آرزوهای پتر کبیر
بهانه‌جویی‌ها برای آغاز جنگی فراگیر با ایران نهایتا به بروز جنگ میان این دو همسایه در زمان «فتحعلی شاه قاجار» منجر شد که شکست‌هایی تحقیرآمیز و تحمیل شرایطی سنگین بر ایران طی قراردادهای گلستان و ترکمنچای را در پی آورد. با پیروزی قاطع روسیه در جنگ زمانی که دریافتند با توجه به مخالفت‌های انگلستان، هنوز شرایط برای پیشروی در وسعت بیشتری از خاک ایران مهیا نیست، رویکرد دیگری در پیش گرفته شد تا بدون ورود به جنگی دیگر، نفوذ اقتصادی و سیاسی خود را در سایر مناطق به اندازه‌ای بگسترانند که تا حداکثر ممکن از وسعت ایران، در عمل به حیاط خلوت آنها تبدیل شود. تحمیل قرارداد ترکمنچای و ضمیمه بازرگانی آن که نمونه کاملی از سیاست زورگویی غربی و توسعه‌طلبی با استفاده از ضعف ایران بود؛ امتیازات وسیع نظامی، سیاسی، تجاری و حقوقی (کاپیتولاسیون) نصیب روس‌ها کرد که با استفاده از آن، به سرعت سیاست پیرامونی‌سازی نواحی شمالی ایران آغاز شد. طبق فصل هشتم قرارداد ترکمانچای «غیر از دولت روسیه هیچ دولت دیگری نمی‌توانست در بحر خزر کشتی جنگی داشته باشد» و طبق فصل دهم آن، برای روسیه این اختیار وجود داشت که «هر جا مصلحت تجارت اقتضا کند، کنسول‌ها و حامیان تجارت را تعیین کند»، طبق فصل پنجم ضمیمه تجاری قرارداد مزبور نیز «به تبعه روس در ایران اذن داده می‌شد که خانه برای سکنی و انبار و مکان برای وضع امتعه تجارت، هم اجاره نمایند و هم به ملکیت تحصیل کنند.»
از مقاله «روسیه و تلاش برای پیرامونی‌سازی اقتصاد گیلان در دوره قاجاریه»، نوشته مجید علیپور
