لزوم تایید تخصص در «کار» توسط نظام مهارت ملی
دنیای اقتصاد، سید مهرداد امیرکلالی-توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در شرایط کنونی برای اقتصاد و فرهنگ ایران امری حیاتی است زیرا سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و افزایش ابزار و تجهیزات و به‌طورکلی سرمایه فیزیکی بدون سرمایه انسانی بلااستفاده مانده است و یا به نحو اقتصادی و کارآمد بهره‌برداری نمی‌شود .بنابراین نظام آموزشی برای ایجاد مهارت‌های مورد نیاز سرمایه انسانی، از ضرورت‌ها و الزامات رشد و توسعه اقتصادی است. در این میان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تلفیقی است از علم، فن و هنر است و نقش بسیار مهمی در تامین نیروی انسانی کارآمد ایفا می کند و مضمونی توسعه‌ای دارد .

موضوع بیکاری یکی از مهمترین مسائل و مشکلات جهان است که در کشورهای درحال توسعه با توجه به نامتوازن بودن ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سهم بیشتری دارد. با توجه به اینکه یکی از دلایل بیکاری در کشور، فقدان مهارت‌های موردنیاز بازار کار از سوی جویندگان کار است، انتظار می‌رود سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای با ارائه آموزش‌های مهارتی بتواند نقش بسزایی در کاهش میزان بیکاری ایفا کند. نبود آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کارآفرینی در جامعه، پیامدهای منفی از جمله گسترش مدرک‌گرایی را به دنبال دارد، زیرا افراد پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه شغل مناسب خود را پیدا نمی‌کنند.
اگر آموزش فنی و حرفه‌ای در کشور نادیده گرفته شود، آموزش کشور به آموزش اشتغال کاذب و درآمدهای سهل‌الوصول و ناپایدار سوق داده می‌شود . از این رو نظام آموزشی از طریق تحول در فرهنگ جامعه می‌تواند در بالا بردن کارایی و بهره‌وری نقش موثری ایفا نماید.
به همین منظور در آستانه روز ملی کارآفرینی و آموزش های فنی و حرفه ای به سراغ افشین رحیمی، مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی رفتیم تا با او در مورد وضعیت این اداره کل گفت‌وگو کنیم. وی که پس از چند ماه سرپرستی در این اداره سرانجام در بهار 94 حکم مدیرکلی اش را دریافت کرد پیش از این سال‌ها معاون آموزش اداره کل فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی بوده و از جمله مدیرانی است که از سازمان متبوعش برآمده است.
رحیمی معتقد است نظام مهارتی فنی و حرفه‌ای در جامعه نهادینه نشده است و هر شخصی برای انجام حرفه‌ای باید تخصص لازم و حتی گواهی و مجوز فعالیت آن شغل را داشته باشد. وی برای حل این مسأله به طراحی نظام جامع مهارت و فناوری اشاره دارد که سه سال پیش در حال تصمیم‌گیری برای اجرا بود و اکنون متوقف شده است. از برنامه‌های این اداره کل در حاشیه شهر مشهد می‌گوید و معتقد است با انجام یک سری آموزش‌های موردنیاز در این مناطق از میزان بزهکاری‌های اجتماعی کاسته می‌شود. رحیمی طرح‌هایی مدنظر دارد که بتوان از سرمایه‌ای که به وسیله زائران به مشهد وارد می‌شود، در جهت بهبود صنعت گردشگری و خلق ثروت برای اقتصاد شهر استفاده کرد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
نظام آموزشی فنی و حرفه‌ای چه جایگاهی در کشور دارد؟
کشور ما دارای سه نظام آموزشی است و نظام مهارتی کشور متولی مشخصی ندارد. برای طراحی این نظام بالغ بر ۸۵ استاد برجسته کشور با مطالعه نظام‌های آموزشی فنی و حرفه‌ای کشورهای صنعتی دنیا به نتایج مهمی رسیدند. به عنوان مثال برای افراد متقاضی دریافت گواهینامه رانندگی طی یک آزمون گواهینامه صادر می‌شود، در کشورهای صنعتی برای کارگر ساختمان هم مجوز مهارتی کار صادر می‌کنند.
