مریم کمالی / کارشناس ارشد اقتصاد محیط زیست

«رد پای کربنی» در گذشته به معنی مجموع گازهای گلخانه‌ای متصاعد شده از فعالیت یک فرد، تولید یک محصول، یک اتفاق یا یک سازمان بوده است. اما مقدار کل «رد پای کربنی» قابل محاسبه نیست زیرا داده‌های بسیار زیادی برای این کار لازم است. همچنین مقداری از دی‌اکسید کربن متصاعد شده به صورت طبیعی ایجاد می‌شود که درصد آن قابل محاسبه نیست. به همین دلیل در مجله مدیریت کربن تعریف بهتری پیشنهاد شده است:

«اندازه‌گیری کل مقدار دی اکسید کربن (CO۲) و متان (CH۴) تولید شده توسط یک جمعیت، سیستم یا فعالیت با در نظر گرفتن همه منابع و مخازن مجاور جمعیت، فعالیت یا سیستم مورد بررسی.» این مقیاس به صورت «دی اکسید کربن معادل» با استفاده از «پتانسیل گرمایش جهانی۱۰۰ ساله (GWP۱۰۰) » محاسبه می‌شود. گازهای گلخانه‌ای از طریق فعالیت‌های مربوط به حمل‌ونقل، پاک کردن زمین و تولید مواد غذایی، سوخت، کالاهای ساخته‌ شده، مواد، ‌چوب، جاده‌‌ها، ساختمان‌ها و خدمات وارد جو زمین می‌شوند و برای سادگی، اغلب بر حسب میزان دی‌اکسید کربن یا معادل دی اکسید کربن سایر گازهای گلخانه‌ای گزارش می‌شوند. ردپای کربنی خانوارها را نیز می‌توان به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد: ‌منابع «غیرمستقیم» که اغلب ردپای کربن خانوارهای معمول مربوط به آنهاست، شامل خروجی سوخت مصرفی برای تولید کالاهایی است که دورتر از مصرف‌کننده نهایی تولید می‌شوند و بخش «مستقیم» شامل خروجی ناشی از سوختی است که در ماشین یا اجاق خانه فرد مصرف‌کننده به‌کار می‌رود.اصطلاح ردپای کربن در واقع از اصطلاح «ردپای بوم‌شناختی» (ecological footprint) نشأت می‌گیرد که در دهه ۱۹۹۰ به‌کار گرفته شد. اما ردپای کربنی اختصاصی‌تر از ردپای بوم‌شناختی است، زیرا به‌طور مستقیم میزان خروجی گازهای عامل تغییرات آب و هوایی به جو را اندازه می‌گیرد.

نقش گردشگران

در کشورهای گوناگون بسته به میزان توسعه کشور و شرایط جغرافیایی، مسافران از روش‌های گوناگونی جابه‌جا می‌شوند. در سیستم‌های مختلف حمل‌ونقل برای جابه‌جایی مسافران «رد‌پای‌کربنی»متفاوتی ایجاد می‌شود. این رد پای کربنی فقط از طریق سوخت مصرف‌شده محاسبه نمی‌شود بلکه فاکتورهای بسیاری در محاسبه این عدد وارد می‌شوند. به‌طور خلاصه برخی از اعداد محاسبه‌شده برای جاپای کربنی مسافران در سیستم‌های حمل‌ونقل مختلف ذکر خواهد شد:

هوایی: سازمان LIPASTO مقدار گاز دی اکسید کربن و سایر گازهای معادل دی اکسید کربن به ازای هر مسافر برای پروازهای کمتر از ۴۶۳ کیلومتر را ۲۵۷ گرم دی اکسید کربن بر کیلومتر و ۲۵۹ گرم بر کیلومتر سایر گازهای معادل دی اکسید کربن گزارش کرده است.

جاده‌ای: در حمل‌ونقل جاده‌ای، میزان انتشار این گازها به ازای هر مسافر در سال ۲۰۱۱معادل ۱۰۹ گرم در هر کیلومتر محاسبه شده است.

ریلی: در سال ۲۰۰۵، مقدار دی اکسید کربن معادل متصاعدشده توسط صنعت ریلی آمریکا ۱۱۶/ ۰ کیلوگرم به ازای هر مسافر در یک کیلومتر بوده است که همین میزان بالاترین مقدار انتشار گازهای گلخانه‌ای در کل صنعت ریلی جهان بوده و میانگین انتشار کربن دی اکسید و کربن دی اکسید معادل در کل صنعت ریلی بسیار کمتر از این مقدار بوده است.

دریایی: میانگین مقدار دی اکسید کربن متصاعدشده به‌ازای هر مسافر در هر کیلومتر در حمل‌ونقل دریایی ۱۲/ ۰ کیلوگرم بوده است. طبق این محاسبات، مشاهده می‌شود که حمل‌ونقل ریلی با اختلاف بسیار زیاد، کمترین تصاعد دی‌اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای را دارد و اگر مسافران ترغیب شوند تا بیشتر جابه‌جایی‌های خود را از طریق قطار انجام دهند، دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای کاهش قابل‌توجهی خواهد داشت و آلودگی محیط‌زیست کاهش خواهد یافت. اما با اینکه بر اساس گزارش یک موسسه تحقیقاتی ایران جزو ۱۰ کشور نخست جهان است که بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را در نتیجه مصرف انرژی به خود اختصاص داده‌اند، در کشور ما صنعت حمل‌ونقل ریلی نسبت به سایر روش‌های حمل‌ونقل، بسیار کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.