوب می‌شود. به عقیده او، توافق تجارت آزاد اروپا و آمریکا موسوم به شراکت تجاری و سرمایه‌گذاری دوسوی آتلانتیک (تی‌تی‌آی‌پی) که با هدف رفع موانع تجاری در بازار ۸۰۰میلیون نفری آمریکا- اتحادیه اروپا شکل می‌گیرد، می‌تواند برای هنر و فرهنگ آلمان که بخش عمده بودجه آن را دولت تامین می‌کند، مهلک باشد. از شهر گراز در اتریش گرفته تا هلسینکی در فنلاند، مردم اروپا با نگرانی از این توافق تجاری به‌عنوان تهدیدی برای منافع مصرف‌کننده و حمایت از مصرف‌کننده یاد می‌کنند.

اما آنچه کمتر سخن از آن به میان می‌آید، یک تمایز کلیدی است که بین آمریکا و اروپا وجود دارد: نقش دولت در تبلیغ و حمایت از هنر و فرهنگ. از دید بسیاری از افراد در اروپا، پتانسیل سود تجاری که موجب نابودی بخش فرهنگی قدرتمند و به شدت متکی به یارانه این قاره شود در معاهده تجارت آزاد با آمریکا بسیار قوی است و به پایه‌های هویت اروپایی آسیب خواهد زد.

جورج، یکی از هزاران کتاب‌فروش و کارگردان تئاتر و اپراست که ماه گذشته در برلین حضور یافتند تا در تظاهرات علیه توافق تجارت آزاد با آمریکا شرکت کنند. او می‌گوید: «وقتی که یارانه بخش فرهنگی زندگی یا سنت‌های فرهنگی‌ ما به‌عنوان موانع تجاری تلقی می‌شوند، ما واقعا عصبانی می‌شویم. ذهنیت اروپایی‌ها این است که هنر برای بازار خلق نمی‌شود، بلکه برای مردم، برای روح آنها، خلق می‌شود و شما نمی‌توانید با محصولات فرهنگی مانند همبرگر یا مبل تجارت کنید.»

حتی در آلمان قرن هفدهم هم صدها قلمرو پادشاهی، اپرا و تئاتر خود را داشتند و همین موجب شد که این کشور اکنون یکی از متنوع‌ترین چشم‌اندازهای فرهنگی را داراست. در حال حاضر دولت آلمان سالانه ۱/ ۹ میلیارد یورو صرف بخش فرهنگ می‌کند و به این ترتیب نه فقط بیش از ۲۰۰ تئاتر و ۱۳۰ ارکستر حرفه‌ای را مورد حمایت قرار می‌دهد، (در مقایسه، تعداد ارکسترهای آمریکا ۱۲۰ است) بلکه از مدرسه موسیقی کودکان، بودجه بهداشت و درمان هنرمندان و برپایی کنسرت در مراکز اسکان پناهندگان، بیمارستان‌ها و خانه سالمندان نیز حمایت می‌کند. اما آندره ماسوپوست، یکی از اعضای سندیکای ارکسترهای آلمان در هامبورگ می‌گوید: «چرا نباید این بازار به یک بازار پر سود برای دست‌اندرکاران فرهنگی آمریکا تبدیل شود؟» سال گذشته، یونسکو، صحنه‌های ارکستر و تئاتر آلمان را به‌عنوان «میراث غیرملموس فرهنگی» نام‌گذاری کرد. حالا ماسوپوست می‌گوید اگر فرهنگ، بخشی از مذاکرات تجارت آزاد اروپا و آمریکا باشد، به یارانه‌ها به‌عنوان عاملی برای تخریب رقابت نگاه می‌شود و راه را برای چالش‌های قانونی باز می‌کند. او می‌گوید: «تصور کنید که یک ارکستر آمریکایی بگوید می‌خواهد موسیقی ویوالدی را در آلمان اجرا کند. سپس ادعا کند که ما با این یارانه‌ها مشکل داریم و ما هم بخشی از آن را می‌خواهیم.» چنین رویدادی از نظر جین مارک، ویولنیست موزه ۲۰۰ ساله فرانکفورت و خواننده اپرا، بدترین سناریوی ممکن است. او می‌گوید: «در این صورت ما دوام نخواهیم آورد.» او می‌گوید در آلمان شما می‌توانید با قیمت تماشای یک فیلم به اپرا بروید. حتی در مهجورترین جاها هم کنسرت اجرا می‌شود. وی می‌افزاید: «برای همین است که در برابر تغییر شرایط می‌جنگیم.»

