کلید اتصال شهرداری به ۳۵۴ محله

به گزارش «دنیای اقتصاد» نتایج پنجمین دوره انتخابات شورایاران شهر تهران در حالی به تازگی نهایی و تعیین شده که همچنان این لایه از مدیریت شهری چندان در شهر شناخته شده نیست. طی ماه گذشته، با برگزاری انتخابات شورایاری در ۳۴۸ محله از ۳۵۴ محله پایتخت، ۳هزار و ۱۲۳ نفر به‌عنوان اعضای اصلی شورایاری انتخاب شدند. مطابق با آمار نهایی اعلام شده کمتر از پیش‌بینی‌های انجام شده، فقط ۵۰۹ هزار و ۱۰۸ نفر از شهروندان در این انتخابات شرکت کردند. شورایاری‌ها اگرچه به‌عنوان حلقه اول و رابط مدیریت شهری و شهروندان شناخته می‌شوند اما نقش و جایگاه این نهاد پس از گذشت یک دهه از عمر کاری آنها هنوز ناشناخته است. طبق تجربه دنیا و ماموریت‌های تعریف شده در اساسنامه انجمن شورایاران، منتخبان هر محله موظف به پیگیری ۱۷ ماموریت و وظیفه اصلی برای اداره بهتر شهر هستند.

در تمامی محورهای تعریف شده از وظایف شورایاران، بر شناسایی مشکلات محله و شهروندان و ارائه پیشنهاد به مدیران شهرداری و شورای شهر برای حل این مشکلات تاکید شده است. شناسایی مشکلات حوزه محیط‌زیست، حمل‌ونقل، اوقات‌فراغت شهروندان، نحوه پاسخگویی شهرداری به نیازهای تفریحی، گسترش فضای سبز و امنیت هر محله از جمله مهم‌ترین محورهای ماموریتی برای هر یک از اعضای شورایاری‌ها شناخته می‌شود اما نتایج حضور و عملکرد شورایاران طی تمامی دوره‌های گذشته نشان می‌دهد این نهاد در اداره پایتخت، دارای جایگاه رسمی و اجتماعی نیست. به این معنا که از یکسو شورای شهر و شهرداری آنطور که باید از این حلقه در اداره شهر استفاده نمی‌کنند. به‌طوری‌که ضعف نظارتی شورای شهر بر عملکرد شهرداری خود عاملی بر بی‌توجهی شهرداری‌ به بازوی محله شورای شهر یعنی شورایاران شده است. از سوی دیگر شهروندان اطلاع و آگاهی دقیقی از نقش و جایگاه این نهاد ندارند.

در این میان شورای شهر نیز توجه چندانی به نقش اجرایی و نظارتی شورایاران ندارد. این موضوع به خوبی از نحوه ارتباط این دو نهاد با یکدیگر قابل ردیابی است. به‌عنوان مثال اگرچه طی یک سال نخست دوره چهارم شورای شهر، ارائه گزارش‌های کاری و نظارتی شورایاران به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین دستور جلسه پارلمان محلی پایتخت شناخته می‌شد اما طی سال‌های گذشته عملا این نهاد به حاشیه رانده شده و گزارش مشخصی از نحوه عملکرد شورایاری محلات مختلف به شهروندان ارائه نشده است.

شورایاری‌ها هم‌اکنون گویی یک تیم بیگانه در مدیریت شهری پایتخت هستند، در حالی که شرایط فعلی غالبا تحت تاثیر دو عامل عمده ایجاد و سبب شده است عملا شوراهای محلات قادر به ایفای ماموریت‌های تعریف شده در فلسفه وجودی خود نباشند. اولین دلیل به نداشتن پایگاه اجتماعی شورایاری‌ها در میان شهروندان ساکن در محلات پایتخت مربوط می‌شود؛ این در حالی است که از سوی دیگر این شورایاری‌ها از سوی مدیران شهری نیز به بازی گرفته نمی‌شوند و همین عامل موجب شده است شوراهای محله اگر چه اساسا حلقه اتصال شهرداری پایتخت به محلات شهر تهران محسوب می‌شوند اما عملا فاقد رسمیت باشند. تا جایی‌که این شورایاری‌ها به جای ایفای ماموریت در نقش یک عضو اصلی مجموعه مدیریت شهری عملا به یک عضو پیوندی تبدیل شد‌ه‌اند؛ این در حالی است که کارشناسان شهری معتقدند باید سازوکاری اندیشیده شود که شورایاری‌ها از این حالت خارج شده و کارکرد اصلی خود را به‌عنوان یک عضو مهم مجموعه مدیریت شهری در شهر ایفا کنند.

همان گونه که در عمده کشورهای پیشرفته دنیا نیز شورایاری‌ها یا شوراهای محلات یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره مجموعه مدیریت شهری هستند؛ یک علت اصلی ضعف عملکردی شورایاری‌ها،به پایین بودن سطح نظارت‌پذیری شهرداری‌ در همه سال‌های گذشته تاکنون مربوط می‌شود؛ در حالی‌که هم‌اکنون شورای‌ شهر نیز از توان نظارتی قوی و کاملا موثر بر اجزای مختلف شهرداری برخوردار نیست طبیعتا حلقه قبلی یعنی شورایاری‌ها هم نمی‌توانند به‌صورت موثر فرآیند نظارتی خود را در این حوزه ایفا کنند. در واقع در شرایطی که نظارت‌پذیری شهرداری از شورای شهر ضعیف است دور از انتظار نیست که شوراهای محلات نیز در این زمینه عملکرد مطلوبی نداشته باشند و عملا در تصمیمات و تحولات شهری به بازی گرفته نشوند.

نکته دومی که در این زمینه وجود دارد آن است که در مجموعه مدیریت شهری پایتخت لایه مدیریتی هم‌تراز شورا‌یاری‌ها تعریف نشده و وجود ندارد؛ در واقع آنچه در مجموعه مدیریت شهری به حوزه عمل ومسوولیت شورایاری‌ها یا شوراهای محله رسمیت می‌بخشد شکل‌گیری یک مجموعه هم‌تراز شورای محله در شهرداری تحت عنوان شهرداری محله است. کارشناسان شهری معتقدند اگر شهرداری‌های محلات تشکیل شود ارتباط بین شهرداری و شورای شهر در سطوح محله به‌صورت رسمی برقرار می‌شود و همین موضوع نظارت‌پذیری و پیگیری امور محلات از طریق شوراهای محله را امکان‌پذیر کرده و به کار شورایاری‌ها رسمیت می‌بخشد. کارشناسان همچنین در آسیب‌شناسی مربوط به دلایل عدم برخورداری شورایاری‌ها از جایگاه اجتماعی نیز عقیده دارند از آنجا که میزان شناخت و اطلاعات شهروندان از موجودیت،کارکرد و مزیت وجود شوراهای محله در حد صفر است و عمده شهروندان ساکن در محلات مختلف شهر تهران فاقد اطلاعات کافی در این زمینه هستند شوراهای محلات تاکنون موفق به یافتن جایگاه اجتماعی خود در محلات نشده‌اند.

انتخابات اخیر شورایاری‌ها به واسطه مشارکت بسیار محدود شهروندان تهرانی و عدم اطلاع بسیاری از شهروندان از حضور این شوراهای محلی شاهدی برای اثبات این موضوع است؛ نه تنها مردم عادی بلکه حتی بخش قابل‌توجهی از نخبگان شهری نیز از این موضوع بی‌اطلاع هستند. این در حالی است که تجربه‌ها نشان می‌دهد تاکنون بخش قابل‌توجهی از افرادی که برای عضویت در شورایاری‌ها تمایل نشان داده و تلاش کرده‌اند، جزو نخبگان شهری و افرادی نبوده‌اند که به واسطه داشتن نبوغ و دانش مدیریت شهری در حوزه‌های مربوطه خواهان ورود به این شوراها باشند؛ به عکس میزان مشارکت نخبگان شهری برای عضویت در شوراهای محله تاکنون بسیار کم بوده است و در مقابل مشتریان استفاده از خدمات و مجوزهای شهرداری بیشترین سطح مشارکت و تمایل برای ورود به شوراهای محلات را داشته‌اند.

کارشناسان معتقدند همین موضوع به خودی خود یک آفت مهم برای مدیریت شهری محسوب می‌شود؛  چرا که به واسطه ورود این افراد به شوراهای محلات شورایاری‌ها عملا از ماموریت اصلی خود که همان پیگیری امور شهری و محله‌ای برای رفع مشکلات محلات و بهبود سطح زندگی در این مناطق است منحرف شده و فعالیت‌ها عمدتا به سمت تامین منافع شخصی خواهد رفت.

این در حالی است که کارشناسان بر ضرورت رفع این چالش تاکید دارند و معتقدند مشکلاتی که هم‌اکنون به واسطه آنها شورایاری‌ها فاقد پایگاه اجتماعی و همچنین وجاهت رسمی هستند باید به سرعت برطرف شود. دیدگاه‌های کارشناسی نشان می‌دهد در صورتی‌که به واسطه افزایش اطلاع رسانی درخصوص ماهیت،وجود و ماموریت‌های شورایاری‌ها سطح مشارکت نخبگان شهری در این شوراها افزایش یابد می‌توان به حل بخش قابل‌توجهی از مشکلات فعلی این شوراهای محلی امیدوار بود؛ در واقع حضور نخبگان شهری از یکسو و تشکیل شهرداری‌های محله به‌عنوان نهاد رسمی هم‌تراز فعالیت این شوراها از سوی دیگر می‌تواند مشکلات مربوط به این حوزه را تا حد زیادی برطرف کند.

در این زمینه تجربه‌های موفق شهرهای پیشرفته نیز می‌تواند یاری‌رسان باشد؛  به‌عنوان مثال شوراهای محله‌ای در پاریس مکانی برای جمع‌آوری اطلاعات خاص و جامع از محله، طبقه‌بندی آنها، گفت‌وگو و بیان مسائل و نگرانی‌های محله، پروژه‌های توسعه‌ای و زندگی در محله هستند؛  آنها امکان و اجازه توزیع و پخش بهتر اطلاعات و مسائل را در سطح ساکنان محله دارند؛  آنها رابطان بین سرویس‌ها و بخش‌های مختلف شهرداری، نمایندگان منتخب و ساکنان محله هستند؛  آنها امکان و توان پیشنهاد درخواست‌های رسیده را به شورای منطقه دارند و همچنین می‌توانند بسته به هر موضوع، مساله یا درخواست محله خود را به سازمان ذی‌ربط منتقل کنند.