بازخوانی دستورنامه هنری مارتین رابرت
چگونه تشکل اقتصادی بسازیم؟
اما تا سال‌های متمادی، کتاب دستورنامه رابرت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مرجع‌های نوشتاری مورد توجه فعالان تشکل‌ها قرار داشت. ژنرال هنری مارتین رابرت، فعالیت‌های اجتماعی خود را از حدود ۱۶۰ سال پیش در ایالت‌های مختلف آمریکا پیگیری می‌کرد و در این راه، از همراهی همسرش نیز برخوردار بود. او خیلی زود متوجه شد تشکل‌هایی که به تاسیس آنها کمک می‌کند، دچار تشتت آرا هستند و باید راهی بیابد که نیروی همبستگی در تشکل ظاهر شود و تعارض منافع، به شیوه مطلوبی مدیریت شود. او کم کم تجربه‌های خود را به یادداشت‌هایی پراکنده تبدیل و سرانجام بر اساس همین دست نوشته ها، کتاب دستورنامه رابرت را در سال ۱۸۷۶ تالیف کرد. کتابی که راهنمای مهمی برای مدیریت تشکل‌ها شد و این امکان را فراهم کرد تا تشکل‌های مختلف، بدون نیاز به حضور ژنرال رابرت هم بتوانند تاسیس شده و به اتکای تجربه او رشد کنند. بعدها بی‌نیازی از حضور فیزیکی ژنرال رابرت، به ویرایش این کتاب نیز تسری پیدا کرد و اکنون بر اساس ساز و کاری که او تدوین کرده است، در فاصله تقریبا هر ۱۰ سال یکبار، ویرایش جدیدی از کتاب او ارائه می‌شود. کتابی که برخی آن را کتاب مقدس فعالان تشکل‌ها می‌دانند و نه تنها اساسنامه‌های تشکل‌ها بلکه آیین‌نامه داخلی برخی پارلمان‌ها نیز با اقتباس از آن تدوین شده است. ژنرال هنری مارتین رابرت در ایران چهره کمتر شناخته شده‌ای است. یکی از روزنامه نگاران ایرانی به نام داوود حسین که در سه دهه اخیر به‌عنوان مشاور یا سردبیر نشریه داخلی با بسیاری از تشکل‌های اقتصادی همکاری داشته، پاره‌هایی از کتاب رابرت را به‌صورت پراکنده در نشریات تشکل‌ها منتشر کرده است. فصل هفدهم کتاب دستورنامه رابرت، به نشست‌های توده‌ای اختصاص دارد. نشست‌هایی که هنوز فرمت یک تشکل حرفه‌ای را به خود نگرفته است ولی می‌تواند زمینه ساز تاسیس تشکل‌های جدید باشد. نشست‌های توده‌ای یکی از انواع گردهمایی هاست که طبق قانون عرفی پارلمانی برگزار می‌شوند. قواعد عمومی ناظر بر انواع مجامع تصمیم‌گیری مشترک است اما نشست‌های توده‌ای ویژگی‌هایی دارد که در بخش ۵۳ دستورنامه رابرت تشریح شده است. ترجمه این بخش از کتاب در ادامه تقدیم شده است.
دعوت از مخاطبان خاص
وقتی قرار باشد یک تشکل حرفه‌ای تشکیل شود، سازمان‌دهندگان اغلب همان مسیر یک نشست توده‌ای را طی می‌کنند، جز اینکه وقتی تشکل در حال تاسیس است، نشست‌ها باید به افرادی محدود شود که علاقه آنان به تاسیس تشکل معلوم باشد. به این دلیل، معقول است برای دعوت مدعوین به جای فراخوان عمومی، به نامه یا تماس شخصی متوسل شد.نخستین نشست، که بهتر است دستورکار در مختصر باشد، گاهی پس از صرف ناهار یا شام برگزار می‌شود. در این نشست‌های تاسیس تشکل، در صورت تمایل می‌توان دعوت به دستور را چند دقیقه پس از زمان پیش‌بینی شده اعلام کرد.
انتخاب مسوولان موقت و گفت‌وگوهای مقدماتی. وقتی شخص تعیین شده جلسه را به دستورکار رسمی دعوت کرد، می‌گوید: «نخستین کار، انتخاب یک رئیس موقت است». او می‌تواند هم یک رئیس موقت را نامزد کند هم بلافاصله از اعضای جلسه بخواهد تا اشخاصی را برای ریاست موقت جلسه نامزد کنند و نامزدها به‌صورت شفاهی اخذ رای می‌شوند. وقتی رئیس موقت در جایگاه خود قرار گرفت، یک منشی نیز انتخاب خواهد شد.
سپس رئیس جلسه از اعضایی که بیشترین علاقه را در تاسیس تشکل دارند درخواست می‌کند تا اطلاعات پس‌زمینه‌ای را ارائه دهند یا خودش می‌تواند صحبت کند. می‌توان از دیگران نیز خواست تا نظراتشان را ابراز کنند، اما رئیس نباید اجازه دهد هیچ کس پرحرفی کند و نشست را در انحصار خود درآورد.
تصویب قطعنامه تاسیس
پس از صرف زمان معقول برای این مذاکره غیررسمی، کسی باید قطعنامه‌ای شامل طرح اقدام مشخص ارائه دهد. کسانی که نشست را برنامه ریزی کرده‌اند از پیش باید یک قطعنامه مناسب را آماده کرده باشند، که در اساس باید به شکل زیر باشد:در این نشست تصویب شد تشکلی برای... [توضیح هدف تشکل] اکنون تاسیس شود. این قطعنامه، وقتی حمایت شود، از سوی رئیس قرائت می‌شود و برای مذاکره و اصلاح مفتوح خواهد بود. باید خاطرنشان ساخت که چنین قطعنامه‌ای فقط یک بیانیه هدف است و تصویب آن تشکل را به وجود نمی‌آورد. ایجاد تشکل مستلزم تصویب آیین‌نامه و امضای طومار عضویت است. اگر نشست بزرگ باشد، معمولا بهتر است که قطعنامه، جز در مورد یک بیانیه مختصر هدف، قبل از صحبت‌های مقدماتی ارائه شود.
پس از تصویب قطعنامه سازماندهی تشکل، گام‌های بعدی معمولا عبارتند از:
۱- طرح و تصویب پیشنهادی مبنی بر اینکه کمیته‌ای مرکب از تعداد مشخصی از اعضا از سوی رئیس جلسه منصوب شوند تا پیش‌نویس آیین‌نامه را تدوین کنند. اگر ثبت تشکل ضروری باشد، مشاوره با یک وکیل به نحوی که در ادامه توصیف شده است.
۲- طرح و تصویب پیشنهادی مبنی بر تعیین تاریخ، زمان و مکان نشست بعدی که در آن گزارش کمیته آیین‌نامه ارائه خواهد شد.
۳- طرح و تصویب پیشنهادی مبنی بر مسوول ساختن کمیته آیین‌نامه برای تهیه نسخه‌هایی از پیش‌نویس تکمیل شد که در میان تمام کسانی که در نشست بعدی حضور خواهند یافت توزیع خواهد شد. در این ارتباط، کسانی که در پی تاسیس یک تشکل هستند باید هزینه‌های مربوطه را بر عهده بگیرند و صرف نظر از اینکه تشکلی شکل بگیرد یا نه، این هزینه‌ها را متقبل شوند. هزینه‌های ورودی یا عضویت نمی‌تواند به نام تشکل گردآوری و دریافت شود تا وقتی که به نحو موصوف در این بخش، سازماندهی آن کامل شود. در آن صورت هزینه‌های صرف‌شده را می‌توان جبران کرد.کار دیگر پیش از ختم نشست می‌تواند شامل مذاکره غیررسمی در مورد هدف‌ها و ساختار تشکل مورد نظر باشد که می‌تواند به کمیته تدوین آیین‌نامه مدد برساند.
