دکتر داریوش یعقوبی

مشاور معاونت فرهنگی و پژوهش ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز

نخبگان جامعه و مسوولان در مورد قاچاق کالاو پیامدهای آن، دیدگاه‌ها، نگرش‌ها و درعین حال دل‌نگرانی‌ها و دغدغه‌های متفاوتی دارند. این نگرش‌ها و دل‌نگرانی‌ها از سویی اهمیت موضوع را گوشزد می‌کند و از سوی دیگر مبین مسائل متعدد مرتبط با موضوع قاچاق است.


در این میان، طبیعی است که دغدغه‌ها و نگرش‌های مسوولان و نخبگان اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی- فرهنگی، توجه ویژه‌ای را به خود معطوف دارد. به‌لحاظ اهمیت موضوع، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در قالب یک پژوهش کیفی با عنوان «طرح بررسی، نقد و اصلاح نگرش‌ها، افکار و بینش‌های موثر بر قاچاق کالا»، مبادرت به جمع‌آوری، طبقه بندی و تحلیل دیدگاه‌های مسوولان و مدیران رده بالای کشور کرده و در قالب گزارش پژوهشی ارائه کرده است. آنچه در این مقاله کوتاه ارائه می‌شود اشاره به مهم‌ترین‌ یافته‌های این پژوهش است. نکته قابل توجه این است که موارد احصا ‌شده طی مدت زمانی که از انجام پژوهش مورد اشاره می‌گذرد، در قالب اولویت‌های پژوهشی، تهیه گزارش، انجام پژوهش، فراخوان مقاله و... ذیل فعالیت‌های معاونت فرهنگی و پژوهش قرار گرفته که نمونه بارز آن بازتاب شماری از این دغدغه‌ها در متن برنامه راهبردی مبارزه با قاچاق کالا و ارز است که توسط ستاد تهیه و به دستگاه‌های عضو ابلاغ شده است.


دغدغه‌های اقتصادی:

بررسی محتوای نظرات ابراز شده مسوولان و نخبگان کشوری که برای این تحقیق گزینش شده بودند، نشان می‌دهد که مسائل و موضوعات مختلفی در اقتصاد کشور وجود دارد که می‌توان آنها را به‌نحوی با مساله گسترش قاچاق کالا در کشور مرتبط دانست. این موضوعات عبارتند از:


- رشد تولید و چگونگی رقابت‌پذیر کردن کالاهای داخلی برای مقابله با قاچاق کالا


- چگونگی تعیین تعرفه


- بی‌ثباتی در سیاست‌های تجاری


- چگونگی فعالیت بازارچه‌های مرزی و رابطه آنها با قاچاق کالا


- سیاست‌های ارزی


- چگونگی حمایت از بخش خصوصی به‌منظور مقابله با قاچاق کالا


- توسعه استان‌های مرزی و رابطه وضعیت اقتصادی اجتماعی این استان‌ها با قاچاق کالا


- رابطه میان فقر، بیکاری و اشتغال با قاچاق کالا


- ارتباط تعاونی‌های ملوانی با قاچاق کالا


- ایجاد گمرکات تخصصی


- آزادسازی خروج برخی کالاها از کشور برای جلوگیری از قاچاق این کالاها


- ایجاد مناطق ویژه اقتصادی، چگونگی فعالیت این مناطق و رابطه آنها با قاچاق کالا.


دغدغه‌های فرهنگی: دسته دیگر از موضوعات و دغدغه‌های نخبگان که در ارتباط با قاچاق کالا مطرح شده، رنگ‌وبوی فرهنگی داشته و بیشتر گرایش‌ها و رفتارهای مصرفی مردم را مورد تاکید قرار داده‌اند. این دغدغه‌ها عبارتند از:بحث‌های مربوط به چگونگی تبلیغ کالاها و ارتباط تبلیغات تجاری با قاچاق کالا؛ چگونگی فرهنگ‌سازی برای مقابله با مصرف کالاهای خارجی و قاچاق کالا؛ چگونگی آگاه‌سازی مردم و اطلاع‌رسانی به آنها در مورد کالاهای قاچاق؛ شیوه‌های افزایش گرایش به مصرف کالاهای داخلی؛ راهکارهای جلب مشارکت عمومی برای مقابله با قاچاق کالا ؛ روحیه قانون‌گریزی در جامعه و چگونگی مقابله با آن در راستای مبارزه با قاچاق کالا.


دغدغه‌های مدیریتی: نخبگان و مسوولان در این بعد از نگرانی‌ها به مواضعی اشاره کردند که به حوزه مدیریت امور گمرکی، حمل‌ونقل و بازار مربوط می‌شود. بنا به اعتقاد نخبگان، یکی از دلایل گسترش قاچاق کالا، ضعف‌های مدیریتی است. این دغدغه‌ها شامل موارد زیر هستند: ضرورت اصلاح ساختار سازمانی گمرک؛راهکارهای ترویج سلامت اداری در گمرک؛ معافیت‌های گمرکی؛ مدت زمان و هزینه ترخیص کالا و ارتباط آن با انگیزه قاچاق کالا؛ چگونگی جلب همکاری اصناف در مبارزه با قاچاق کالا؛ وضعیت حمل‌ونقل و رابطه آن با قاچاق کالا؛ مدیریت بر بازار مصرف؛ نبود وحدت نظر و وحدت رویه در برخورد با قاچاق کالا.


دغدغه‌های حقوقی: در دغدغه‌های حقوقی، مسائلی مورد تاکید قرار گرفته که به نحوه اعمال قوانین در مورد متهمان و رویه‌ها مربوط می‌شود. اهم این دغدغه‌ها عبارتند از: افزایش ریسک قاچاق کالا با افزایش سرعت صدور احکام؛عدم شفافیت در قوانین مربوط به موضوع قاچاق کالا؛ اجرای نادرست قوانین مربوط و تفسیرهای نادرست از آن؛ چگونگی اعمال یکسان قوانین در گمرکات ؛ اعمال نفوذ صاحبان قدرت در پرونده‌های قاچاق.


دغدغه‌های امنیتی: بخشی از دغدغه‌های نخبگان و مسوولان به مسائل امنیتی مربوط می‌شود. در این حوزه به مواردی اشاره شده که بیشتر مرتبط با وضعیت مرزها و گروه‌های بانفوذ بوده است، از جمله: چگونگی همکاری با همسایگان در مقابله با قاچاق کالا؛ وضعیت مرزها، انسداد و کنترل آنها؛ تردد غیرمجاز و مهاجرت‌های غیر قانونی؛ شناسایی گلوگاه‌های قاچاق کالا؛ احتمال وجود گروه‌های بانفوذ در مورد قاچاق برخی کالاها مثل سیگار ؛ نیاز به اطلاعات در مبارزه با قاچاق کالا.