اما اروپایی‌ها بر این باورند که اجراهای زنده تنها حوزه‌ای نیستند که در خطر قرار می‌گیرند. در مسافت نه چندان دوری از اپرای فرانکفورت، کتابفروشی ۳۳ ساله هانس دنرشتاین و کلاوس میچسنر قرار دارد. آنها هم از نوع دیگری از یارانه بخش فرهنگ استفاده می‌کنند: قانونی که همه کتابفروشی‌ها، از جمله فروشگاه‌های آنلاین را ملزم می‌کند که کتاب‌ها را با قیمت‌هایی که انتشارات آنها تعیین کرده‌اند بفروشند. بنابراین هیچ جنگ قیمتی مانند آنچه در سایت آمازون رخ می‌دهد وجود نخواهد داشت و کتابفروشی‌های مستقل هم در همه جا قابل مشاهده‌اند. اما منتقدان بر این باورند که توافق تجارت آزاد اروپا با آمریکا می‌تواند این شرایط را تغییر دهد. نخستین‌بار در سال ۲۰۱۳ بود که فرانسه زنگ هشدار خطرات توافق تی‌تی‌آی‌پی بر فرهنگ را به صدا درآورد و تهدید کرد که اگر صنعت سینما از میز مذاکرات این توافق حذف نشود، کل مذاکرات را به شکست می‌کشاند. با این کار فرانسه موفق شد به یک «معافیت فرهنگی» دست پیدا کند که بر اساس آن مجاز خواهد بود برای حمایت از صنعت سینمای خود در برابر هالیوود، از یارانه استفاده کند. اولاف زیمرمان، رئیس شورای فرهنگی آلمان و هماهنگ‌کننده جایگاه آلمان در توافق تجارت آزاد می‌گوید: «ما بدون فرانسوی‌ها نمی‌توانستیم در موقعیت امروز خود قرار بگیریم.» از سوی دیگر سیگمار گابریل، وزیر اقتصاد آلمان به تازگی تصریح کرده است: «اگر این ذهنیت را داریم که متن توافق به اندازه کافی خوب نیست و در آن فرهنگ به اندازه کافی مورد حمایت قرار نگرفته است، نباید آن را امضا کنیم.» اما طرفداران فرهنگ خواستار آن هستند که در متن توافق، بخش فرهنگ از مفاد آن مستثنی شود. جورج می‌گوید: «توافق تجارت آزاد اروپا و آمریکا، پشت درهای بسته مورد مذاکره قرار می‌گیرد و این موضوع ما را نگران می‌کند.» البته زیمرمان بر این باور است که آنچه مورد بحث است، توقف روند مذاکرات تجارت آزاد آلمان و آمریکا نیست. «بلکه پرسش این است که آیا ما مشتاقیم به آمریکا یک مزیت رقابتی در بازار آلمان بدهیم یا نه و پاسخ منفی است.» او می‌افزاید: «بی‌شک تفاوت فرهنگی به بازار آسیب خواهد زد و با یکپارچگی می‌توان پول بیشتری هم به‌دست آورد و هیچ کشوری بیشتر از خود آمریکا این موضوع را درک نمی‌کند چون هالیوود مخالف تکثرگرایی فرهنگی است. آمریکا شرکت‌های بزرگی دارد که منافع زیادی در صادرات محصولشان به آلمان دارند و برای ما موانع تجاری یک مکانیزم حمایتی محسوب می‌شوند.» فلسفه آلمانی‌ها این است که دولت حمایت از فرهنگ را به‌عنوان بخشی از مسوولیت رفاه اجتماعی خود تلقی می‌کند، چیزی درست مانند حمایت از مدارس و بیمارستان‌ها. جورج می‌گوید: اگر توافق تی‌تی‌آی‌پی اروپا را مجبور کند که یک روش آمریکایی بر پایه افزایش بودجه بخش خصوصی را در پیش گیرد، در جامعه اروپا یک جو ضدآمریکایی ایجاد خواهد شد و ادامه این وضع شکافی دائمی بین دو قاره ایجاد خواهد کرد.