در نظام احراز شغل برای هر حرفه‌ای باید به صورت تخصصی دورهای آموزشی آن گذرانده و مجوز مخصوص آن صادر شود. بحث مهارت ملی کار باید در جامعه نهادینه شود. فرض کنید خانه‌ای که زندگی می‌کنیم و آن را مایه آرامش می‌دانیم را کارگران ساخته‌اند ، آیا این کارگران از مهارت کافی برخوردار بوده‌اند و طبق استانداردهای لازم این کار را انجام داده‌اند؟ این سوال مهمی است که باید مورد توجه مردم قرار گیرد.
مسلما باید برای نظام احراز شغل در کشور قوانینی وضع شود تا این امر جدی‌تر تلقی شود.
این امر به تصویب هیات وزیران و مجلس شورای اسلامی نیاز دارد و این موضوع باید در سطح کلان پیگیری شود.
آیا برای تعامل بیشتر با بخش خصوصی برنامه‌ای در نظر دارید؟
ما چند برنامه اولویت‌دار مدنظر داریم که یکی از آن‌ها طبق تاکیدات مقام معظم رهبری و استاندار محترم مبنی بر حضور بیشتر ما در سکونت‌گاه‌های غیررسمی است. همانطور که مستحضرید یک سوم جمعیت مشهد در حاشیه شهر زندگی می‌کنند و اگر این مناطق مورد توجه قرار نگیرد بزهکاری اجتماعی گسترش می‌یابد. بنابراین یکی از برنامه‌های اولویت‌دار ما این است که این مناطق را تحت پوشش کارهای آموزشی سازمان قرار دهیم.
از طریق مشاور استاندار در امورسکونت‌گاه‌های غیررسمی و فرمانده سپاه امام رضا(ع) و شهرداری مشهد، رایزنی‌هایی صورت گرفته است تا فضاهای سیاری را در اختیار ما قرار دهند و در آنجا آموزش‌هایی بر اساس نیاز این مناطق انجام شود. درنظر داریم با استفاده از ظرفیت خیرین، منابع مالی را تامین و فراخوانی اعلام کنیم تا موسسات خصوصی برای عملیاتی کردن کار ، تدریس و آموزش وارد عمل شوند. با توجه به آمارهای منتشر شده از وضعیت بیکاری متوجه شدیم که قشر تحصیلکرده دانشگاهی بیکار هستند، بنابراین توجه ویژه‌ای به آموزش دانشجویان و دانش‌آموختگان داشته‌ایم. نیاز امروز ما این است که مهندسی که وارد بازار کار می‌شود توان انجام کاری را داشته باشد. در برخی دانشگاه‌ها حضور پیدا کردیم تا برای دانشجویان آموزش‌های لازم را انجام دهیم.
برای آموزش کارگران در واحدهای صنعتی چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
یکی از مزایای صنعت در سال‌های گذشته قیمت پایین‌تر حامل‌های انرژی بود که منجر به قیمت تمام شده پایین‌تر محصول می‌شد. این حالت برای تولید کننده خارجی رقابت ایجاد می‌کرد ولی اکنون این مزیت وجود ندارد و قیمت‌ها برابری می‌کند. بهره‌وری نیروی کار در قیمت تمام شده محصول به عنوان یک پارامتر محسوب می‌شود و تخصص و مهارت به تجهیزات مدرن واحد صنعتی نیز مهم است؛ حتی اگر واحدهای صنعتی و یا کارخانه ها به جای نیروی انسانی از روبات استفاده ‌کنند باید متخصص رباتیک و یا مگاترونیک داشته باشند.
ارتباط ما با صنعت نیز جزء اولویت‌های سازمان فنی و حرفه‌ای است و آموزش‌هایی هم برای صنوف مختلف درنظر داریم. ما به عنوان دستگاه دولتی وظیفه داریم که بهره‌وری نیروی کار کارآفرینی که تولید اشتغال کرده است را افزایش دهیم.
مسلما آموزش تجهیزات مدرن به مربیانی نیاز دارد که مهارت لازم را دارند و به این تجهیزات مسلط هستند.
بله بازآموزی مربیان و نیروی انسانی سازمان فنی و حرفه‌ای نیز مهم است زیرا در بحث مهارت، معلومات مربی بسیار مهم تلقی می‌شود. در نظام آموزشی مهارتی، سرفصل آموزشی، تجهیزات آموزشی و مربی مهم هستند. در این بین بازآموزی مربیان برای ما مهم است که در اولویت‌های کاری قرار داده‌ایم.
