گزارش ویژه مید MEED در مورد کمبود آب در ایران
منابع آبی تهران رو به کاهش است
مجله خلاصه اقتصادی خاورمیانه (مید) اخیرا گزارش ویژه‌ای از کمبود آب در ایران با عنوان «منابع آبی تهران رو به کاهش» منتشر کرده است. متن این مقاله در زیر آورده شده است.
ایران از یک کمبود آب شدید رنج می‌برد. بحرانی که در نتیجه سال ها سوء‌مدیریت و مصرف بی‌رویه آب ایجاد شده است. ایران با سال کم آب دیگری روبه‌رو است. مقامات دولتی می‌گویند میزان بارندگی ۲۰ درصد پایین‌تر از متوسط آن در سال گذشته بوده است که در نتیجه بحران آب را در کشور تشدید کرده است. این وضعیت مدام بدتر می‌شود. طبق گفته‌های اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بیش از ۵۰۰ شهر در ایران با بحران کمبود آب آشامیدنی دست به گریبانند.
ایران از یک کمبود آب شدید رنج می‌برد. بحرانی که در نتیجه سال ها سوء‌مدیریت و مصرف بی‌رویه آب ایجاد شده است. ایران با سال کم آب دیگری روبه‌رو است. مقامات دولتی می‌گویند میزان بارندگی ۲۰ درصد پایین‌تر از متوسط آن در سال گذشته بوده است که در نتیجه بحران آب را در کشور تشدید کرده است. این وضعیت مدام بدتر می‌شود. طبق گفته‌های اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بیش از ۵۰۰ شهر در ایران با بحران کمبود آب آشامیدنی دست به گریبانند.
مجله خلاصه اقتصادی خاورمیانه (مید) اخیرا گزارش ویژه‌ای از کمبود آب در ایران با عنوان «منابع آبی تهران رو به کاهش» منتشر کرده است. متن این مقاله در زیر آورده شده است.
ایران از یک کمبود آب شدید رنج می‌برد. بحرانی که در نتیجه سال ها سوء‌مدیریت و مصرف بی‌رویه آب ایجاد شده است.ایران با سال کم آب دیگری روبه‌رو است. مقامات دولتی می‌گویند میزان بارندگی 20 درصد پایین‌تر از متوسط آن در سال گذشته بوده است که در نتیجه بحران آب را در کشور تشدید کرده است. این وضعیت مدام بدتر می‌شود. طبق گفته‌های اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بیش از 500 شهر در ایران با بحران کمبود آب آشامیدنی دست به گریبانند. وزیر انرژی که مسوول سیستم آب است در ماه مارس گفت که 16 درصد ذخایر سدهای اصلی به دلیل 16 درصد کاهش در جریان آب طی ماه‌های پیشین خالی شدند.
مشکل دهه‌های طولانی
گری لوئیس، هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «کمبود آب امسال نسبت به سال‌های قبل بدتر شده است. بیشتر استان‌ها با کمبود آب مواجه‌اند.»اینها مشکلات جدیدی برای کشور نیستند. این بحران طی سال‌ها ایجاد شده است. دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه نمکی در خاورمیانه بود در حال خشک شدن است و اکنون به اندازه کسری از اندازه سابق آن است. جریان مشابهی در تالاب هامون در جنوب شرقی ایران در حال رخ دادن است. در مرکز کشور، در اصفهان، سی و سه پل با زاینده‌رود خشک مواجه است.گرچه آب و هوا مشکل اصلی ایران نیست. با اینکه ایران در یک منطقه خشک واقع شده است اما منابع آبی بسیار بیشتری نسبت به بیشتر کشورهای خاورمیانه دارد. طبق گزارش سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل (FAO) متوسط بارندگی در این منطقه با حدود ۲۲۸ میلی‌متر در سال در بالاترین میزان خود است.
کاوه مدنی استاد مدیریت منابع آب و محیطزیست مرکز سیاست محیطزیست دانشگاه سلطنتی لندن می‌گوید «مساله مهم‌تر این است که چگونه کشور از این منابع استفاده می‌کند. هیچ مدرک موثقی وجود ندارد که بگوید تغییرات آب و هوایی سبب بروز مشکلات می‌شود. مهم‌ترین علت فقدان برنامهریزی درست است. این مشکل مربوط به دهه‌های طولانی است.»
