انسجام اعضا پایدار است؟
سازمان‌هایی که به حیات خود ادامه می‌دهند باید با گذشت زمان تغییر کنند و اوپک دقیقا در همین مسیر حرکت کرده است. سال ۱۹۶۸ بر تعداد اعضای این سازمان افزوده شد. طی سال‌های بعد گاه بر تعداد اعضا افزوده و گاه از آنها کاسته شد و اکنون اوپک ۱۳ عضو دارد. وضعیت اقتصادی اعضای این سازمان نوسان‌هایی داشته است. حتی جنگ ایران و عراق نیز به از میان رفتن اوپک منجر نشد و این درحالی بود که دو کشور یاد شده بنیان‌گذاران اوپک بودند. سال ۲۰۱۶ اوپک در واکنش به کاهش شدید قیمت نفت با ۱۰ کشور تولیدکننده این ماده خام ائتلافی را تشکیل داد که به اوپک‌پلاس معروف شده است. شکل‌گیری این ائتلاف بسیار مهم است زیرا در سال‌های اخیر صنعت نفت شیل به‌ویژه در آمریکا به سرعت توسعه پیدا کرده و بر تولید این نوع نفت افزوده شده است. نفت شیل از سوی شرکت‌های کوچک و مستقل تولید می‌شود در نتیجه همکاری دشوار است. اوپک‌پلاس با این هدف شکل گرفت که تولیدکنندگان نفت بتوانند به شکل هماهنگ بر بازار اثر بگذارند و زمینه توازن بازار را فراهم کنند.
در سال‌های متمادی عربستان بیشترین اثر را بر تصمیم‌های اوپک داشته است. از آنجا که کاهش عرضه سبب شده کسری بودجه کشورهای عضو اوپک افزایش یابد متقاعد کردن آنها به رعایت سهمیه‌ها آسان نبوده است. با آنکه اوپک در تصمیم‌گیری‌های خود همواره به نیازها و وضعیت اقتصادی کشورهای مصرف‌کننده نفت توجه داشته اما طی دو دهه نخست شکل‌گیری این سازمان، رویکرد آن متفاوت بود و اقداماتی در تقابل با منافع مصرف‌کنندگان نفت انجام شد. هدف از این رویکرد، وادار کردن مصرف‌کنندگان به شنیدن خواسته‌های اوپک و تضمین منافع اعضای این سازمان بود. در دهه ۱۹۷۰ دو تحریم نفتی از سوی اوپک اعمال شد، در واقع کاهش تولید بود و لطمات فراوان به غرب وارد کرد.
در چند دهه اخیر اوپک به یک شریک غیرقابل جایگزین برای کشورهای مصرف‌کننده نفت تبدیل شده است. واقعیت این است که ثبات قیمت‌ها، هم برای مصرف‌کنندگان و هم تولیدکنندگان نفت اهمیت دارد. تولیدکنندگان نفت باید به فکر منافع خود و صاحبان سهام باشند و بتوانند برای سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری کنند. ثبات در قیمت‌ها این امکان را به آنها می‌دهد که دیدگاهی شفاف درباره آینده داشته باشند. از سوی دیگر، دولت‌ها باید بتوانند سهم بخش نفت در اقتصاد و بودجه ملی را پیش‌بینی کنند و بر مبنای آن به برنامه‌ریزی بپردازند. مصرف‌کنندگان نفت نیز باید بتوانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند. صنایعی که مصرف‌کننده نفت هستند از جمله صنعت حمل و نقل هوایی و پتروشیمی، برای برنامه‌ریزی‌های خود به ثبات در قیمت نفت نیاز دارند و باید بتوانند آینده را پیش‌بینی کنند. برای مثال اگر سهم هزینه تامین سوخت از بودجه عملیاتی ناگهان از ۳۰ درصد به ۷۰ درصد افزایش یابد و سپس به سرعت کاهش پیدا کند. مدیران شرکت‌های هواپیمایی و بسیاری دیگر از صنایع نخواهند توانست از آینده تصویری روشن داشته باشند.
