در گفت‌وگو با عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت،گاز و پتروشیمی بررسی شد
ضدمحرک‌های رشد قیر در ایران
در ابتدای کار شرکت‌های خصوصی با عملکردی منسجم و مدیریتی توانا وارد بازی تولید این محصول شدند و روز به روز شاهد پیشرفت تولید و گسترش صادرات این محصول و ارزآوری اقتصادی آن بودیم؛ اما در میانه کار ارگان‌های دولتی و شرکت‌های وابسته به دولت و بانک‌ها وارد کار شدند و این نظم و انسجام به هم ریخت و تولید‌کنندگانی شروع به کار کردند که توان رقابت با تولیدکنندگان قدیمی را نداشتند و بنابراین با اقداماتی غلط کیفیت محصول را پایین آوردند و به رقابتی ناسالم در داخل و خارج کشور دست زدند که نتیجه این کار خدشه‌دار شدن برند ایرانی و از بین رفتن بخش عظیمی از بازارهای صادراتی، کاهش قدرت منطقه‌ای و... بود.در این گزارش سعی بر آن است که تاریخچه‌ای از فعالیت این صنعت، روند حرکتی آن، مشکلات، شرایط فعلی و راهکارهایی در جهت بازگشت به شرایط قبلی ارائه شود.
دکتر سید‌حمید حسینی، عضو هیات مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه در شرایط فعلی واحدهای پالایشگاهی احداث‌شده چیزی حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد فرآورده‌های سنگین تولید می‌کنند که این فرآورده‌ها می‌تواند تبدیل به مازوت و نفت کوره، قیر و... شود، گفت: این محصولات از ماده اولیه خود در بیشتر فصول سال ارزان‌تر بوده و شاید تولید میزان فعلی این محصولات توجیه اقتصادی نداشته باشد.حسینی می‌گوید: با توجه به اینکه چیزی نزدیک به ۲۵ سال از کشف گاز می‌گذرد، انتظار بر این بود که پالایشگاه‌هایی همچون اراک به گونه‌ای تاسیس شوند که به میزان زیادی نفت خام، مازوت و قیر تولید نکنند، اما این در حالی است که شاهدیم احداث این کارخانه‌ها به روش‌های سنتی بوده است.وی در ادامه تصریح کرد: برآیند این صحبت ها، این امر را خاطرنشان می‌کند که با توجه به این حجم از تولید فرآورده‌های سنگین، ما می‌توانیم یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان قیر در جهان به شمار آییم.
عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در ادامه تصریح کرد: برخی از پالایشگاه‌های کشور در شهرهای میانی و مرکزی واقع شده‌اند و طراحی آنها بیشتر برای تامین نیازهای داخلی است و از زمانی که تولید گاز در کشور آغاز شده و نیروگاه‌های ما گازی شده‌اند، محموله‌های قابل توجهی از مازوت در مناطق مرکزی روی دست ما می‌ماند و مجبور هستیم این محصولات را از شهرهای مرکزی همچون اراک، تهران، اصفهان و... به بنادر حمل کنیم و از آنجا اقدام به صادرات این محصولات کنیم.وی افزود: البته این در حالی است که در سال‌های جنگ، وکیوم و مازوت را در بیابان‌ها ریختیم و علت هم آن بود که ظرفیتی برای صادرات این محصولات به دیگر کشورها نداشتیم.
وی افزود: بعد از سال‌های جنگ، در سال‌های ۷۵-۷۴ استارت تولید قیر را زدیم. به این ترتیب که در مقاطعی از زمان و در شرایطی به این مهم رسیدیم که تولید قیر به جای تولید مازوت برای ما اقتصادی تر است، لذا بخشی از فعالیت‌های سبک خود را به تولید قیر اختصاص دادیم تا بتوانیم علاوه بر سیراب کردن بازارهای داخلی بخش بزرگی از بازارهای صادراتی را هم در دست بگیریم و از این بخش هم ارزآوری داشته باشیم.حسینی می‌گوید: در سال‌های ۷۶-۷۵ که بخش خصوصی هنوز وارد میدان بازی نشده بود، دولت توجیه اقتصادی برای صادرات قیر نداشت و به نوعی می‌توان گفت تا آن زمان صادرات آنچنانی قیر نداشتیم و در بهترین و مطلوب ترین شرایط سالانه حدود ۸ هزار تن از این محصول را صادر می‌کردیم.وی در ادامه افزود: در آن سال‌ها فضایی حاکم شد که بخش خصوصی وارد بازی شد و دولت سعی کرد در دو بخش آزاد‌سازی کند و به این ترتیب بخش خصوصی کم کم وارد مقوله فرآورده‌های نفتی شد. لذا اولین محموله‌ای که دولت اجازه داد خارج از حیطه شرکت نفت معامله شود، محموله قیر و بعد از آن روغن بود.
