سعید سعادتیان
کارشناس بازار سرمایه / www.graham.ir
بررسی مقایسه‌ای هزینه‌های معاملاتی سهام در بورس تهران در مقایسه با سایر بورس‌های بزرگ و کوچک جهان نشان می‌دهد، این هزینه‌ها همچنان تا نزدیک شدن به استانداردها فاصله قابل توجهی دارند.


قانون‌گذاران در سال‌های اخیر کمتر به رشد اندازه بازار سرمایه در کشور توجه کرده‌اند و بیشتر هدف خود را معطوف به کسب درآمد از خود معاملات کرده‌اند؛ امری که باعث می‌شود در نهایت خود این درآمد نیز محدود بماند. از سوی دیگر درآمد مالیاتی دولت از بورس به شکل تاسف‌آوری از محل کسب سود نیست و از همه معاملات مالیات دریافت می‌شود. (وقتی بستن یک موقعیت باز صرفا منوط به فروش باشد، مالیات بر فروش، دریافت مالیات از کل یک معامله است.) بررسی اجمالی هزینه‌های بازار سرمایه در ایران و مقایسه این مولفه‌ها با کشوری مانند ترکیه نشان می‌دهد درحالی که ترکیه بازار سهام جدید خود را دو دهه پس از ایران راه‌اندازی کرده است با این حال اندازه بازار آن در حال حاضر چیزی حدود دوبرابر بازار سرمایه در ایران است. متاسفانه باوجود اینکه قوانین کارمزدهای ارکان بازار و هزینه‌های معاملاتی در کشوری مانند ژاپن هر سه سال یک بار بازبینی می‌شود، بررسی دقیق‌تر این روندها در ایران نشان می‌دهد این ارقام در کشور ما کمتر مورد توجه و بازبینی قرار می‌گیرند و احتمالا قانون‌گذار کمتر به نقش اساسی پایین بودن هزینه‌های معاملات در تسهیل فرآیند کشف قیمت و گسترش بازار سرمایه توجه داشته و دارد.


این مقاله به مقایسه هزینه‌های ارکان بازار و نیز هزینه‌های مالیاتی در چهار کشور ژاپن، هند، ترکیه و مالزی می‌پردازد و در نهایت با ارائه جدولی این مقایسه را تکمیل می‌کند. انتخاب این کشورها به گونه‌ای است که یک کشور توسعه‌یافته (ژاپن) یک کشور منطقه (ترکیه)، یک کشور اسلامی در حال توسعه (مالزی) و یک کشور درحال توسعه عضو BRICs را شامل باشد، تا بتوان شمای دقیق‌تری از واقعیت‌های مالیاتی ارکان بازار در کشور به دست آورد.


الف) بورس مالزی

بورس مالزی (Bursa Malaysia) بورس اوراق بهادار مالزیایی است که در شهر کوالالامپور مستقر است و پیش‌تر به بورس کوالالامپور شهرت داشت. ریشه‌های تاسیس بورس مالزی، به سال ۱۹۳۰ بازمی‌گردد که موسسه کارگزاری بورس سنگاپور، اقدام به راه‌اندازی بورس اوراق بهادار کوالالامپور کرد. بورس مالزی در سال ۱۹۶۴ میلادی به‌طور مستقل فعالیت خود را آغاز کرد. در بورس مالزی تنها سه نوع کارمزد از معاملات بورسی دریافت می‌شود که شامل هزینه تمبر، هزینه تسویه و کارمزد کارگزاری است و از خود معاملات، مالیاتی دریافت نمی‌شود، بلکه با نگاه به توسعه بازار از سود تقسیمی مالیات دریافت می‌شود که این خود عاملی برای توسعه بازار و سرمایه‌گذاری مجدد سودتقسیمی در بازار است. آنچه در بورس مالزی در مورد کارمزدها و مالیات‌ها جذاب است، شفافیت و سادگی قوانین و همه‌فهمی آن در این حوزه است.