اوپک در چند دهه اخیر بارها ثابت کرده که رویکرد یکپارچه در قبال بازار و قیمت‌ها اهمیت بالایی دارد. سال ۲۰۰۸ هنگامی که قیمت نفت برای مدتی کوتاه به ۱۵۰ دلار در هر بشکه رسید عربستان خواستار برگزاری نشستی در ریاض شد و اوپک بر تولید افزود تا فشار قیمت‌ها کاهش پیدا کند. اوپک همچنین می‌داند چه وقت باید از تولید بکاهد. در دوره بحران مالی میزان بالای عرضه نفت سبب بی‌ثباتی در بازار می‌شود و این آخرین چیزی است که بازارهای شکننده جهان در چنین دوران‌هایی مایلند شاهد باشند. ماه آوریل امسال یک بار دیگر به خوبی نشان داده شد اوپک برای حفظ تعادل و ثبات در بازار نفت تا چه اندازه مهم است. در آن زمان قیمت نفت آمریکا برای مدتی به محدوده‌های منفی کاهش یافت. اوپک‌پلاس تصمیم گرفت میزان تولید نفت را ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز کاهش دهد و تحولات بازار را پیوسته زیرنظر بگیرد. اگر چنین تصمیمی اتخاذ نشده بود و اعضای این ائتلاف به برنامه یادشده پایبند نبودند بازار نفت هرگز به ثبات نمی‌رسید.
همه‌گیری کرونا که در ماه‌های اخیر ادامه پیدا کرده سبب شد دولت‌ها برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا اقتصاد را تعطیل کنند در نتیجه مصرف نفت به شدت کاهش یافت. در ماه آوریل میزان کاهش ۳۰ درصد بود و پیش‌بینی شده در کل سال‌جاری میلادی تقاضای جهانی برای نفت ۱۰ درصد پایین‌تر از سال گذشته خواهد بود. تصمیم اوپک‌پلاس به رشد قیمت‌ها کمک کرده البته هنوز بازار به وضعیتی که قبل از بحران داشت بازنگشته است. حتی ترامپ که طرفدار اوپک نیست مجبور بود اعتراف کند که اقدام ائتلاف اوپک‌پلاس صنعت نفت آمریکا را نجات داد.
دیدگاه‌ها درباره نفت با گذشت زمان تغییر کرده است. نگرانی‌هایی درباره به اوج رسیدن قیمت‌ها و درباره مازاد عرضه وجود داشت و حالا بر سر به اوج رسیدن تقاضا بحث‌هایی وجود دارد. دست اندرکاران صنعت نفت همچنین به لزوم تعدیل برخی رویه‌ها و سیاست‌ها و مدیریت همه‌گیری فکر می‌کنند. تحول بزرگ بعدی، مالی‌سازی این ماده خام از طریق ابزارهای مشتقه و صندوق‌های ای‌تی‌اف است. در این زمینه نیز اوپک نقش رهبری را ایفا کرده و سمینارهای تحقیقاتی و مشاوره‌ای بین بخش‌های انرژی و مالی برگزار کرده است البته بسیار مهم است که مشخص شود اثرات متقابل این روند بر بازارهای مالی و بازار نفت چه خواهد بود.
در مجموع می‌توان گفت اوپک و اوپک‌پلاس عاملی مهم و اثرگذار بر بازار نفت و اقتصاد جهان هستند. هدف کلی اوپک یعنی تضمین عرضه میزان کافی نفت به بازار، برای مصرف‌کنندگان همان قدر مهم است که برای تولیدکنندگان. مدیریت بازار نفت از سوی اوپک در دوره همه‌گیری کرونا به روشنی نشان می‌دهد نقش این سازمان تا چه حد برای هر دو گروه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان حیاتی است. محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک می‌گوید اوپک توانسته به‌رغم گذشت زمانی طولانی از تاسیس، به حیات خود ادامه دهد. اوپک همچنان همان اهداف اصلی را دنبال می‌کند، یعنی نظم و ثبات در بازار نفت البته نقش اوپک به میزان قابل ملاحظه‌ای گسترده‌تر شده است.
