هفت خواهران نفتی
دو دهه اول قرن بیستم شاهد کشمکش‌های خونین میان این شرکت‌ها و خصوصا میان شرکت‌های انگلیسی و آمریکایی بر سر گرفتن امتیازات نفتی بود. اما این شرکت‌ها با پشتیبانی دولت‌های خود، به‌تدریج آموختند که با کنار گذاشتن کشمکش‌ها و با تشکیل کنسرسیوم‌های نفتی، زودتر می‌توانند به نفت برسند و بهتر می‌توانند نفع ببرند. هفت خواهران نهایتا در سپتامبر ۱۹۲۸ در آکناکاری اسکاتلند اختلافات را کنار گذاشتند و با تبانی و توافق، اولین کارتل جهانی نفت را تشکیل دادند. البته رقابت در شکلی خفیف تر هرگز کاملا کنار گذاشته نشد و خصوصا میان مجموعه شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی ادامه یافت و دوطرف مترصد فرصت قاپیدن امتیازات از یکدیگر بودند. نمونه آن را در قرارداد کنسرسیوم بعد از ماجرای ملی شدن نفت و سقوط دولت ملی دکتر مصدق شاهد هستیم که شرکت‌های آمریکایی که هیچ سهمی در نفت ایران نداشتند، ناگهان ۴۰ درصد سهم پیدا کردند و پاداش کودتا را دریافت کردند.
اخذ امتیاز توسط یکی از شرکت‌های هفت خواهران و انعقاد قراردادهای امتیازی در اغلب قریب به اتفاق کشورهای توسعه نیافته نفتی اتفاق افتاده بود. براساس قراردادهای امتیازی، امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در مناطقی از کشور نفتی یا در سراسر آن کشور، به شرکت انگلیسی یا آمریکایی اعطا می‌شد. درچارچوب این نوع قرارداد شرکت نفتی موظف بود که سالانه دو نوع پرداخت به دولت صاحب نفت داشته باشد: بهره مالکانه و سهمی از سودخالص. البته ممکن بود که در زمان عقد قرارداد رقمی به‌عنوان جایزه امضای قرارداد نیز برای یکبار به دولت نفتی یا امضاکنندگان قرارداد پرداخت شود. بهره مالکانه عبارت بود از نوعی اجاره زمین و حقوق کشور صاحب نفت که درهرحال باید سالانه پرداخت شود، چه نفتی کشف و استخراج بشود و عملیاتی صورت بگیرد و چه نگیرد. اما درصورتی که عملیاتی انجام می شد، درصدی از سود خالص سالانه شرکت صاحب امتیاز نیز باید به دولت واگذار کننده امتیاز پرداخت شود. در ایران این سهم از سود، ۱۶ درصد توافق شده بود.
ارسال نظر