میرزا بزرگ از زبان هنری ویلاک
«میرزا بزرگ هنوز در خدمت ولیعهد است و بیشتر در زمینه سیاست خارجی مورد مشورت قرار می‌گیرد. او کاملا مورد اعتماد شاه است ولی از آنجا که نظرات او متهورانه است و به هیچ‌وجه با روش احتیاط‌آمیز شاه مطابقت ندارد، گمان نمی‌کنم پس از مرگ میرزاشفیع به صدارت برسد. در مدت اقامت سفیر روس در طهران قائم‌مقام اگر بتواند از آمدن به طهران و شرکت در مذاکرات نهایی اجتناب خواهد کرد زیرا به نظر او ضعف و ملاحظه‌کاری شاه و صدراعظمش موجب می‌شود امنیت آینده کشور را فدای آرامش موقتی کنند و او نمی‌خواهد وسیله و آلتی برای اقداماتی باشد که ممکن است بعدها به‌واسطه آن عقل و درایت زمامداران ایران مورد ایراد و سرزنش قرار گیرد. اگر در ایران روح وطن پرستی در سینه یک نفر تابیده باشد آن‌کس قائم‌مقام است ولی تابش این روح با جاه‌طلبی‌های او چنان درآمیخته است که درخشندگی آن را تیره ساخته است. او تنها وزیری است که صمیمانه خواهان خیر و سعادت کشورش است. او در این اواخر یکی از دختران شاه را به ازدواج پسرش درآورده است. این بستگی، قدرت دائمی او را تامین خواهد کرد.»
گزارش ۱۶ آوریل۱۸۱۷ به لرد کسلری
....بعد از مرگ میرزاشفیع میرزاعبدالوهاب معتمدالدوله و میرزابزرگ قائم‌مقام نامزدهای مقام صدارت بودند. عباس میرزا از میرزابزرگ برای این مقام پشتیبانی می‌کرد ولی این امر بیشتر به ضرر او تمام شد زیرا شاه از شخصی که گمان می‌برد به ولیعهد بیشتر از خودش بستگی دارد احتیاط می‌کند و نمی‌خواهد زیاد به چنین شخصی قدرت و اختیار بدهد.... به همین جهت شاه برای پایان دادن به این تشبثات و درخواست‌ها نامه‌ای به محمدحسین خان نظام‌الدوله(امین‌الدوله بعدی) که در اصفهان است، نوشته و او را برای مقام صدارت به طهران احضار کرده است.
گزارش مورخ ۲۵ژوئیه ۱۸۱۹ به لردکسلری
....جناب قائم‌مقام روز ۱۴ اوت فوت شد. غروب روز ۱۲ اوت او به بیماری وبا که در همه جا شیوع یافته بود مبتلا شد و چون از لحاظ جسمانی خیلی ضعیف بود نتوانست در برابر این بیماری مقاومت کند. شورای مشاوران نواب والا ولیعهد به‌واسطه استواری نظرات صادقانه این وزیر ثابت‌تر و متوازن‌تر بود. وزیر مرحوم شاید دارای استعداد درخشانی نبود اما افکاری جدی و عملی داشت. مردی پاک و درست بود و طبقات پایین مردم در مقابل ظلم و تعدی او را پشتیبان عمده خود تلقی می‌کردند. تصور می‌رود پسرش میرزاابوالقاسم به‌عنوان قائم‌مقام جانشین او شود. لیاقت و استعدادهای ذاتی این پسر دارای درخشندگی بیشتر است اما او تاکنون نه پشتکار لازم برای اداره امور از خود نشان داده و نه توجهی به سیاست‌های خارجی کرده است. تصمیماتش تحت‌تاثیر انگیزه‌های شخصی قرارمی‌گیرد و از آنجا که در نتیجه اقدامات او مالیات ایالت افزایش یافته و او مورد توجه و التفات نواب والا ولیعهد است نفوذ و تسلط او بر کارها به‌طور کلی خیلی موجب وحشت است.
ارسال نظر