بزرگ‌ترین مساله در بخش کشاورزی نهفته است. کشاورزان ایران از میزان نامتناسبی آب استفاده می‌کنند. طبق گزارش فائو بیش از 92 درصد آب در ایران در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و حدود دوسوم آب به دلیل تکنیک‌های آبیاری قدیمی و نامناسبی که کشاورزان به‌کار می‌برند، به هدر می‌رود.
شینید لیهین(Lehane Sinead) پژوهشگر می‌گوید «آب خانگی نیز بسیار ناکارآ است. خانوارهای ایرانی 70 درصد بیش از متوسط جهانی آب مصرف می‌کنند.»
مقامات رسمی FAO در حال حاضر در حال تدوین برنامه‌ای برای کمک به مواجهه کشور با کمبود آب هستند. سازمان‌ها برای کمک به مسائل ناشی از فرسایش زمین که از کم‌آبی ناشی شده است متعهد شده‌اند. فائو می‌گوید شوری خاک و فرسایش زمین یک میلیارد دلار در سال برای کشور هزینه دارد.
هم مقامات رسمی و هم مردم مشکل را بیش از پیش شناخته‌اند. در ماه مارس، حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران شهروندان را به کاهش مصرف آب تشویق کرد. او می‌گوید 10 درصد کاهش مصرف به اقدام دولت برای حل مشکل آب کمک خواهد کرد.
چند ماه بعد در ماه مه، وزیر انرژی حمید چیت‌چیان گفت اگر میزان آب برای آبیاری تنها به ۱۰ درصد کاهش یابد، بسیاری از چالش‌های مربوط به آب حل می‌شود.
سیاست‌های درست
شناسایی مشکل تنها نقطه شروع است. مسوولان نیاز به اتخاذ سیاست‌های مناسب دارند تا اطمینان یابند که مسائل اساسی به درستی شناسایی شده‌اند. اثبات این موضوع دشوار است.
یک تحلیلگر می‌گوید « اگر از جنبه مثبت نگاه کنیم، ایرانیان به مشکل آگاهی یافته‌اند. اما مردم نمی‌خواهند توجه زیادی به علل آن بکنند و اگر شما علل را درنیابید آنگاه راه‌حل‌های شما درست نخواهد بود. سیاستمداران همیشه با ماجرایی پیش می‌روند که مسوولیت کمتری را متوجه آنها کند. بنابراین طوری وانمود می‌کنند که کمبود آب به دلیل تغییرات آب و هوایی است و هیچ کاری از آنها برنمی‌آید.» کارشناسان از استفاده بهتر از پساب‌ها دفاع می‌کنند که می‌تواند در آبیاری فضاهای سبز در شهرهای بزرگ مانند تهران استفاده شود. سرانه مصرف آب در پایتخت از 99 لیتر در یک روز در سال 1966 به 366 لیتر در سال 2006 افزایش یافته است اما سرانه تولید آب 378 لیتر در روز است. مقاله‌ای که سال گذشته توسط سه آکادمیسین در کرسی یونسکو با عنوان «مدیریت آب و محیط زیست برای شهرهای پایدار» در دانشگاه شریف نوشته شد نشان داد که کمبود‌ها می‌تواند با دوباره استفاده کردن از پساب جبران شود. سه نویسنده این مقاله، مسعود تجریشی، احمد ابریشم‌چی و عابده عبدالغفوریان اشاره کردند که «دوباره استفاده کردن از آب و بازیافت پساب نه تنها با قواعد فیزیکی امکان‌پذیر است بلکه از نظر اقتصادی نیز گزینه‌های جذابی هستند.»
مهاجرت آرام
دکتر مدنی تغییرات وسیع دیگر سیاستی که می‌توانند راهگشا باشند را پیشنهاد می‌دهد. او می‌گوید دولت باید تلاش کند تا نرخ مهاجرت به شهرهای بزرگ مانند تهران را که از فراهم کردن آب کافی به جمعیت خود نیز وامانده‌اند، کاهش دهد. کشاورزان را باید به کشت ذرت که آب کمتری مصرف می‌کند تشویق کرد. نحوه استفاده از آب و انرژی کشاورزان باید مدرنیزه شود.