عضو هیات مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در ادامه تصریح کرد: با ورود بخش خصوصی به این داستان، صادرات این محصول روز‌به روز افزایش یافت؛ به گونه‌ای که در سال‌های ۷۸،۷۶،۷۴ و۸۰به ترتیب ۸۰ هزار تن، ۲۰۰ هزار تن، ۴۰۰ هزار تن و یک میلیون تن صادرات قیر داشتیم و این در حالی است که در سال گذشته رقم صادرات این محصول بالغ بر ۳ میلیون تن بوده است و این در حالی است که در شرایط فعلی بازار بیش از ۸۰ کشور خواهان محصول قیر ما هستند.وی در ادامه به صادرات فله قیر و نقش بخش خصوصی اشاره کرد و گفت: از سال ۷۸ ما توانستیم صادرات قیر فله را آغاز کنیم و این کار را در شرایطی انجام می‌دادیم که تولیدی در بنادر نداشتیم و مجبور بودیم که محموله از شهرهایی همچون اصفهان و شیراز حمل کنیم و در شهرهایی همچون بوشهر صادرات قیر فله را آغاز کنیم. در این میان نباید نقش بخش خصوصی را نادیده بگیریم. بخش خصوصی در آن سال‌ها و در آن شرایط توانست، محموله‌ای را که بعضا روی دست پالایشگاه‌ها می‌ماند صادر کند و شاید در مقاطعی از زمان این اجبار را پیدا می‌کرد که قیر را به قیمت پایینی عرضه کند و از طریق صادرات این محصول ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کرد.
حسینی در ادامه تصریح کرد: در سال‌های ۸۴-۸۳ واحدهای روغن و قیر‌سازی خصوصی‌سازی شدند و به صندوق‌های بازنشستگی محول شدند که این امر در گسترش تولید و صادرات نقش بسزایی داشت و کار به جایی رسید که ما بتوانیم حرف اول را در منطقه بزنیم و علاوه بر آن بتوانیم به بازارهای جنوب شرقی آسیا دست پیدا کنیم.وی در ادامه به صدور قیر از طریق کانتینر به چین و کره جنوبی در سال ۷۸ و سال‌های بعد از آن اشاره کرد و افزود: در آن زمان توانستیم با هزینه‌های حمل بسیار خوبی محصولات را به این کشورها صادر کنیم و رقیبان جنوب‌شرقی را شکست داده و سهم عمده‌ای در بازار چین، ویتنام، فیلیپین، مالزی و کشورهای آفریقایی به دست آوریم.
حسینی می‌گوید: این در حالی بود که در سال ۸۶ به جایی رسیدیم که قیر به‌عنوان اولین محموله نفتی، به بورس کالای ایران قدم گذاشت و در این سازو کار معامله شد. به این ترتیب قیمت‌های صادراتی و معاملاتی بورس کالای ایران یکی شد و معاملات این کالای استراتژیک در بازاری شفاف انجام گرفت و به نوعی این امر در رونق بازار قیر امری کلیدی بود.وی در ادامه تصریح کرد: صادرات محصول قیر تولیدی کشور تا سال ۸۷ روندی مثبت داشت. در آن سال بنگاه‌های عمومی و شرکت‌های وابسته به دولت و بانک‌ها احساس کردند که بازار قیر بازار خوبی است و می‌توانند با ورود به این بازارها سودهای کلانی کسب کنند.
