بزرگ‌ترین بازندگان بحران چین

پاتریک مک گرواتی

وال استریت ژورنال

اقتصادهای نوظهور صادرکننده مواد خام، بیشترین لطمه را از وضعیت نگران‌کننده اقتصاد چین متحمل شده‌اند و به نظر می‌رسد این وضعیت ادامه پیدا خواهد کرد. در اندونزی زغال‌سنگی که قبلا به چین صادر می‌شد، اکنون در بنادر باقی‌مانده است. در آفریقای جنوبی، معادنی که تا چند ماه پیش تقاضای چین برای انواع فلزات را تامین می‌کردند در حال اخراج نیروی کار خود هستند زیرا از صادرات به چین کاسته شده است.

و در بازارهای مالی، واکنش سرمایه‌گذاران این بوده که سرمایه‌های خود را از این بازارها خارج کرده‌اند. کاهش قیمت مواد خام تاثیری مستقیم بر ارزش ارزها در اقتصادهای صادرکننده این مواد دارد و مشاهده می‌شود که ارزش ارزها در روسیه، آفریقای جنوبی، برزیل، اندونزی و دیگر اقتصادهای صادرکننده مواد خام به چین به شدت کاهش یافته است.

بانک‌های مرکزی در این اقتصادها برای حمایت از ارز ملی مجبور هستند نرخ‌های بهره را بالا ببرند اما این اقدام به رشد اقتصاد لطمه وارد می‌کند زیرا هزینه استقراض را بالا می‌برد. همچنین اگر بانک‌های مرکزی اجازه دهند ارزش پول ملی کاهش یابد، نرخ تورم بالا می‌رود و قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند. یک تاثیر بزرگ ضعف اقتصاد چین، کاهش قیمت نفت بوده که به برخی اعضای اوپک و نیز روسیه که صادرات نفت درآمد عمده آن است، لطمه وارد کرده است. چین پس از آمریکا دومین مصرف کننده بزرگ نفت در جهان است. در روسیه، کاهش ارزش روبل به رشد نرخ تورم به بالای ۱۵ درصد منجر شده است و این بدان معناست که بانک مرکزی نمی‌تواند نرخ‌های بهره را بیش از پیش کاهش دهد تا به رونق اقتصاد کمک کند. تولید ناخالص داخلی روسیه در سه ماه دوم سال جاری میلادی ۶/ ۴ درصد کاهش یافت. در این میان دولت روسیه از ذخایر ارزی خارجی خود برای حمایت از روبل استفاده می‌کند. روسیه ۳۶۳ میلیارد دلار ذخیره ارزی خارجی دارد. روسیه پس از عربستان دومین تامین کننده بزرگ نفت مورد نیاز چین است و ضعف اقتصاد چین به بنیان‌های اقتصادی این کشور لطمه وارد کرده است.

تاثیر منفی ضعف اقتصاد چین در دیگر اقتصادهای در حال توسعه آسیایی نیز قابل مشاهده است. برای مثال میزان صادرات کائوچو از تایلند که تامین‌کننده بزرگ کائوچو برای کارخانه‌های لاستیک‌سازی چین است، کاهش یافته است. در اندونزی که صادرکننده زغال‌سنگ، مواد معدنی و روغن پالم به چین است نرخ رشد اقتصاد به‌دلیل کاهش صادرات این مواد افول کرده است. در سال ۲۰۱۲ نرخ رشد اقتصاد این کشور ۶ درصد بود اما امسال این نرخ کاهش می‌یابد، همچنین شاخص بورس اندونزی امسال ۲۰ درصد کاهش یافته و ارزش پول ملی آن ۵/ ۱۲ درصد افول کرده است.

در آمریکای لاتین طی ۱۵ سال اخیر رونق اقتصاد چین به افزایش صادرات انواع مواد خام منجر شده است اما این وضعیت در حال تغییر است. نه‌تنها از صادرات کاسته شده بلکه ارزش پول ملی در بسیاری از صادرکنندگان مواد خام به چین افول کرده است، به‌ویژه از صادرات و قیمت سنگ‌آهن کاسته شده و بسیاری از تولیدکنندگان این مواد خام دیگر قادر به ادامه فعالیت نیستند. در آفریقای جنوبی ارزش راند، پول ملی این کشور، در برابر دلار به پایین‌ترین میزان رسیده است، نرخ تورم در حال افزایش است و اقتصاددانان هشدار داده‌اند که ممکن است نرخ رشد به زیر ۲ درصد برسد. البته کاهش ارزش پول ملی در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه فوایدی هم دارد. از جمله می‌توان به افزایش توان صادرات اشاره کرد.

اقتصاددان‌ها معتقدند ضعف اقتصاد چین فرصتی برای صادرکنندگان مواد خام به این کشور است تا از وابستگی به صادرات کاسته و بر مزیت رقابتی خود بیفزایند. در سال‌های اخیر تقاضای بالای چین برای انواع مواد خام سبب شد صادرکنندگان این مواد به صادرات این مواد وابسته شوند و هیچ تلاشی برای متنوع کردن منابع درآمدی خود نکنند. اکنون که شرایط عوض شده فرصتی پدید آمده تا بر استحکام اقتصاد افزوده شود، اما تا آن زمان اقتصاد جهان تحت‌تاثیر منفی ضعف اقتصاد چین قرار خواهد داشت.

صندوق بین‌المللی پول در گزارش جدید خود یعنی چشم‌انداز اقتصاد جهان، اعلام کرده امسال اقتصاد جهان ۵/ ۳ درصد رشد خواهد کرد. در گزارش ماه ژانویه نیز همین رقم پیش‌بینی شده بود. برای سال ۲۰۱۶ نرخ رشد اقتصاد جهان ۸/ ۳ درصد پیش‌بینی شده که ۱/ ۰ درصد بالاتر از پیش‌بینی ماه ژانویه است. در بخشی از این گزارش آمده است: امسال افزایش نرخ رشد اقتصادی در هند و منطقه یورو در اثر کاهش نرخ رشد اقتصادهای نوظهور خنثی می‌شود، در نتیجه نسبت به گزارش ماه ژانویه، تغییری در پیش‌بینی نرخ رشد اقتصاد جهان داده نشده است اما روند بهبود شرایط اقتصادی در جهان «آهسته و غیریکنواخت» است. وضعیت پدیدآمده در اقتصاد چین می‌تواند یک فرصت طلایی برای اقتصادهای صادرکننده مواد خام به این کشور باشد اما شرط استفاده از این فرصت، برنامه‌ریزی درست در مسیر متنوع کردن منابع درآمدی و رشد اقتصاد است. شرایط اقتصاد چین در نهایت خوب خواهد شد اما نباید انتظار داشت دوران رونق بازار مواد خام در یک دهه اخیر، بار دیگر تکرار شود.