خروج اروپا از منطقه امن
چند روز پیش، روسیه تحریم‌‌‌هایی را علیه ۳۱شرکت خارجی اعمال کرد و در بین این شرکت‌ها دو شرکت فعال در حوزه انتقال گاز به اروپا وجود دارد. وزیر اقتصاد آلمان، کشوری که خریدار بزرگ گاز از روسیه است، اعلام کرد: «روسیه عرضه گاز به برخی شرکت‌ها را متوقف کرده، اما جایگزین‌هایی برای کاهش عرضه وجود دارد.» تحولات هفته‌های اخیر در حوزه عرضه انرژی روسیه، سبب ایجاد نوسان زیاد در قیمت گاز و نفت شده است که این نوسان‌ها بر فعالیتهای اقتصادی در اروپا اثر می‌گذارند. ماه پیش، روسیه عرضه گاز به لهستان و بلغارستان را متوقف کرد. ولادیمیر پوتین اعلام کرده بود، عرضه گاز به کشورهای غیردوست را که بهای آن را به روبل پرداخت نکنند، متوقف می‌کند. سال گذشته، روسیه ۴۵درصد کل گاز وارداتی اروپا را تامین کرد.
اتحادیه اروپا قصد دارد تا پایان سال، میزان مصرف گاز روسیه را ۶۶درصد کاهش دهد، اما هنوز جزئیات این برنامه اعلام نشده است. حدود سه‌ماه از آغاز جنگ در اوکراین می‌گذرد و جریان گاز روسیه به غرب ادامه داشته، اما دو هفته پیش، شرکت مدیریت سیستم انتقال گاز اوکراین اعلام کرد که انتقال گاز روسیه از مرکز انتقال سوخرانیوکا را متوقف کرده است. از این مرکز، روزانه بیش از ۳۲میلیون مترمکعب گاز به اروپا منتقل می‌شد و این رقم، تقریبا یک‌سوم گازی است که از روسیه از طریق اوکراین به اروپا صادر می‌شود. شرکت اوکراینی، اقدامات اختلال‌زای نیروهای اشغالگر را دلیل این اقدام خود اعلام کرد. به گفته مقامات این شرکت، اقدامات نیروهای روسیه، ثبات و ایمنی کل سیستم گاز در خاک اوکراین را به خطر انداخته و این شرکت مجبور شده است، از عملیات‌های خود بکاهد. مشخص نیست که چه زمانی جریان گاز به حالت عادی باز خواهد گشت.
تاثیر توقف انتقال گاز از مرکز یادشده چندان زیاد نیست. با آنکه ۳۰درصد گاز صادراتی روسیه به اروپا از خاک اوکراین می‌گذرد، اما خط‌لوله‌ای که انتقال گاز از آن متوقف شده، تنها ۳/ ۲درصد گاز وارداتی به اروپا را منتقل می‌کرد. نکته دیگر این است که میزان مناسب ذخیره گاز، وضعیت خوب آب‌وهوا و میزان بی‌سابقه واردات گاز طبیعی مایع به اروپا در ماه گذشته سبب شد تا تغییرات زیادی در قیمت‌ها ایجاد نشود، اما جنگ اوکراین ادامه دارد و ممکن است، اتفاقات مشابهی رخ دهد. اگر چنین شود، بازارها تحت‌تاثیر قرار خواهند گرفت و قیمت‌ها که از پیش به‌شدت بالا رفته بود، باز هم بالا خواهد رفت. تحلیلگر ارشد بازار جهانی گاز در موسسه «وود مکنزی» می‌‌‌گوید: «امکان جبران کاهش اخیر عرضه گاز به اروپا وجود دارد؛ یعنی شرکت مدیریت انتقال گاز میتواند از مسیرهای دیگر، میزان بیشتری گاز به اروپا صادر کند.» اما شرکت گازپروم اعلام کرده است که افزایش میزان گاز صادراتی در مسیرهای دیگر از لحاظ فنی غیرممکن است. در هر حال، فعلا کاهش انتقال گاز از طریق خاک اوکراین اندک است و اروپا میتواند طبق برنامه خود، به ذخیره‌سازی ادامه دهد. در حال حاضر، تاسیسات ذخیره‌سازی در اروپا ۳۷درصد پر هستند و این رقم برای این دوره از سال مطلوب است. البته اتحادیه اروپا قصد دارد تا ماه نوامبر، میزان ذخیره‌سازی را به ۸۰درصد برساند؛ بنابراین ضروری است که انتقال گاز از روسیه ادامه پیدا کند.
تحلیلگران می‌‌‌گویند، با توجه به اینکه جنگ در اوکراین ادامه دارد، احتمال اینکه در آینده، دیگر مسیرهای انتقال گاز روسیه در خاک اوکراین مسدود شوند، زیاد است. مسائل مختلفی مطرح است و پرسش‌‌‌های زیادی وجود دارد که پاسخ آنها مشخص نیست؛ بنابراین ممکن است هر اتفاقی رخ دهد. مساله عرضه گاز به اروپا نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد. موضوع مهم دیگر این است که حوادث سه‌ماه اخیر نشان داده است، شرایط در آینده پیچیده‌تر خواهد شد و تنش‌ها شدت پیدا خواهد کرد؛ در نتیجه، اروپا با خطر عدم‌امنیت انرژی مواجه است. یکی از کارشناسان حوزه گاز در ریستاد انرژی معتقد است، اتحادیه اروپا باید «ائتلاف خریداران گاز» را تشکیل دهد و در آن، کشورهای عضو ائتلاف تلاش کنند از منابع مختلف، گاز تهیه کنند و این کار باید هرچه زودتر انجام شود. به این ترتیب، وضعیتی پیش نمی‌آید که در آن، کشورها برای خرید محموله گاز با هم رقابت کنند و در این حالت قیمت‌ها بی‌مورد بالا نخواهد رفت. در واقع، با تشکیل ائتلاف یادشده، تلاش‌‌‌ها برای تامین گاز مدیریت می‌شود و از بی‌‌‌ثباتی بازار کاسته خواهد شد.
طبق تحقیقات گروه «یورآسیا»، کشورهای مرکز و شرق اروپا از کاهش عرضه نفت و گاز روسیه از خاک اوکراین به‌شدت تاثیر می‌پذیرند. آلمان که بزرگ‌ترین اقتصاد اروپاست، به‌شدت به گاز صادراتی روسیه وابسته است و بخش اعظم این گاز وارداتی به این کشور از طریق خط لوله «نورداستریم‌یک» از طریق دریای‌بالتیک تامین می‌شود. کارشناسان معتقدند، کشورهای اروپایی باید هرچه زودتر برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای ارتقای امنیت انرژی خود تدوین کنند؛ زیرا روابط اعضای اتحادیه اروپا و روسیه دگرگون شده و در محیط جدید، به الگوهای تجاری جدید نیاز است. به تاخیر افتادن برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌ها به زیان اروپا خواهد بود. از پیش افزایش قیمت انرژی، به‌ویژه گاز، سبب افت فعالیتهای اقتصادی در بسیاری از کشورهای اروپایی شده است.
