تاریخچه‌ مختصر نوسان تومان و دلار

آنتونی جنکینسون، تاجر و جهانگرد انگلیسی که طی سال‌های ۱۵۶۱ تا ۱۵۶۳ در دوره شاه طهماسب صفوی به ایران سفر کرده گزارش‌های جالبی از وضعیت پولی آن دوره به‌دست داده است. بنا به سفرنامه او در اواسط سده شانزدهم میلادی، هر شاهی برابر با یک شیلینگ انگلیس و هر پوند استرلینگ برابر با ۲۰ شیلینگ بوده است. بنابراین، یک تومان ایران برابر با ۱۰ پوند انگلیس بوده یعنی، ارزش پول ایران ده برابر پول انگلیس بود.

در نیمه اول سده نوزدهم میلادی، یعنی در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان ایران شد. در این زمان یک پوند برابر بود با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند، یعنی، یک تومان ایران برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان ایران با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود. در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی، تا جنگ اول جهانی، یک پوند انگلیس تقریبا برابر با ۵ دلار آمریکا بود. در دوران مظفرالدین‌شاه ارزش دلار آمریکا و تومان ایران تقریبا یکسان بود. در زمان سقوط رضا شاه و ورود ارتش‌های متفقین به ایران (۱۳۲۰ ش.) نرخ برابری دلار آمریکا تقریبا یک و نیم تومان ایران بود؛ یعنی با ۱۵ ریال می‌شد یک دلار خریداری کرد. طی دوران بیست و هشت ماهه دکتر محمد مصدق ارزش پول ملی به‌شدت کاهش یافت و در پایان دولت او یک دلار آمریکا معادل ۹۰ ریال ایران و یک پوند استرلینگ برابر با ۲۳ تومان شد. در پایان سلطنت محمدرضا پهلوی و در دوره‌ای که صادرات نفت خام در قله تاریخی قرار داشت، یک دلار آمریکا تقریبا ۷ تومان ایران و یک پوند انگلیس تقریبا ۱۰ تومان ایران ارزش داشت.