دکتر روحانی رئیس‌جمهوری کشور، متعهد شده است که ۴/ ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از صندوق توسعه ملی در سال جاری را به بخش آب اختصاص دهد. بسته به اینکه این پول چگونه خرج شود، می‌تواند به حل برخی مشکلات پیش روی کشور کمک کند.
گرچه تغییر تمام عیار به سرمایه‌گذاری بسیار بیشتر و هزینه‌های مالی دولت بستگی خواهد داشت، هزینه‌هایی که این روزها کاهش یافته که البته تحریم‌ها در آن بی‌تاثیر نبوده است. اکنون ارزش پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده آب در کشور بیش از 3 میلیارد دلار است.
یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌ها متوقف شده است. یک طرح ۱ میلیارد دلاری توسط «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران» برای ساخت سد بختیاری با قدرت ایجاد ۱۵۰۰ مگاوات برق برنامهریزی شد اما به دلایل مالی متوقف شد.
گرچه، سدها در برخی موارد به‌عنوان بخشی از مشکل دیده شده‌اند. اما طبق بررسی دفتر مرکزی آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر در ابوظبی، ایران قوی‌ترین مدافع قدرت برقابی در منطقه شده است و حدود ۵/ ۹گیگاوات ظرفیت برقابی دارد.
اما سدها اغلب برای تغییر سیستم آبی کشور مقصر هستند؛ چرا که موجب خشک شدن دریاچه‌ها و نابودی محل سکونت ماهیان می‌شوند. برای مثال لیهین می‌گوید: تخمین زده می‌شود که 40 سد روی 14 رودخانه‌ای که به دریاچه ارومیه می‌ریزند بسته شده است. محدودیت جریان آب به این دریاچه به ایجاد صحنه‌های آخرالزمانی منجر شده است. لوئیس که ماه ژانویه در این منطقه بوده است می‌گوید: «زمانی که دریاچه را دیدم، با یک شوره‌زار خشک و خالی مواجه شدم. زوزه باد را می‌شنیدم؛ این صحنه را با صحنه سال‌ها پیش از دریاچه مقایسه می‌کردم که چقدر زیبا بود.»
آینده خشک‌تری در انتظار خواهد بود
تغییر آب‌و‌هوایی شرایطی را که ایران در آینده خشک‌تر با آن روبه‌رو است مدل‌سازی می‌کند. جمعیت مطمئنا در کوتاه مدت رشد خواهد داشت. بنابراین گرچه دولت با تمرکز و انرژی بیشتری عمل می‌کند اما مشکل بدتر شده است.به گفته لوئیس اکنون ایران حدود ۱۹۰۰ مترمکعب در سال منابع آب سرانه دارد. این آستانه «نگرانی برای آب» است. اما انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۰ به سطح ۱۳۰۰ cm/ y که سطح «کمیابی آب» است برسد.
او می‌افزاید: « ما نیاز به بازبینی نگرش مدیریت آب ایران و تغییر از سیستم تقاضامحور به عرضه‌محور داریم. جایی که مصرف‌کنندگان با آبی سروکار دارند که در حوضه آبی در دسترس است. ما باید رفتار با آب به‌عنوان یک «منبع نامحدود» را کنار بگذاریم.
ایران از یک کمبود آب شدید رنج می‌برد. بحرانی که در نتیجه سال ها سوء‌مدیریت و مصرف بی‌رویه آب ایجاد شده است.ایران با سال کم آب دیگری روبه‌رو است. مقامات دولتی می‌گویند میزان بارندگی 20 درصد پایین‌تر از متوسط آن در سال گذشته بوده است که در نتیجه بحران آب را در کشور تشدید کرده است. این وضعیت مدام بدتر می‌شود. طبق گفته‌های اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بیش از 500 شهر در ایران با بحران کمبود آب آشامیدنی دست به گریبانند. وزیر انرژی که مسوول سیستم آب است در ماه مارس گفت که 16 درصد ذخایر سدهای اصلی به دلیل 16 درصد کاهش در جریان آب طی ماه‌های پیشین خالی شدند.
