مفهوم ملت در عهد ناصری
«بر حسب امر همایونی شما که علمای شریعت و روسای ملت هستید، صورت این امتیازنامه را ملاحظه فرمایید.» گرچه تا قبل از دوره پهلوی اول به دلایل گوناگون زمینه تشکیل دولت و ملت و کاربرد واژه ملت در معنای حقیقی آن فراهم نشد و حتی در روزنامه‌‌ها و متون دوره ناصری و به‌ویژه اعلان‌های حکومتی واژه «ممالک محروسه» به کرات به‌کار رفته، اما در بعضی از آثار این دوران و نوشته‌های روشنفکران به معانی جدید ملت اشاره شده است. بنا بر اظهارنظر بهار در سبک‌شناسی، کلمه ملت برای نخستین بار در رساله «رفیق و وزیر» ملکم‌خان به‌کار رفته است. اما آجودانی در این گفته بهار به دیده تردید می‌نگرد و با رعایت احتیاط عقیده دارد که سخن ملکم در رساله مذکور، قدیمی‌ترین و نه اولین نمونه‌های کاربرد لفظ ملت به معنی اجماع رعایا، نه به معنی پیروان شریعت است. ملکم در این رساله می‌نویسد:
«شصت سال است که اولیای دولت ایران در صدد اخذ تنظیمات فرنگ می‌باشند... سلاطین به جهت ترغیب ملت از هیچ قسم گذشت و هیچ نوع مشقت گریزان نبوده‌اند.»
مستشارالدوله تبریزی نیز در «یک کلمه» آنجا که از تفاوت‌های اساسی میان کتاب قانون و کتاب شریعت بحث می‌کند، اشاره‌ای به واژه ملت دارد: «فرق اول، کود(کد-قانون) به قبول دولت و ملت نوشته شده نه رای واحد... فرق چهارم که عمده و اهم آن است که فقط مصالح دنیویه را شامل است، چنان که به حالت هرکس از هر مذهب و ملت که باشد، موافقت دارد و امور دینیه را کتاب مخصوص دیگر هست.»
ارسال نظر