ب) بورس ژاپن

بورس سهام توکیو که به ژاپنی به آن توشو گفته می‌شود بورس اوراق بهادار ژاپن است که در شهر توکیو، پایتخت مستقر است. بورس توکیو، یکی از سه بخش اصلی گروه بورس ژاپن فعال در زمینه بازار سرمایه شامل همه نوع اوراق بهادار و اختیارات معاملات و آتی است و چهارمین بورس بزرگ جهان است. در این بورس فرمولاسیون‌های دریافت کارمزد از معاملات به‌صورت سه ساله به‌روز می‌شود. بنابراین این بورس با توجه به رقابتی و جهانی بودن آن می‌تواند ماخذ بسیار قابل‌قبولی از نحوه دریافت کارمزد ارائه دهد. کارمزد ارکان بازار در ژاپن شامل کارمزدهای خود بورس مشتمل بر ارقامی ثابت و ارقامی پلکانی است که با افزایش حجم معاملات به نسبت معکوس کاهش می‌یابد و به حداقل 01/ 0 درصد می‌رسد. همچنین نهاد تسویه نیز ارقام ثابتی شامل چهار در ده هزار و رقم ناچیز ثابت 95/ 2 ین دریافت می‌کند و کارگزار‌ی‌ها نیز به‌صورت بین‌المللی و به‌صورت کاملا رقابتی در آن فعال هستند که برای سهام گاه هزینه کارمزد کارگزاری معامله بسیاری از معاملات آنلاین صفر است.


پ) بورس هند

بورس اوراق بهادار ملی هندوستان، بورس اوراق بهادار هندی است که در شهر بمبئی، ایالت مهاراشترا مستقر است. هرچند بورس بمبئی در قرن ۱۸ میلادی افتتاح شد اما بورس اوراق بهادار ملی هند، در دهه ۹۰ میلادی فعالیت خود را آغاز کرد که در واقع در کنار بورس بمبئی به فعالیت خود ادامه می‌دهد و حدود ۱۷۰۰شرکت را در خود جای داده است. این موسسه مالی هم اکنون پس از بورس اوراق بهادار بمبئی دومین بورس در کشور هند به شمار می‌آید. در این بورس کارمزدها و مالیات‌های متعدد و متنوعی از معامله‌گران سهام دریافت می‌شود. ارقام کارمزدها در هند نیز مانند بورس‌های بزرگ جهان، شامل ارقامی پلکانی می‌شود که با حجم معاملات نسبتی عکس دارند. سهام در بورس ملی هند، فقط برای ساکنان هند قابل ابتیاع هستند. در این بورس نیز روش پلکانی هم برای دریافت کارمزد و سایر هزینه‌ها اعمال می‌شود و درواقع بیشترین و پیچیده ترین قوانین کارمزد مربوط به بازار این کشور است.


ت) بورس ترکیه

بورس سهام استانبول، بورس اوراق بهادار ترکیه است که در آوریل 2013 از ادغام بورس اوراق بهادار استانبول و بورس معاملات آتی استانبول راه‌اندازی شد. ریشه‌های تاسیس این بورس، به سال 1985 و راه‌اندازی بورس اوراق بهادار استانبول باز می‌گردد. امروزه سهام فقط 371 شرکت در بورس استانبول دادوستد می‌شود با این حال بخش بین‌الملل و روابط عمومی این نهاد بیگانه بسیار پاسخگو و محترمانه با هرجوینده اطلاعاتی از جمله نگارنده رفتار می‌کند.


ارزش بازار این سهام ۲۲۰ میلیارد دلار و محل مرکزی بورس استانبول، در ساری‌یر استانبول است. جدول بالا مقایسه این چهار بورس را با بورس کشورمان نشان می‌دهد. مطالعه‌کننده این سطور همچنین به خاطر داشته باشد که نرخ هزینه‌های کارمزد کارگزاری در این کشورها بسیار رقابتی و پایین و به‌صورت بین‌المللی است که این ارقام را تا صفر هم کاهش می‌دهد.


به نظر می‌رسد با عنایت به مقادیر جدول بالا، بورس تهران فارغ از حیث ارقام مطلق ارائه شده در آن، جای بازبینی و بررسی قابل توجهی در نرخ کمیسیون‌های مختلف معاملاتی در مقایسه با بورس‌های آسیایی و بالطبع بین‌المللی دارد و افزایش حجم معاملات بورسی در گرو مداقه و به‌روزرسانی ارقام کارمزد و کمیسیون و به خصوص هوشمندسازی مالیات و قوانین حمایتی از سرمایه‌گذاران خرد و نه سفته بازان است تا به انتفاع عمومی از افزایش حجم معاملات بینجامد.

مقایسه هزینه‌های معاملات بورسی در ایران با چهار کشور آسیایی