برای ایجاد اشتغال کارآموزان و همچنین خلق سرمایه برای استان، چه برنامه‌ای دارید؟
طبق اطلاعات و آمار، سالانه 25 میلیون نفر به مشهد سفر می‌کنند. بنابراین بازاری در این شهر برای خرید سوغاتی به وجود آمده است اما سوغات خاصی را درنظر نگرفته‌ایم که زائران بتوانند مشخصا از مشهد خریداری کنند. با مدیر کل میراث فرهنگی استان نیز صحبت کرده‌ایم تا محصولات و صنایع دستی که می‌توانند به عنوان سوغات مشهد شناخته شوند را به ما معرفی کنند تا ما در سازمان فنی و حرفه‌ای، افرادی را آموزش دهیم که این محصولات را تولید کنند.
دستگاه‌های دیگر نیز باید مشخص کنند که چه محصولی را بین مردم به عنوان سوغات نهادینه می‌کنند. جلساتی را با معاون محترم هماهنگی و امور زائران استانداری داریم و در آن جلسات این موضوع را مطرح کرده‌ایم.
در موضوع گردشگری نیز بحث آموزش تاکسیرانان به عنوان راهنمای اماکن متبرکه، تاریخی و تفریحی مطرح است که می‌تواند برای صنعت گردشگری، بازار خوبی ایجاد کند. این موضوعات را اعلام کرده‌ایم و مذاکراتی با مهندس واحدی مشاور استانداری داشته‌ایم و تفاهم‌نامه‌ای میان ما و سازمان میراث فرهنگی امضا شده است. به این نوع مهارت‌ها مهارت‌های نرم نیز گفته می‌شود.
دلیل فعال نبودن برخی مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای غیردولتی و خصوصی که تعدادشان کم هم نیست، چیست؟
حدود 1800 آموزشگاه مجوزدار داریم که فقط 1100 واحد آن‌ها فعال هستند یعنی 700 آموزشگاه غیر فعال داریم. دلایل مختلفی برای تعطیلی این آموزشگاه‌ها وجود دارند، از قبیل اینکه مشوق‌های قانونی لازم وجود ندارد، یعنی باید از بخش خصوصی که قصد دارد به حوزه آموزشی ورود پیدا کند یکسری حمایت‌هایی صورت بگیرد که در برخی موارد این حمایت‌ها انجام نمی‌شود و باعث تعطیلی و غیرفعال شدن این آموزشگاه‌ها می‌شود.
یکی دیگر از مسائل، موضوع کاربری آموزشی است؛ این آموزشگاه‌ها در محل کاربری مسکونی و یا تجاری دایر می‌شوند. شهرداری هم می‌گوید چون در کاربری غیرآموزشی مشغول به کار هستید باید سالانه n میلیون تومان به شهرداری پرداخت شود که این برای کارآفرین صرفه مالی ندارد درنتیجه آموزشگاه غیرفعال می‌شود. دلیل دیگر غیرفعال شدن برخی آموزشگاه‌ها این است که بعضی آموزش‌ها از رده خارج شده‌اند و یا مورد کم‌توجهی جامعه قرار می‌گیرند.
مشخصا ماموریت فنی و حرفه‌ای برای جامعه امروز ما چیست؟
ماموریت ما تربیت نیرو برای ورود به بازار کار است. باید محصل و یا فارغ‌التحصیل را آموزش دهیم و آن‌ها را برای ورود به بازار کار آماده کنیم. موضوع دیگر حفظ اشتغال موجود است، یعنی فردی که تعمیرکار خودرو بوده حالا با توجه به تغییرات در بازار کار و ورود خودروهایی با سیستم‌های جدید می‌تواند به فنی و حرفه‌ای مراجعه کند و آموزش‌های نوین را فرابگیرد و مهارت‌های جدید را کسب کند. ایده‌آل ما تقاضامحور است و نه عرضه‌محور.
بسیاری از آموزشگاه‌های غیردولتی ما نیز تقاضامحور هستند اما در آموزشگاه‌های دولتی با توجه به نیاز تقاضاکنندگان در مهارت‌ها تغییراتی ایجاد کرده‌ایم و به روز شدن را براساس تقاضا داریم.