تدوین آیین‌نامه
تهیه و مطالعه آیین‌نامه‌های تشکل‌های مشابه برای کمیته پیش‌نویس مفید خواهد بود، هرچند کاربرد مواد مندرج در آنها در مورد تشکل جدید باید با دقت مورد ارزیابی قرار بگیرد. مشاوره به یک متخصص امور تشکلی نیز برای کمیته مفید است.
اگر انتظار می‌رود تشکل مالک اموال غیرمنقول خود باشد، ارث به آن تعلق بگیرد، کارکنانی را به استخدام درآورد و از این قبیل، در آن صورت نیاز است که طبق قوانین عمومی به ثبت برسد. در چنین حالتی، کمیته آیین‌نامه باید اختیار داشته باشد که یک یا چند نفر از اعضایش برای کسب اطلاعات و مشاوره در ارتباط با الزامات قانونی که باید در تدوین پیش‌نویس آیین‌نامه مورد توجه قرار بگیرند با یک وکیل مشورت کنند. اگر قرار است تشکل به ثبت برسد، همان وکیل بهتر است پیش‌نویس منشور یا اسناد ثبتی دیگر را، که کمیته پیش از آیین‌نامه برای بررسی به دومین نشست ارائه می‌دهد، تدوین کند، مگر آنکه برای تاخیر در این امر دلیلی وجود داشته باشد.بهتر است نسخه‌هایی از پیش‌نویس آیین‌نامه تهیه شده به‌صورت یک خط در میان تکثیر شود و در اختیار تمام اعضایی که در نشست بعدی حضور می‌یابند قرار بگیرد. اگر لازم باشد می‌توان این نسخه‌ها را از طریق پست یا رایانامه به تمام افرادی که در نشست بعدی حضور می‌یابند ارسال کرد.
دومین نشست
نخستین کار در دومین نشست، قرائت و تصویب صورت‌جلسه نشست اول، با تصحیح‌های ضروری است.پس از تایید صورت‌جلسات، معمولا گزارش کمیته آیین‌نامه استماع می‌شود. اگر منشور ثبتی پیشنهادی وجود داشته باشد اول آن سند تقدیم خواهد شد. مجمع می‌تواند پیش‌نویس منشور را اصلاح کند، اما نتیجه هر نوع تعدیلی باید از سوی وکیلی که سند مصوب به وی ارائه خواهد شد، در چارچوب قوانین ثبتی، وارسی شود.اگر منشور ثبتی پیشنهادی وجود نداشته باشد، رئیس کمیته آیین‌نامه، پس از کسب صحن برای ارائه پیش‌نویس، به ترتیب زیر صحبت می‌کند:رئیس کمیته: آقای رئیس، کمیته منصوب برای تدوین آیین‌نامه پیشنهادی در مورد پیش‌نویسی که در ادامه تقدیم خواهد شد به توافق رسید و به من دستور داد تا تصویب آن را پیشنهاد کنم. سپس طرح پیشنهادی را به‌طور کامل قرائت می‌کند. اعضا نیز از روی نسخه‌های خود دنبال می‌کنند، مگر آنکه از قرائت اولیه آن صرف نظر شود، سپس تصویب سند را به این شرح پیشنهاد می‌دهد: جناب رئیس، از طرف کمیته، تصویب این آیین‌نامه را پیشنهاد می‌کنم.
