جنبش مشروطیت در فارس و لارستان
ضمنا با تکیه بر گزارش‌های بالیوز دولت انگلیس در بوشهر، که به سال ۱۳۲۷.ق/ ۱۹۰۹.م فراهم شد، آغازگر نهضت جنوب ایران، آیت‌الله عبدالحسین لاری است که با توصیه به روحانیان طرفدار خود در بندرعباس، لنگه و بندر بوشهر کوشیده است تا حکومت بنادر را سرنگون سازد و نیروهای طرفدار خود را بر مسند قدرت قرار دهد؛ اقدامی که از پیامدهای مترتب بر آن، به خطر افتادن منافع دولت بهیه انگلیس و مداخله مستقیم ناوگان دریایی آن کشور در این ماجراست. قدر مسلم آنکه برای بررسی انقلاب مشروطیت در بوشهر و نقش سیدمرتضی اهرمی که در آن برهه از تاریخ همراه و همگام با شهید رئیسعلی دلواری بوشهر را به تصرف درآورد و بر گمرک و سایر ادارات دولتی شهر سلطه یافت، بیشترین تکیه بر اسناد منتشرشده از وزارت خارجه انگلستان، گزارش‌های نماینده سیاسی انگلیس مستقر در بوشهر و جریده‌هایی خواهد بود؛ که در آن زمان در بوشهر و بمبئی به چاپ می‌رسید.
به‌‌دنبال ماجرای موسیو نوژ بلژیکی، مدیرکل گمرکات در دوره مظفرالدینشاه، که از عوامل موثر در تسریع سیر انقلاب مشروطیت به‌شمار می‌رود و قیام مردم تهران علیه تعرفه جدید گمرکی، فارس بعد از تهران، دومین منطقه‌ای بود که مردم آن در دوران حکمرانی شعاع‌السلطنه، فرزند کوچک مظفرالدینشاه، به سبب تعدیات و ستمگری‌های وی، قیام کردند و خواستار عزل وی از حکمرانی فارس شدند. جنبش مردم فارس آنچنان گسترش یافت که حکومت مرکزی مجبور شد شعاع‌السلطنه را برکنار و علاءالدوله را به حکومت فارس منصوب کند، اما جریاناتی در مرکز، این امر را متوقف ساخت و وزیر مخصوص (غلامحسین غفاری) به فارس آمد تا از تشنج منطقه بکاهد. در اواخر ربیع‌الثانی سال ۱۳۲۴.ق، به دلیل ادامه تشنج در منطقه فارس، وزیر مخصوص برکنار شد و حکومت آن به علاءالدوله، که در آغاز مشروطیت حکمران تهران بود، سپرده شد. در دوران حکمرانی علاءالدوله در فارس، بعد از دو ماه مبارزه مردم تهران و شهرستان‌ها، مظفرالدینشاه فرمان مشروطیت را صادر کرد. این اقدام از جانب علمای شیراز و مردم با خرسندی روبه‌رو شد.
صدیق‌الممالک حاکم دشتی و دشتستان را علاءالدوله از حکمرانی آن منطقه برکنار کرد و هنگامی که آیت‌الله طباطبایی در تلگرافی به حاکم فارس خواستار رهایی و بازگشت وی به قدرت شد، علاءالدوله به کشتار مردم به دستور وی و اجحافات ملی او اشارت کرد و در پاسخ او نوشت: «خدمت ذی‌‌سعادت جناب مستطاب، حجت‌الاسلام آقای آقا سیدمحمد مجتهد دامت افاضاته، تلگراف مبارک در مساله صدیق‌الممالک را در چند روز قبل زیارت کردم، مشغول اصلاح کارها شده، اما این آدم کاری نکرده است که بتوان اصلاح کرد. هفتاد نفر را بدون جهت کشته است که وراث آنها در اینجا ناله و آه دارند و دادخواهی می‌کنند. مردم با او خونی شده، درصدد تلف او بودند. بیست‌‌ودو هزار تومان باقی او بود، گفتم برود تهران حسابش را بدهد. همین دو روزه حرکت خواهد کرد. در انجام فرمایشات حاضرم. علاءالدوله.»
به‌‌دنبال استعفای علاءالدوله از حکمرانی فارس و واگذاری قدرت به حبیباللهخان قوام‌الملک چهارم که گرایش‌های ضدمشروطه‌خواهی داشت، اغتشاش و تشنج بار دیگر منطقه فارس را فرا گرفت. در این برهه از زمان، لارستان به رهبری آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری پیشتاز مبارزات مشروطه‌خواهی شده بود. در همین زمان غلامحسین‌خان غفاری (وزیر مخصوص) نیز بار دیگر در نیمه ذی‌قعده ۱۳۲۵ق به حکمرانی فارس منصوب شد. آغازگر جنبش مشروطیت در منطقه لارستان، مرحوم آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری است. حرکت اصیل و خودجوش او از سال ۱۳۲۶ق در پی بازگشت از شیراز آغاز شد. آشنایی نزدیک وی با بحران‌های شیراز موجب شد به دفاع از آرمان‌های مشروطه‌خواهان اقدام و با حمایت بی‌دریغ طبقات پایین و محروم جامعه، بستر مناسبی برای تثبیت انقلاب در آن منطقه فراهم کند. بازگشت سید به لارستان همزمان با به توپ بسته شدن مجلس در جمادی‌الاولی ۱۳۲۶ق بود، بنابراین وی بلافاصله با ارسال نامه‌هایی به اطراف و اکناف، رفتار غیراسلامی محمدعلیشاه را محکوم کرد و حکومت او را خلاف شرع معرفی کرد.
به قدرت رسیدن محمدعلیشاه در تهران، با تحولاتی در ساختار قدرت در فارس همراه بود. ظل‌السلطان از حکومت فارس عزل و آصف‌الدوله به جای او منصوب شد. خروج ظل‌السلطان از منطقه فارس به نفع مستبدان و جناح قوامی‌ها که از دشمنان سید عبدالحسین لاری بود، تمام شد. کلیه جناح‌های حکومت صف‌آرایی کردند و نیروهای طرفدار سید و حبیباللهخان قوام‌الملک به مصاف با یکدیگر اقدام کردند که در نتیجه تفنگداران سید موفق شدند بر اوضاع منطقه لارستان تسلط یابند. اخبار پیروزی ملیون لارستان، در بندرعباس و بندر لنگه نیز تهییج و تحریک انقلابیان را باعث شد و نیروهای هواخواه انقلاب، ضمن تسخیر گمرکات آن بنادر، بر اوضاع آن دو منطقه نیز مسلط شدند. پیروزی‌های ملیون لارستان، بندرعباس و بندر لنگه باعث حرکت گسترده مردم بوشهر علیه مستبدان شد و بدین ترتیب مردم کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس، از بندرعباس تا بندر بوشهر، به طرفداری از آرمان‌های مشروطه‌خواهی قیام کردند.
ارسال نظر