مشکل دهه‌های طولانی
گری لوئیس، هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «کمبود آب امسال نسبت به سال‌های قبل بدتر شده است. بیشتر استان‌ها با کمبود آب مواجه‌اند.»اینها مشکلات جدیدی برای کشور نیستند. این بحران طی سال‌ها ایجاد شده است. دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه نمکی در خاورمیانه بود در حال خشک شدن است و اکنون به اندازه کسری از اندازه سابق آن است. جریان مشابهی در تالاب هامون در جنوب شرقی ایران در حال رخ دادن است. در مرکز کشور، در اصفهان، سی و سه پل با زاینده‌رود خشک مواجه است.گرچه آب و هوا مشکل اصلی ایران نیست. با اینکه ایران در یک منطقه خشک واقع شده است اما منابع آبی بسیار بیشتری نسبت به بیشتر کشورهای خاورمیانه دارد. طبق گزارش سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل (FAO) متوسط بارندگی در این منطقه با حدود ۲۲۸ میلی‌متر در سال در بالاترین میزان خود است.
کاوه مدنی استاد مدیریت منابع آب و محیطزیست مرکز سیاست محیطزیست دانشگاه سلطنتی لندن می‌گوید «مساله مهم‌تر این است که چگونه کشور از این منابع استفاده می‌کند. هیچ مدرک موثقی وجود ندارد که بگوید تغییرات آب و هوایی سبب بروز مشکلات می‌شود. مهم‌ترین علت فقدان برنامهریزی درست است. این مشکل مربوط به دهه‌های طولانی است.»
بزرگ‌ترین مساله در بخش کشاورزی نهفته است. کشاورزان ایران از میزان نامتناسبی آب استفاده می‌کنند. طبق گزارش فائو بیش از 92 درصد آب در ایران در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و حدود دوسوم آب به دلیل تکنیک‌های آبیاری قدیمی و نامناسبی که کشاورزان به‌کار می‌برند، به هدر می‌رود.
شینید لیهین(Lehane Sinead) پژوهشگر می‌گوید «آب خانگی نیز بسیار ناکارآ است. خانوارهای ایرانی 70 درصد بیش از متوسط جهانی آب مصرف می‌کنند.»
مقامات رسمی FAO در حال حاضر در حال تدوین برنامه‌ای برای کمک به مواجهه کشور با کمبود آب هستند. سازمان‌ها برای کمک به مسائل ناشی از فرسایش زمین که از کم‌آبی ناشی شده است متعهد شده‌اند. فائو می‌گوید شوری خاک و فرسایش زمین یک میلیارد دلار در سال برای کشور هزینه دارد.
هم مقامات رسمی و هم مردم مشکل را بیش از پیش شناخته‌اند. در ماه مارس، حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران شهروندان را به کاهش مصرف آب تشویق کرد. او می‌گوید 10 درصد کاهش مصرف به اقدام دولت برای حل مشکل آب کمک خواهد کرد.
چند ماه بعد در ماه مه، وزیر انرژی حمید چیت‌چیان گفت اگر میزان آب برای آبیاری تنها به ۱۰ درصد کاهش یابد، بسیاری از چالش‌های مربوط به آب حل می‌شود.
سیاست‌های درست
شناسایی مشکل تنها نقطه شروع است. مسوولان نیاز به اتخاذ سیاست‌های مناسب دارند تا اطمینان یابند که مسائل اساسی به درستی شناسایی شده‌اند. اثبات این موضوع دشوار است.
یک تحلیلگر می‌گوید « اگر از جنبه مثبت نگاه کنیم، ایرانیان به مشکل آگاهی یافته‌اند. اما مردم نمی‌خواهند توجه زیادی به علل آن بکنند و اگر شما علل را درنیابید آنگاه راه‌حل‌های شما درست نخواهد بود. سیاستمداران همیشه با ماجرایی پیش می‌روند که مسوولیت کمتری را متوجه آنها کند. بنابراین طوری وانمود می‌کنند که کمبود آب به دلیل تغییرات آب و هوایی است و هیچ کاری از آنها برنمی‌آید.» کارشناسان از استفاده بهتر از پساب‌ها دفاع می‌کنند که می‌تواند در آبیاری فضاهای سبز در شهرهای بزرگ مانند تهران استفاده شود. سرانه مصرف آب در پایتخت از 99 لیتر در یک روز در سال 1966 به 366 لیتر در سال 2006 افزایش یافته است اما سرانه تولید آب 378 لیتر در روز است. مقاله‌ای که سال گذشته توسط سه آکادمیسین در کرسی یونسکو با عنوان «مدیریت آب و محیط زیست برای شهرهای پایدار» در دانشگاه شریف نوشته شد نشان داد که کمبود‌ها می‌تواند با دوباره استفاده کردن از پساب جبران شود. سه نویسنده این مقاله، مسعود تجریشی، احمد ابریشم‌چی و عابده عبدالغفوریان اشاره کردند که «دوباره استفاده کردن از آب و بازیافت پساب نه تنها با قواعد فیزیکی امکان‌پذیر است بلکه از نظر اقتصادی نیز گزینه‌های جذابی هستند.»