این پیشنهاد به حمایت نیاز ندارد، زیرا از سوی کمیته‌ای با بیش از یک نفر تدوین شده است. هر ماده یا بخش جداگانه قرائت می‌شود، هر ماده با دقت از سوی رئیس کمیته آیین‌نامه، به نحو مذکور در فوق، تشریح می‌شود و پس از آنکه آخرین ماده یا بخش تکمیل شد، رئیس این فرصت را فراهم می‌آورد تا بندها و بخش‌های اضافی افزوده شوند و هر نوع ناهماهنگی از بین برود یا ناهماهنگی‌هایی که در جریان اصلاح بروز پیدا کرده‌اند، کنترل شوند:اگر در هر مرحله از بررسی آیین‌نامه، روشن شود که اصلاحیه‌ها یا اضافات مهمی لازم است اما مستلزم بررسی و زمان بیشتر خواهد بود، آیین‌نامه پیشنهادی به کمیته ارجاع مجدد خواهد شد؛ همراه با این دستور که کمیته گزارش خود را در نشست بعدی که زمان آن می‌تواند تعیین شود ارائه دهد. این نشست سوم در تاسیس یک تشکل، هرچند در بسیاری از موارد غیرضروری است، در موارد دیگر اغلب منجر به درک بهتر و گسترش عضویت می‌شود. در هر صورت، در نشست دوم یا سوم، هنگامی که اصلاحیه دیگری مطرح نباشد، تصویب آیین‌نامه به رای گذاشته می‌شود.اگر یک عضو تشکیک آرا کند می‌تواند پیشنهاد شمارش آرا را مطرح سازد. هنگام بروز تردید، رئیس باید دستور شمارش مجدد بدهد.
بر خلاف اصلاح یا بازنگری آیین‌نامه تشکل‌هایی که قبلا تاسیس شده باشد، تصویب آیین‌نامه‌ای که از طریق آن یک تشکل ایجاد می‌شود، فقط به اکثریت آرا نیاز دارد. این آیین‌نامه به محض تصویب، اعتبار می‌یابد. رای منفی نسبت به تصویب آن می‌تواند تجدیدنظر شود، اما رای مثبت قابل تجدید نظر نیست.پس از تصویب آیین‌نامه، فقط کسانی که به تشکل ملحق شوند حق دارند در اخذ رای اقدام‌های بعدی شرکت کنند. به همین خاطر، در این مرحله، نشست برای ثبت نام اعضا اعلام تنفس می‌کند. پذیرش بلافاصله عضویت مشروط به امضای یک ورقه مدرک دائم است که منشی موقت آن را از پیش آماده کرده است که باید با اسناد اصلی تشکل بایگانی شود. این امضا انعقاد قرارداد برای اطاعت از آیین‌نامه و تعهد نسبت به پرداخت حق عضویت (اگر پیش‌بینی شده باشد) و ورودی برای سال اول یا هر مدت زمانی که پیش‌بینی شده باشد، در همان لحظه است. به اشخاصی که به این صورت امضا می‌دهند «اعضای موسس» می‌گویند. منشی موقت تا انتخاب و احراز سمت خزانه‌دار باید رسید و سند مبالغ دریافتی را تهیه کند و ارائه دهد.
انتخاب مسوولان دائمی
پس از تنفس رئیس موقت، منشی موقت را به قرائت فهرست اعضا دعوت می‌کند و منشی موقت نیز فهرست را می‌خواند. سپس رئیس می‌گوید: دستور بعدی معرفی نامزد و انتخاب مسوولان دائمی بر اساس آیین‌نامه است.انتخابات، اگر آیین‌نامه مقرر کرده باشد، که معمولا باید چنین باشد با ورقه است. اعضایی که می‌توان به آنان رای داد به کسانی که نامزد شده‌اند محدود نمی‌شود، زیرا هر عضوی آزاد است به هر عضو دیگری که آیین‌نامه وی را فاقد صلاحیت اعلام نکرده باشد، رای بدهد. پس از آنکه رای‌گیری تکمیل شد، رئیس نتایج را اعلام می‌کند. در صورتی که یک شرط مندرج در آیین‌نامه به نحو دیگری مقرر نکرده باشد مسوولان انتخابی جدید بلافاصله جایگزین مسوولان موقت می‌شوند و هیات موسس، اختیارات قبلی خود را از دست می‌دهد.
