اداره کل احصائیه در ایران

در سال ۱۳۰۷ش اداره سجل‌احوال مستقل شد یعنی مانند شهربانی و شهرداری از ادارات بزرگ تابع وزارت کشور شد و به نام اداره «احصائیه و سجل‌احوال کل مملکت» نامیده شد و امور سجل‌احوال و احصائیه به هفت ناحیه تقسیم شد: ناحیه یک تهران و شهرهای اراک و قم و شاهرود و قزوین و اطراف آنها (تحت کفالت هوشمند مظفر رئیس اداره تفتیش احصائیه)، ناحیه ۲ شمال (گیلان، مازندران، استرآباد و توابع به ریاست دبیر علائی)، ناحیه ۳ شرق (به ریاست میرزا عیسی‌خان احتشامی)، ناحیه ۴ آذربایجان (به ریاست میرزاعیسی‌خان ممتاز)، ناحیه ۵ غرب (به ریاست شاهزاده کامران)، ناحیه ۶ جنوب (به ریاست میرزااحمدخان دیوسالار)، ناحیه ۷ جنوب شرق (اصفهان، کرمان و یزد به ریاست میرزا عبدالله‌خان اسفندیاری) همچنین میرزا فضل‌الله‌خان امیرسپاهی به سمت ریاست اداره سجل‌احوال منصوب شد و ابوالقاسم فروهر علاوه بر سمت معاونت اداره سجل‌احوال و احصائیه به امور احصائیه نیز رسیدگی می‌کرد.در بهمن ۱۳۱۴ بر حسب تصویب ریاست وزرا نام این اداره به «اداره کل احصائیه و ثبت‌احوال» تغییر پیدا کرد و در ۱۳۱۶ باز نام آن به «اداره آمار و ثبت‌احوال» مبدل شد.

در ۱۳۱۳ اداره آمار یک کلاس اختصاصی در مرکز برای ماموران خود تاسیس کرد تا مقدمات لازم را به آنها بیاموزد. در ۱۳۱۶ این کلاس توسعه داده شد و در شهرستان‌ها نیز دایر شد؛ به‌طوری‌که در آن سال متجاوز از ۶۰۰ نفر در آن کلاس‌ها مشغول تحصیل بودند. در بهمن ۱۳۳۴ به موجب ماده ۵ قانون آمار و سرشماری، برنامه و آیین‌نامه و اساسنامه کلاس‌های آمار از تصویب شورای‌عالی فرهنگ گذشت و مقدمات تشکیل کلاسی در دانشکده علوم فراهم شد. قرار بود کلاس‌های آمار به پنج درجه تقسیم شود و در هریک از کلاس‌ها حداکثر ۳۰ نفر دانشجو پذیرفته شود و مستخدمین دولت در صورت تساوی شرایط حق تقدم داشته باشند. در ۱۳۳۷ وظایف ادارات آمار و ثبت‌احوال از یکدیگر تفکیک و اداره‌ای به نام «اداره کل ثبت‌احوال» تشکیل شد و قسمت آمار آن به سازمان برنامه منتقل و به نام «اداره آمار عمومی» موسوم شد تا علاوه بر تهیه احصائیه افراد بتواند در سایر مسائل اجتماعی و مملکتی هم اطلاعات و آمارهای لازم را فراهم کند و مدتی این دو اداره یکی تابع وزارت کشور بود و دیگری تابع سازمان برنامه تا اینکه در سال‌های بعد به موجب قانونی هر دو اداره باز یکی شد و تحت‌نظر سازمان برنامه درآمد.

منبع: حسین محبوبی‌اردکانی، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰.