برخی از منابع بیداری ایرانیان
منبع این آگاهی‌ها نخست مسافران و جهانگردان ایرانی بودند که به ممالک اروپا یا به مستعمرات بریتانیا، مانند هند سفر می‌کردند و با جلوه‌هایی از فرهنگ و تمدن و سیاست غرب آشنا و بعضا در همان نگاه نخست دلباخته آن می‌شدند و مشاهدات خود را در سفرنامه‌های خویش به آگاهی مردم می‌رساندند. برای نمونه می‌توان به تحفه‌العالم اثر میرزاعبداللطیف شوشتری، مسیر طالبی اثر میرزا ابوطالب خان، حیرت‌نامه اثر میرزا ابوالحسن خان ایلچی و مرآه الاحوال جهان‌نما اثر میرزا احمدکرمانشاهی اشاره کرد. تاثیر این سفرنامه‌ها در آگاهی‌بخشی به ملت ایران هرچند در سطح نخبگان می‌ماند ولی بعدها به‌عنوان شیوه‌ای برای بیدارگری عمومی برگزیده شد و پایه سبک جدیدی شد که میان واقع‌گرایی و تخیل پیوند برقرار می‌کرد. بهترین نمونه آن سیاحت‌نامه ابراهیم بیک به قلم زین‌العابدین مراغه‌ای است. همچنین یادداشت‌های میرزا ملکم‌خان، فتحعلی آخوندزاده و... این آثار که همگی بیداری و آگاهی مردم را خواهان بودند، سهم بسیاری در روشنی افکار عامه داشتند.
از اشخاص بسیار موثر در بیداری ملت ایران و پاشیدن تخم نهضت انقلابی میرزاملکم خان ارمنی اصفهانی پسر میرزایعقوب خان بود که به عقیده تقی‌زاده نوشته‌های او موثرترین کتب و مقالات بود. روزنامه قانون او که در لندن طبع می‌شد و رساله‌های متعدد بسیار پرمعنی که وی تالیف و نشر می‌کرد، انقلابی در افکار ایرانیان به‌وجود آورد. پس از آن کتب حاج میرزا عبدالرحیم نجارزاده طالبوف تبریزی مانند کتاب احمد و مسالک‌المحسنین و مسائل الحیات و ... تاثیری بسزا داشت و دایره انتشار آنها نیز بسیار وسیع بود. جراید فارسی منتشر در مصر و هند و مخصوصا ثریا، پرورش، حکمت، حبل‌المتین و ... سهم معتنابهی در روشنی افکار عامه داشتند.
ارسال نظر