مهاجرت آرام
دکتر مدنی تغییرات وسیع دیگر سیاستی که می‌توانند راهگشا باشند را پیشنهاد می‌دهد. او می‌گوید دولت باید تلاش کند تا نرخ مهاجرت به شهرهای بزرگ مانند تهران را که از فراهم کردن آب کافی به جمعیت خود نیز وامانده‌اند، کاهش دهد. کشاورزان را باید به کشت ذرت که آب کمتری مصرف می‌کند تشویق کرد. نحوه استفاده از آب و انرژی کشاورزان باید مدرنیزه شود.
دکتر روحانی رئیس‌جمهوری کشور، متعهد شده است که ۴/ ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از صندوق توسعه ملی در سال جاری را به بخش آب اختصاص دهد. بسته به اینکه این پول چگونه خرج شود، می‌تواند به حل برخی مشکلات پیش روی کشور کمک کند.
گرچه تغییر تمام عیار به سرمایه‌گذاری بسیار بیشتر و هزینه‌های مالی دولت بستگی خواهد داشت، هزینه‌هایی که این روزها کاهش یافته که البته تحریم‌ها در آن بی‌تاثیر نبوده است. اکنون ارزش پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده آب در کشور بیش از 3 میلیارد دلار است.
یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌ها متوقف شده است. یک طرح ۱ میلیارد دلاری توسط «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران» برای ساخت سد بختیاری با قدرت ایجاد ۱۵۰۰ مگاوات برق برنامهریزی شد اما به دلایل مالی متوقف شد.
گرچه، سدها در برخی موارد به‌عنوان بخشی از مشکل دیده شده‌اند. اما طبق بررسی دفتر مرکزی آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر در ابوظبی، ایران قوی‌ترین مدافع قدرت برقابی در منطقه شده است و حدود ۵/ ۹گیگاوات ظرفیت برقابی دارد.
اما سدها اغلب برای تغییر سیستم آبی کشور مقصر هستند؛ چرا که موجب خشک شدن دریاچه‌ها و نابودی محل سکونت ماهیان می‌شوند. برای مثال لیهین می‌گوید: تخمین زده می‌شود که 40 سد روی 14 رودخانه‌ای که به دریاچه ارومیه می‌ریزند بسته شده است. محدودیت جریان آب به این دریاچه به ایجاد صحنه‌های آخرالزمانی منجر شده است. لوئیس که ماه ژانویه در این منطقه بوده است می‌گوید: «زمانی که دریاچه را دیدم، با یک شوره‌زار خشک و خالی مواجه شدم. زوزه باد را می‌شنیدم؛ این صحنه را با صحنه سال‌ها پیش از دریاچه مقایسه می‌کردم که چقدر زیبا بود.»
آینده خشک‌تری در انتظار خواهد بود
تغییر آب‌و‌هوایی شرایطی را که ایران در آینده خشک‌تر با آن روبه‌رو است مدل‌سازی می‌کند. جمعیت مطمئنا در کوتاه مدت رشد خواهد داشت. بنابراین گرچه دولت با تمرکز و انرژی بیشتری عمل می‌کند اما مشکل بدتر شده است.به گفته لوئیس اکنون ایران حدود ۱۹۰۰ مترمکعب در سال منابع آب سرانه دارد. این آستانه «نگرانی برای آب» است. اما انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۰ به سطح ۱۳۰۰ cm/ y که سطح «کمیابی آب» است برسد.
او می‌افزاید: « ما نیاز به بازبینی نگرش مدیریت آب ایران و تغییر از سیستم تقاضامحور به عرضه‌محور داریم. جایی که مصرف‌کنندگان با آبی سروکار دارند که در حوضه آبی در دسترس است. ما باید رفتار با آب به‌عنوان یک «منبع نامحدود» را کنار بگذاریم.
ارسال نظر