حسینی می‌گوید: لذا با توجه به ارتباطاتی که داشتند، پا در این بازارها گذاشتند و از طریق ضمانت نامه شروع به خرید و فروش این محصول کردند. ضمانت نامه‌هایی که بعضا قلابی بود و جمع این عوامل سبب شد که از سال ۸۶ به بعد نقش تولیدکنندگان خوشنامی که در بازارها فعالیت می‌کردند، کمرنگ شود و نسل جدیدی وارد بازارها شد که عمده آنها ارگان‌ها و شرکت‌های دولتی بودند و انسجام، سازماندهی و مدیریتی که میان بخش خصوصی بود به هم خورد و تغییراتی که اتفاق افتاد، بازار قیر را با سردرگمی مواجه کرد و بعضا رقابت مخربی بین صادرکنندگان به وجود آمد. وی در ادامه افزود: در طرف دیگر بخش پالایش کشور بیش از ۵۰ مجوز تولید قیر را به افرادی که در این زمینه تجربه و تخصص نداشتند، داد و در آن دوران شاهد بودیم که این افراد پول را گرفتند و به جای سرمایه‌گذاری در این صنعت، این پول را از کشور خارج کردند.حسینی می‌گوید: برآیند رفتارهای اینچنینی آن شد که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ تعداد زیادی تولید‌کننده در کشور به وجود آمد که هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور به رقابت با یکدیگر می‌پرداختند. این در حالی بود که بعضا فضایی برای رقابت این شرکت‌ها با شرکت‌های قدیمی برای آنها وجود نداشت و نمی‌توانستند با صادرکنندگان بزرگ رقابت کنند، بنابراین دست به کارهای خلافی زدند که این رفتار در جهت کاهش کیفیت قیر تولیدی ایران بود.
وی در ادامه گفت: در این راستا تولید‌کننده‌های خرد برای اینکه بتوانند در مقوله قیمت با شرکت‌های بزرگ رقابت کنند، کیفیت این محصول را با مخلوط کردن قیر اصلی با محصولاتی همچون قیر معدنی، سولفور و... پایین آوردند و قیر را صادر کردند.حسینی می‌گوید: نتیجه این کارها این شد که کشورهایی همچون چین، مالزی، کشورهای آفریقایی و... که زمانی مصرف‌کنندگان عمده قیر ایران بودند، واردات این محصول را از کشورمان محدود کردند یا بعضا به آزمایش‌های سخت، نمونه‌برداری و... موکول کردند.وی در ادامه به برند‌سازی در ایران اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه برند‌سازی در ایران به گونه‌ای است که محصول را با برند ایران می‌شناسند و به بیانی محصول با نام شرکت تولید‌کننده‌اش شناخته نمی‌شود، بنابراین بازار صادراتی قیر کشور از این ناحیه آسیب جدی دید و شرایطی به وجود آمد که کشورهای وارد‌کننده پذیرای قیر تولیدکنندگان بزرگ و قدیمی ما نبودند و به این نتیجه رسیده بودند که قیر ایران از کیفیت لازم برخوردار نیست و به نوعی برند ایرانی خدشه‌دار شد.
عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید: این در حالی است که در شرایط فعلی با وجود اینکه ایران یکی از تولیدکنندگان بزرگ در منطقه به شمار می‌آید و از نظر توانایی تولید تفاوت فاحشی با دیگر کشورها داریم، اما با توجه به دیدی که حاصل از رفتار نادرست برخی تولید‌کننده‌ها در بازارهای صادراتی بود، مجبوریم محصول تولیدی خود را ۲۰ تا ۲۵ درصد زیر قیمت بحرین که به‌عنوان کشور مبدا شناخته می‌شود بفروشیم؛ بحرینی که توان صادراتی‌اش یک دهم کشور ما نیست.وی در ادامه افزود: این در شرایطی است که ما در منطقه حرف اول را می‌زنیم و رقیبی نداریم و کسی جز ایران از نظر تولید و صادرات توان آن را ندارد که بازار کشورهایی همچون هند، بنگلادش، امارات، عمان و... را تامین کند و حتی عربستان هم به‌زودی وارد‌کننده این محصول می‌شود.حسینی می‌گوید: بنابراین باید برای این شرایط فکر اساسی کنیم و بستری را فراهم آوریم تا به روزهای اوج خود بازگردیم و به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی این محصول در جهان به شمار آییم.
ارسال نظر